oqsillari
hamda
hujayraning
sitoskeleti
bilan
tutashgan.
Mikrofilamentlar qisqaruvchi oqsillar ushlagani uchun ichki zona
hujayra membranasining harakatida muhim rol o ‘ynaydi. Bu
harakat psevdopodiyalar hosil qilish va fagotsitoz, pinotsitoz
protsesslarida botiqliklar hosil qilish bilan belgilanadi.
Plazmolemma tarkibida lipidlar (42-45% ), oqsillar (50%dan
ortiq) va karbonsuvlar (5-10% ) bo‘ladi.
Lipidlar asosan fosfo-
lipidlar, sfingolipidlar, glikolipidlar va xolesterin boMib, ular
membrananing asosi bo‘lgan bilipid qo‘shqavatni hosil qiiadi.
Xolesterindan tashqari barcha lipidlar amfifillik yoki amfipatik
(yunon. amphi - ikkiyuzlama) xususiyatga ega. Har bir lipid mole-
kulasi qarama-qarshi xususiyatlarga ega ikki qismdan iborat.
Uning boshchasi yoki polyar qismi gidrofil bo‘lib,
nopolyar qismi
(dumi) gidrofobdir. Suvli muhitda ushbu molekulalar bilipid
qo'shqavat hosil qiiadi. Bunda ularning gidrofob dumlari
ichkariga, bir-biriga qarab joylashsa, gidrofil boshchalari esa suvli
muhitlarga (hujayra tashqarisiga va sitoplazmaga) qarab yotadi.
Q o‘shqavatning ayrim joylarida, faqat gidrofob
dumlar joylashgan
sohalarida xolesterin molekulalari yotadi. Xolesterin molekulalari
membrananig m a’lum zonalarida fosfolipid molekulalarini o ‘rab
olib, o'ziga xos «lipid solchalari»ni hosil qiiadi. Odatda bu
sohalarda membrana biroz qattiqlashib, elastikligi pasayadi. Shu
tufayli bu zonalarda endo- ekzotsitoz jarayonlari bo‘lmaydi. Shu
bilan birga xolesterin membrana oquvchanligini boshqarishda
ishtirok etib, hujayra gomeostazini ta ’minlashda
muhim rol
o ‘ynaydi. Membrananing tashqi qavatida joylashgan b a’zi lipid
molekulalari karbonsuv zanjirlari bilan bog‘langan
bo‘lib
(glikolipidlar), bu zanjirlar glikokaliksga o ‘tib ketadi. Glikolipid
lar tashqi qavat barcha lipidlarining taxminan 5 %ni tashkil etadi.
Plazmolemma oqsillari bajaradigan vazifalariga ko‘ra struktur
(hujayraning shaklini, mexanik xususiyatlarini belgilovchi),
transport
(moddalarni
tashuvchi),
hujayralararo
aloqalarni
ta ’minlovchi va signallarni o‘tqazuvchi oqsillar bo‘lishi mumkin.
Joylashishiga qarab
Dostları ilə paylaş: