Geterogen sistemalar uchun fazalar qoidasi 1-§. Gomogen kimyoviy jarayonda muvozanat. Muvozanat sharoitlari. Le-Shatele printsipi

Eritmalar kristallanish temperaturasining ortishi. Suyuqlik bugʻning umumiy bosimi tashqi bosimga teng boʻlgan haroratda qaynyadi. Agar erigan modda uchuvchan boʻlmasa (yaʻni uning toʻyingan bugʻining eritma ustidagi bosimini eʻtiborsiz qoldirish mumkin), unda toʻyingan bugʻning eritma ustidagi umumiy bosimi erituvchi bugʻining partsial bosimiga teng boʻladi. Bu holda, har qanday haroratda eritma ustidagi toʻyingan bug ʻbosimi chin erituvchidan past boʻladi va uning tashqi bosimga tengligi yuqori haroratda taʻminlanadi. Shunday qilib, uchuvchan boʻlmagan eritmaning qaynash harorati T_b bir xil bosimdagi cnin erituvchining qaynash nuqtasidan T°_b har doim yuqori boʻladi.
Uchuvchan boʻlmagan moddalarning cheksiz suyultirilgan eritmalarining qaynash haroratining oshishi erigan moddaning tabiatiga bogʻliq emas va eritmaning molyar kontsentratsiyasiga toʻgʻri proportsionaldir.


T_b – T°_b =∆T_b =E_m (5.10)


Kriyoskopik va ebulioskopik konstantalar. Proportionallik koeffitsientlari mos ravishda ebulioskopik E (lot. “ebbulio” – qaynab ketadi) va krioskopik K (yunoncha “cryos” – sovuq) konstantalari deyiladi.


2.9-rasm. Eritmaning qaynash nuqtasi ΔT_qayn. ning ortishi va muzlash nuqtasi ΔT_muzl. ning pasayishini erigan moddaning kontsentratsiyasiga bog’liqligi


K va E proportsionallik(mutanosiblik) koeffitsientlari mos ravishda erituvchining krioskopik va ebulioskopik konstantalar boʻlib, ularning fizik maʻnosi, konsentratsiyasi 1 mol/kg boʻlgan eritmaning kristallanish temperaturasini pasayishi va qaynash nuqtasini oshishini bildiradi. Suv uchun ular mos ravishda 1,86 va 0,52 K∙mol^–1∙kg ga teng. Bir molyar eritma cheksiz darajada suyultirilmagani uchun, Raulning ikkinchi qonuni, umuman, u uchun bajarilmaydi va bu konstantalarning qiymatlari past konsentratsiyali hududdan m = 1 mol/kg ga bogʻliqligini taxmin (ekstrapolyatsiya) qilish orqali olinadi.
Yuqoridagi 2.9-rasmda toza erituvchi P(T)ini va uning ikkita P'(T) va P''(T) eritmalari orasidagi bog’lanish keltirilgan.
Molyar qism χ_i ni molyar kontsentratsiya Cⁱ_m bilan belgilasak, ikki komponentli eritma uchun χ_B = 1– χ_A bo’ladi. Bunda C_m < 1 bo’lganda quyidagi tenglamani olamiz:
(5.11)

U chburchaklarning o’xshashligidan quyidagi kelib chiqadi

(5.12)

Cʺ_m(B) = 1Mol ∙ kg^-1 ekanligidan temperaturaning ∆T"ortishi ayni shu erituvchining K_eb ebulioskopik konstantasiga teng.
Unda ma’lum bir eritma uchun qaynash nuqtasining oshishi uning molyar konsentratsiyasiga mutanosib bo’ladi:

∆T_k = K_eb C_m(B) (5.13)

Eritmaning muzlash nuqtasini pasayishi bo’yicha shu asosda quyidagi tenglamani olamiz:
∆T_e = K_kr C_m(B) (5.14)

bu yerda K_kr – krioskopik konstanta

Suvli eritmalar uchun, Raulning ikkinchi qonunining tenglamalarida, molyal kontsentratsiyani baʻzan molyar konsentratsiyasi bilan almashtiriladi. Umumiy holda, bunday almashtirish noqonuniy hisoblanadi va zichligi 1 g/sm³ dan farq qiladigan eritmalar uchun bu katta xatolarga olib kelishi mumkin.
Raulning ikkinchi qonuni berilgan erituvchida dissotsilanmaydigan birikmalarning molekulyar ogʻirliklarini eksperimental tarzda aniqlash imkonini beradi; undan elektrolitlarning ajralish darajasini aniqlash uchun ham foydalanish mumkin.