Görkəmli dilçi alim, ədib professor
Yüklə 4,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
63 onun əleyhinə “İnqilab və mədəniyyət” jurnalında məqalələr çap olunmağa başlayır” [2, 6]. Bunlardan biri Mikayıl Rəfilinin “Professor Çobanzadənin burjua metodologiyası əleyhinə” adlı məqaləsidir. Tənqidçi Çobanzadənin türkçülük haqqında görüşlərini antiproletari, antimarksist adlandırmış və onun dili ilə desək, alimin burjua konsepsiyasının ifşasını dövrün başlıca siyasi vəzifəsi hesab etmişdir. Alimin “Türk tatar lisaniyyətinə mədxəl” adlı kitabını əsas ifşa hədəfi götürən M.Rəfili böyük türk təəssübkeşi Çobanzadənin “böyük Turan” iddiasında olduğunu, türk-tatar dillərini ümumi bir əsas üzrə birləşdirməyi - türk dillərinin birliyini qarşısına vəzifə qoyduğunu, türk-tatar xalqlarının ədəbiyyatlarının da bir- birinə bağlı olaraq tədqiq edilməsinin vacibliyi vurğulayaraq onu bu görüşlərinə görə pantürkist və burjua millətçisi kimi adlarla damğalamışdır. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, tənqidçi Çobanzadənin türk xalq və ədəbiyyatının böyüklük və qüdrətini göstərmək, türk xalqlarının ümumi yolunu göstərmək və onun tarixi keçmişini yüksəltmək yolundakı əvəzolunmaz milli təəssübkeçliyini kəskin ifşa edir və Çobanzadəni repressiyaya aparan yolu genişləndirmək üçün əlindən gələni əsirgəmir. Özünü marksist və proletar ədəbiyyatın ciddi tərəfdarı hesab edən M.Rəfili qəti bir inamla “kommunist və marksist tənqidinin amansız atəşi Çobanzadənin burjua mahiyyətini ifşa edəcəkdir” [3, 34] deyə vurğulayır. Beləliklə, B.Çobanzadə həm bir dilçi alim, həm də görkəmli ədib, şair və publisist kimi türk dünyasının yetirdiyi ən görkəmli şəxsiyyətlərdən biri olmaqla, çoxşaxəli yaradıcılığı ilə dünya, eləcə də Azərbaycan tədqiqatçıların diqqətini özünə cəlb etməkdədir. Bu gün türk dünyasında B.Çobanzadənin anadan olmasının 120 illiyinə həsr olunmuş konfransların, simpoziumların keçirilməsi, əsərlərinin nəşri, haqqında yazılan məqalələr və s. buna əyani dəlil və sübutdur. ƏDƏBİYYAT 1. Abid Tahirli. Bəkir Çobanzadə ve İsmayıl Qaspıralı haqqında // 525-ci qəzet, 22 iyun 2012. 2. İradə Əliyeva. Yarımçıq qalmış ömrün hekayəti // “Azərbaycan” qəzeti, 2 sentyabr 2012. 3. Mikayıl Rəfili. Professor Çobanzadənin burjua metodologiyası əleyhinə” // İnqilab və mədəniyyət jurnalı, səh. 34, Bakı, 1931. 4. Ramiz Əskər. Böyük alim və ədib Bəkir Çobanzadə / ön söz-Bəkir Çobanzadə. Seçilmiş şeirləri, səh. 7-8, Bakı, 2011. 5. Repressiyaya məruz qalan türk alimi Bəkir Çobanzadə // “Azadlıq” qəzeti, 23 iyun 2011. 6. Vilayət Quliyev. Bəkir Çobanzadə // 525-ci qəzet, 23 oktyabr 2010. 64 Ramil Bayramov * BƏKİR ÇOBANZADƏ VƏ ƏLİFBA MƏSƏLƏSİ Əlifba bir xalqın yalnız yazıb-oxuma texnikasını özündə ehtiva etdirmir. Əlifba xalqın düşüncəsini, psixoloji durumunu və bir qədər də cəsarətlə desək, adət-ənənəsini özündə təcəssüm edir. Yəni əlifbaya təkcə texniki cəhətdən deyil, həm də ictimai-siyasi nöqteyi-nəzərdən də yanaşılmalıdır. Yalnız bir faktı demək kifayətdir ki, dünyada onlarla ərəb ləhcələri olduğu halda ərəb əlifbası bütün ərəb dünyasını birləşdirə bilir. Buna görə də hər hansı əlifbanı öyrənməyə çalışsaq, həmin əlifbanın mənsub olduğu xalqın etnopsixoloji durumuna, etnogenezisinə və etnoqrafiyasına nəzər yetirmədən keçinmək mümkün deyildir. Bu baxımdan XIX əsrdən başlayaraq türk xalqlarının istifadəsində olan ərəb əlifbası və bu əlifbanın türk dillərinə həm texniki, həm də ictimai-siyasi baxımdan uyğun gəlib-gəlməməyi barədə müxtəlif fikirlər meydana gəldi. İlk dəfə M.F.Axundov ərəb əlifbasının türk dillərinin milli ruhuna uyğun olmadığını və bu əlifbanın nə fonetik, nə də morfoloji baxımdan türk dillərinə, xüsusilə də Azərbaycan dilinə yaramadığını elmi şəkildə izah etmişdir. Hətta Axundov ərəb əlifbası üzərində islahat işləri apararaq bir neçə əlifba layihəsi də hazırlamışdır. Lakin sonda bu əlifbada islahat aparılmasının da faydasız olduğunu dərk edərək, yeganə çıxış yolunu latın qrafikalı əlifbaya keçməkdə görmüşdür. Məhz Axundovdan sonra bir sıra görkəmli mütəxəssislər türk əlifbasının islahatı yolunda və yeni əlifbaya – latın əlifbasına keçməklə bağlı fəaliyyət göstərmişdilər. Belə görkəmli alimlərdən biri də əslən Krım tatarı olan professor Bəkir Çobanzadə olmuşdur. Qeyd edək ki, Bəkir Çobanzadə Azərbaycan xalqının elmi-mədəni və ictimai həyatında çox mühüm işlər görmüşdür. O, ədəbiyyat, dil, dil tarixi, dialektologiya, əlifba, imla – orfoqrafiya, metodika və s. məsələlərlə bağlı bir çox ilkinlərə imza atmışdır. Bu ilkinlər sırasından “Türk-tatar lisaniyyətinə mədxəl” (1924) adlı əsərini göstərmək kifayətdir. Belə ki, o, bu əsəri yazmaqla Azərbaycanın dilçilik elmi tarixində yeni bir sahənin – “Türkologiya”nın əsasını qoymuşdur. Bəkir Çobanzadənin yaradıcılıq xəritəsi o qədər genişdir ki, onun hamısından danışası olsaq, cild-cild kitablar yazmalı olarıq. Bu məqaləmizdə onun əlifba məsələsi ilə bağlı fəaliyyətini, xüsusilə də Azərbaycanda latın əlifbasının qəbulu prosesindəki fəaliyyətini işıqlandırmağa çalışacağıq. Bəkir Çobanzadənin Azərbaycana gəlişi çox maraqlı bir əhvalatla bağlıdır. 1923-cü ilin sentyabrında Azərbaycandan türk xalqlarının yaşadıqları ərazilərə oradakı insanların yeni əlifbanın qəbul edilməsi məsələsinə münasibətlərini * Bayramov Ramil - Bakı Dövlət Universitetinin “Türkoloji araşdırmalar” elmi-tədqiqat laboratoriyasının əməkdaşı, Azərbaycan Dillər Universitetinin filologiya üzrə fəlsəfə doktorantı. Yüklə 4,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|