bajargan bunday joylarda ibtidoiy o d am lar te z -te z yig‘ilib, om m aviy
tadbirlar o'tkazishgan.
.
B uyuinlam ing to ‘itin ch i turi — idishlar. Bularda suv, su t, yo g ‘, go'sht
va boshoqli o ‘sim liklar hosili saqlangan. Idishlar yovvoyi h ayvon yoki
qushiar shaklida tayyorlangan. Q ad im iy o d am lar ishonishganki, bunday
buyum larga yovuz ruhlar yaqinlasha olm aydi va oziq-ovqat to z a turadi.
Signalli koramunikatsiya. B u n d a y bog'lanishlar u m u m iy ta s n if nuqtayi
nazaridan tovushli va yorug‘ü tu rla rd a n iborat. Tovushli sig n a lla r ovoz,
bong urish, q o ‘ng‘iroq chalish yoki boshqa buyum lar tovushi orqali uza-
tilgan. Yorug‘li signallar esa olov yoqish, tu tu n chiqarish, c h a n g ko'tarish
yordam ida yuborilardi. SignaUi kom m unikatsiyalam ing k o ’rin ish lari k o ‘p.
Qisqa m uddat ichida va tezkor ravishda yuborilishi h am d a qab u l qilinishi
ko‘p k o ‘rinishga ega signalli kom m unikatsiyalam i farqlaydigan xususiyatlar
bo ‘lgan. H arbiy kom m unikatsiya turlarin in g ayrim larini signalli bogManish-
lar tashkil etadi.
Ommaviy kom m unikatsiyalam i siyosiylashtirishga d astla b k i urinishlar.
Ongli inson bor joyda, tabiiyki, ijtim oiy aloqalar yuzaga keladi. K o m m u -
nikatsiyalar b o r joyda jam iyat m avjud. Jam iyat b o r ek an , k im d ir kim nidir
boshqarm oqchi, kim ningdir ustidan rahbar b o ‘lib, huk m in i o ‘tkazm oqchi
bo ‘ladi.
0 ‘z -o ‘zidan m a ’lumki, m uayyan b ir odam b o sh q alarn i boshqarishi
u chun ulardan jism onan yoki a q la n ustunroq turishi yoki ikkala fazilatni
o ‘zida m ujassam etgan bo'lishi darkor. N afaqat bugungi k u n d a, ibtidoiy
jam iyatda ham jism oniy kuch b ila n atrofdagilam i o ‘ziga buysundirish
uzoqqa borm agan. Buning u ch u n k o 'p ro q aqlni ishlatish kerak b o ‘lgan.
Aqlga ish bityurish esa m a’lum b ir m azm un, shakl va koM am da qabila-
doshlarçra alohida ixtisoslashtirilgan yoki um um iy tarzdagi a x b o ro tn i ishlab
chiqib, tarqatish va keraklicha ta krorlashni taqozo etardi. Ja m o a n i bosh-
qarish esa — siyosiy masala.
Shundan xulosa chiqarish m um kinki, om m aviy kom m unikatsiyalar
paydo b o ‘libdiki, boshqarishga qobiliyati yetadigan o d a m la r ularni
siyosiylashtirishga harakat qilib k elg an la r.1
O m m aviy kom m unikatsiyalam i siyosiylashtirish b og'Ianish jaray o n i-
ning barcha b o ‘g‘inlarida o ‘z aksini topishi m um kin. Ju m la d a n , om m aga
rejalashtirilgan axborotni ishlab chiqish, unga yaxshi sh ak l ta n lab , o ‘z
vaqtida va kerakli m iqdorda za ru r odam larga yetkazish va h o k az o . Bunday
faoliyat biz ushbu-faslda ko‘rib ch iq q an k o m m unikatsiyalam ing barcha
turlari va jabhalariga tegishli. M asalan, d in iy m arosim larni ta sh k il etish va
boshqarish, mifologik sujetlam i ishlab chiqish yoki sh a ro itg a m oslashtirish,
bayram va tadbirlar o ‘tkazish, m ajlislar, v a ’zxonlik, m u so b a q alar uyush-
tirish — bulam ing barchasi o m m av iy kom m unikatsiyalam i siyosiylash
tirishga ishlatilishi m um kin edi va o d atd a shunday boMgan ham .
A xborotni sîyosatga b o ‘ysundirishning yo ‘llari va usu llari cheksiz
darajada ko‘p. D em ak, om m aviy axbo ro tn i siyosatdan asrab b o 'lm a s ekan,
www.ziyouz.com kutubxonasi
m asalani bo sh q ach a q o ‘yish kerak. U shbu jarayonni qaysi usulda, qay
darajada, q an d a y m a ’noda, qaysi y o ‘sinda, kim o 'rtasida, n im a m aqsadda,
q an d a y sh a k ld a amaJga oshirsa to ‘g ‘ri, bezarar, ja m o lg a foydaliroq b o ‘ladi?
Q isqa q ilib aytsak, o m m av iy kom m unikatsiyalar paydo b o ‘!ganidan
bo sh lab u la rd a n siyosiy m aq sad lard a foydalanish am alga oshirilib kelingan.
F a q a t u v aq td a om m aviy k o m m unikatsiyalar va ayniqsa, siyosat bugungi
k u n d ag id an a n c h a farq qilgan.
B obga xulosa sifatida sh u n i aytish kerakki, dastlabki om m aviy
k o m m u n ik atsiy alar tarixi — b u ibtidoiy odam lar to m o n id an axborotga
b o ‘lgan eh tiy o j va ushbu z a ru ra tn i qondirish uchun qilingan h arakatlar
tarixidir.
N e m is o lim i Yulius Lips t a ’kidlaganidek, eng burungi davrlardagi
ix tiro c h ila rn in g ism lari bizgacha yetib kelmagan. Biz ilk toshbolta, birinchi
savat, sh a m o ld a n him oya qiladigan dastlabki devor yoki birinchi ju n
kiyim ning m uallifi kim ligini b ilm aym iz. O lim ning fikricha, shuni ta ’kidlash
jo iz k i, u sh b u ixtirolar b ir kishining ijodi b o ‘lm asdan, uzoq vaqtlar davo-
m id a y ash ab o ‘tgan ko'p lab av jo d lar vakillarining tajribasini m ujassam lash
natijasida asta-sek in k ash f etib, m ukam m allashtirib kelingan.
O m m a v iy axborot ishlab chiqilishi va tarqatilishi insonga berilgan
u lug‘ n e ’m a tla r - k o ‘rish, eshitish va fikrlash yordam ida va ushbu n e ’m at-
larni rivojlantirish natijasida am alga oshirilgan.
A yrim
olim larning
fikrichu,
insoniyat
tarixi
faqat
pragm atik
konsepsiyaga m uvofiq rivojlanm oqda. Agar biz ushbu fikm i qabul qiladigan
b o ‘lsak, in so n iy at jam iy atid a b iro r b ir yangilik faqat ilhom tufayli yoki
ta sodifan ochilishi m um kin em asü g in i ta n olishim iz kerak boMadi. Shu
boisdan p rag m a tik konsepsiyaga to 'la lig ic h a qo ‘shi!ish qiyin. Lekin shuni
ham ay tish lozim ki, kishilik jam iy a tid a g i ko ‘p ixtirolar, kashfiyotiar asosida
hayotiy ta lab lar, odam lam in g ku n d alik turm ushi, am aliyot yotadi.
A xborotga b o ‘lgan ehtiyoj tu rli yo‘Har bilan: tashkiliy, texnikaviy,
m av zu -g ‘oyaviy va hokazo ta d b irla r vositasida hayotga tatbiq etilgan.
Q aysidir usul o ‘ziga o so n yo ‘I to p g a n , b a ’zi birining am alga oshirilishi
u zo q ro q vaqt talab qilgan. K o ‘p h o llard a u yoki bu kashfiyotning hayotga
jo riy e tiïish i u n in g kim gadir kerakligi va m oliyalashtirilishi m asalalari bilan
bevosita b o g ‘liq edi. A xborot ta rq a tish im koniyatlari iqtisodiy shart-
sh a ro itlarg a bo rib taqalganligi bois u la r ushbu jarayonning rivojlanishiga
yoki, ak sin c h a , sekinlashishiga sab ab ch i b o ‘lgani tabiiy.
J a m o a la r m iqyosida o m m aviy kom m unikatsiyalarning tarqalishi esa
ushbu ja m o a la r rahbarlari ixtiyorida b o'lib kelgan. M a ’lum ki, h ar bir
ja m o a n in g rah b ari birinchi galda u n in g m oddiy zaxiralarini va m a ’naviy
bosh q aru v n i o ‘z q o ‘liga olishga intiladi. Eng qadim o ‘tm ish h am bundan
m ustasno em as. H a tto , aytish m u m k in k i, bunday usullar bizgacha o ‘sha
v aq tlard an yetib kelgan, u zoq z a m o n la rd a n boshlab turli toifadagi rahbarlar
shuni an g lab oldilarki, ja m o an in g bosh q a a ’zolarini
0
‘zlariga qaram qilib
q o 'y ish y o 'lid a axborot tarqatish m asalalari nihoyatda m uhim aham iyatga
ega. N a tija d a , ja m o a rahbarlari o ‘zlariga qulay mavzulardagi om m aviy
kom m unikatsiyalarga y o ‘l o ch ib , t o ‘g ‘ri kelmaydiganlarini berkitib keldilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |