XuIIas, eng burungi zam onlarda h a m o d a m la r om m aviy ax borot
ishlab chiqilishi va tarqatilishiga bugungidek yetarli aham iyat h am d a b a h o
bera oiganlar. B u ish qo ‘lidan kelganlar ixtiyorida bo'lg an h am da u la m in g
ehtiyojlari va m anfaatlariga xizm at qilgan.
Va nihoyat, yana bir fikr. K o‘rganim izdek, eng qadim gi davrlardagi
om m aviy kom m unikatsiyalar xronologik jih a td a n ju d a katta vaqt d avom ida
rivojlangan. S huning uchun bu ja ra y o n h aq id a gapirganda, ayrim h o llard a
m a’lum m uddatga xato qilgan b o 'lsak , kitobxonlarim izdan u zr so'raym iz.
www.ziyouz.com kutubxonasi
I q i m
DUNYODA JURNALISTIKADAN
OLDINGI OMMAVIY KOMMUNIKATSIYA
KO‘RINISHLARI
I bob. Q A D IM G I S H A R Q D A P R O T O JU R N A L IS T IK A
t i r a y f f i ^ P r o t o f - h,‘,tiShdHn o ld i" i; P rot°ju™ alis,il(a» so'zini tu sh u n -
urayiiK. «Proto»
b u q adim iy, oldingi, dastlabki degan m a’nolam i
b a ip o et.lgan.da,. keyin bu m e h n a t tu ri bugungi «jurnalistika» noraini oldi
P rotojurnalKt,ka
a y n a n jurnalistika
b o ‘lm asa-da
u n t o
« v d o
y a ra td i' J u r n a № '™ S ibtidoiy hakllari b o Z a -
j t t z s p x t t s c
S I S ¿S£
b ir necha m ingyilliklam ] q a m ra b olam iz. Shuning u ch u n albatia o ‘sha
paytdagi om m aviy k o m m u n ik atsiy a turlari, b o ^ ic h ia r i’ va d l l a r i ^
b ekam u ko st aniq k o 'rsa tib b erish an c h a qiyin.
davrlanm
1-fast, Yozma kom iQ unikatsiyaiardan oldingi sh ak llar
muavakqiya[“ o‘tibgkdm
yoqdaOV°Z ‘a’Sm ge,"ar °rqa“
| a „ k h l0 m h l i k° m m u n ik alsiy“ Iar h aqida so‘Z boshlashdan oldin boS‘-
o T O ^ r ^ i r i n J
*
hU,SU\ haqidK 8apirib ° ‘taylil!' Q adim iy d u " y °d a
s=as»js.aasjsr«x5s
www.ziyouz.com kutubxonasi
boshqa b ir m olni yoki qadim iy pullarn i q o ‘ygan. B u n d a y m u ’jizaviy
ayirboshlash «M ing bir kecha* erta k ia rid a ham o ‘z aksini topgan.
Tovushli kommunikatsiya. T o vushli aloqatarni biz aso san u ch turga
b o ‘lishni m a ’qulroq deb topdik: anglab bo'lm aydigan gaplar, tushunarli
gap lar va musiqaviy bog'tanishlar.
Shak-shubhasiz aytish m um kinki, tushunarsiz gaplar b o sq ich i o m -
maviy kom m unikatsiyalar tarixida e n g uzoq davr davom etg an . E htim ol,
om m aviy bog‘lanishlarning boshqa barcha shakllari (m a tb u o t, radio,
televidenie va internet davrlarini), vaqt jihatidan birga q o 's h ib hisobla-
ganda h am , tushuaib bo'lm aydigan gapJar bosqichining c h o ra k m uddatiga
b aro b ar kelmas. Agar biz anglab b o 'lm aydigan gaplar davri m illion yil
o ldin boshlangan desak, xato qilm ag an bo'lam iz.
H ali
kim lardir to m o n id an
k a sh f etilib,
k o 'p cliilik k a
m a ’lum
b o ‘lm agan, keng iste’molga kirm agan noaniq so‘zlam i aslic h a tiishunish
qiyin edi, albatta. Bunday gaplar d astlab ibtidoiy o dam lar to m o n id a n tabiat
tovushlariga taqlid ko‘rinishida vujudga keltirilgan. M asalan, sh a m o l yoki
sinayotgan daraxt tovushi, q u sh la r va yow oyi hayv o n lam in g b o ‘kirishi.
K eyinchalik bularga undovlar ham q o ‘shilgan.
T ushunarli gaplar davri xroiiologiya jihatidan k am roq v aq tn i egalla-
ganligiga qaram asdan, bog'lanishlar sam arasi oldingi bosqichga nisbatan
a n c h a baland bo ‘lgan. Aniq n u tq ongli inson bilan birga p ay d o bo'lib,
takom illasha borgan, ulam i bir-birisiz ta s a w u r qilish qiyin.
Q adim iy Sharq odam tarining o ‘zaro kom m unikatsiyalari tarixida aniq
gaplar davri shunday bir yuqori m adaniyatga ega b o lg a n k i, b u m av
2
uga
bem alol alohida kitob bag'ishlasa arziydi. M azkur d arsligim iz m aqsadi
boshqacharoq ekanligi sababli b u hodisa haqida m uxtasar fikr bildirib
o ‘tam iz, xolos.
O 'rganadigan obyektim iz o g 'z a k i so ‘zlar ekanligidan kelib ch iq ib , eng
a w a lo , qadim iy Sharqda yaratilgan m ad an iy boyliklam ing ju d a k a tta qismi
izsiz yo'qolib ketganligini qayd qilishga to ‘g ‘ri keladi. B izgacha yetib
kelgan ayrim nam unalar rasm yoki yozuv shaklida o ‘z ak sin i topganligi
u ch u n ham saqlanib qolgan.
Tasniflash nuqtayi n azarid an ravshan gapli o m m av iy k o m m u n i-
katsiyalarni sh e ’riy va nasriy, rasm iy va norasmiy, ta n ta n a li v a oddiy, diniy
va m aishiy ham da boshqa turlarga b o iis h m um kin. S h u iard an ayrim larini
sanab o ‘taylik. N asriy aniq gaplar asosida olib borilgan o m m a v iy kom m u-
nikatsiyalarga qiroat bilan gapirish (речитатив), ifodali o ‘q ish (д екл а
м ац и я), tantan ali nutq, dialoglar, ertaklar, duolar, afsonalar, su h b a t, bahs,
kengash, hikoyalar, rivoyatlar, buyruqlar, e ’lonlar va b oshqa sh u kabi nu tq -
lar kiradi. S he’riy tu r esa m adhiya, epigram m a, masal, o m m a v iy ibodat,
girya, mif, doston, epos va b o sh q a lam i o ‘z ichiga oladi. Ovo'zli nutqlar
vositasida o4kaziladigan tadb irlard a b ir necha yuzlab va m inglab kishilar
qatnashuvi qadim iy Sharqda od atiy h o i bo‘lgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |