BIOLOGIK MEMBRANALAR HAQIDA TUSHUNCHA
Gidrofbh
'JUJU'.
UKi;*-kub'j
Rasm 2.1. Biologik membrananing «suyuqlik-mozaik modeli
0 ‘tgan asrning 50-yillarida olib borilgan elektron-mikroskopik
tadqiqotlar eritrotsitlar hujayra
membranalarining
(plazmo-
lemmasining) uch qavatli tuzilishga ega ekanligini ko‘rsatdi.
Osmiy bilan fiksatsiya qilingandan so‘ng membranada ikki (tashqi
va ichki) qoramtir bo‘yalgan
qavatlar mavjudligi, va ular oqishroq
bo‘yalgan (o ‘rta) qavat bilan bir-biridan ajralib turishi aniqlandi.
Aynan shunday uch qavatli tuzilishga ega membranalar nafaqat
plazmolemmada,
balki
hujayraning
boshqa
tuzilmalarida,
masalan,
membranali organellalarda, yadro qobig‘ida ham topildi.
Demak,
"elementar biologik membrana"
deb atalmish uch
qavatli tuzilishga ega boMgan membranalar hujayraning universal
tuzilmalari hisoblanadi. Hujayraning
barcha membranali tuzilma-
lari, shu jum ladan plazmolemma ham, tuzilish jihatdan bir-biriga
tubdan o ‘xshashdir. Membranalarda
elektron mikroskop ostida
ko‘rinadigan uch qavat fiksatsiya uchun ishlatilgan osmiyning
metall shaklida ikki qavatli lipidlarning gidrofil guruhlari
joylashgan qismiga cho‘kishi
natijasida paydo boMadi deb
hisoblanadi. Biroq, bunday aniq ifodalangan uch qavat faqatgina
fiksatsiya qilingan, y a’ni, oMik
biologik membranalar uchun
xarakterlidir. Tirik biologik membranalar esa, ularda juda ko‘p
35
turdagi jarayonlar kechishi tufayli ancha murakkab tuzilishga
egadir. Hozirgi paytda biologik membranalar
tuzilishining eng
keng tarqalgan modeli b o iib G.Nikolson va S.Singer tomonidan
taklif etilgan "suyuqlik-m ozaika" modeli hisoblanadi. Bu
modelga ko‘ra, biologik membrana oqsil,
lipidlar va ularga
biriktirilgan karbonsuv zanjirlar mozaik tartibda joylashgan suyuq
dinamik sistema hisoblanadi. Har bir membrananing asosini ikki
qavat hosil qiluvchi lipidlar (bilipid
qavatlar yoki lipidlar
qo‘shqavati) va ular orasida joylashgan oqsillar (
Dostları ilə paylaş: 
