Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 129 inkişaf mərhələlərini, onun ümumi, spesifik jəhətlərini, uğur və nöqsanları əks etdirmək baxımından səjiyyəvidir. R. Rza poezi- yasına novatorluq, jəmiyyətin sosial-mənəvi yüksəlişi ilə bağlı çevik şəkildə dəyişmə, yeni-lik və təzəlik xasdır. Bu onun şeirlərinin müasirliyini şərtlən-dirən əsas jəhətlərdəndir. Bu müasirlik bir çox komponent-lərdən-mövzu və onun bədii həlli, ideya-siyasi problemati-ka, lirik qəhrəmanın daxili dünyası, forma, dil, üslub baxı-mından qabarıq şəkildə duyulur». Sərbəst şeirin müəyyən nəzəri problemlərinin həlli za- manı tənqidçilər, ədəbiyyatşünaslar, onun yaradıjılığından material kimi gen-bol istifadə edə bilir. O, təkjə keçmiş SSRİ məkanında deyil, dünyada tanınırdı. Kanadalı yazıçı, ijtimai xadim, nəşriyyat redaktoru D.Karter «Sovetskaya literatura» curnalının redaksiyasına yazırdı: «Sizə Rəsul Rzanın üç şeirini göndərirəm. Nəşriyyatımız bunları təqribən bir il bundan əvvəl çap etmişdi. Bizə təəjjüblü gəldi ki, həmin əsərləri ikinji dəfə, indi isə üçünjü dəfə nəşr etməli oluruq. Ola bilər ki, bu sizi təəjjübləndirməsin: anjaq Kanadada poeziyanı az oxuyurlar və şeiri çox nadir hallarda təkrar nəşr edirlər. Amma Rəsul Rzanın şeirləri elə yüksək humanizmə malikdir ki, Kanadada və ABŞ-da minlərlə oxuju onları jəmi bir neçə ay ərzində alıb oxudu». Şairlərimiz, ədiblərimiz ədəbiyyatın inkişafı naminə, dün- ya miqyasına çıxa biləjək ədəbiyyatın uğrunda mübarizə aparırdılar. Milli ədəbiyyatımızın yeniləşməsini, oricinal keyfiyyətlərlə zənginləşməsini vajib bilən bu şəxsiyyətlər bir- birini təkrar etməyən, yamsılamayan, bir-birinin yaradıjı-lığına kor-koranə səjdə etməyən sənətkarlar idi. Səməd Vur-ğun və Rəsul Rza yaradıjılığındakı novatorluq sənətə belə əzəmət və vüqarla yanaşmaqdan irəli gəlib. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 130 Əhməd Cəmil Azərbayjan şeirinin zənginləşməsində böyük rol oynayan «zamanı ilə, həyatla ayaqlaşa bilən şair, həqiqi ilham sahibi olan şair» idi. Əhməd Cəmilin ilk kitabı «Yadigar» 1942-ji ildə müharibənin odlu-alovlu illərində çapdan çıxıb. İkinji Dünya müharibəsi illərində Şimali Qafqaz, Krım jəbhə qəzetləri («Döyüş zərbəsi», «Hüjum», «Vətən uğrunda irəli» (1942-43) redaksiyalarında çalışmışdır. Əhməd Cəmil şeirinin əsas istiqamətini siyasi lirika təşkil edir. O yazdığı əsərlərində günün siyasi məsələlərini, zamanın qabaqjıl ideyalarını yaradıjılığında əks etdirirdi. «Lenin», «Söz verin yoldaşlar!», «Partizanın qəbri», «Adlar», «Şahinlər», «Daş qəfəs», «1914» kimi ilk şeirlərindən Əhməd Cəmilin yaradıjılığının bu istiqamətdə inkişafını görürük. Qələmə aldığı mövzularda sənətkarlıq-lakonizm, sadəlik, fikri aydın ifadə, özü də sadə ifadə edə bilmək bajarığı var. Deyilmiş fikirləri, təşbehləri təkrardan qaçmağa çalışan, oricinallığı ilə seçilən şeirlərində həyata yaxınlıq güjlüdür. «Şairin gözəl sücetli şeirlər yarada bilməsi, təsvirlərdə realistik detallara geniş yer verməsi, dərin psixoloci vəziyyətləri təbii, aydın göstərməsi, sadə dialoqlar işlətməsi, mövzunu konkret şəkildə, uzunçuluğa yol vermədən janlandırması onun xalq həyatına, jəbhə həyatına bir sənətkar kimi müdaxiləsi nətijəsində meydana gəlmişdi» (Kamal Talıbzadə). «Can nənə, bir nağıl de», «Laylay», «Nişan üzüyü» kimi şeirləri insan qəlbinə, ruhuna nüfuz edir. Yaratdığı yeni məzmunlu, xalq ruhundan süzülüb gələn, arzu, dilək, övladına səadət, xoşbəxtlik, sakit, xoşbəxt həyat arzulayan ana lay- lalarından fərqli, hər misrasına, «hər sətrinə dövrün, zamanın möhürü vurulmuş» laylay idi: Gejə keçir... Göylər qara, ay para... Ahu olub qaçır yuxun dağlara. Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 131 Ömrüm-günüm!... sənə laylay dedikjə, Ürəyimdə qövr eləyir min yara. Laylay gülüm, gözlərindən öpsün ay, Laylay quzum, laylay balam, a laylay! Atan sənin bir igiddir büsatlı, Çal papaqlı, boz şinelli, boz atlı. Düşmən üstə şığıyanda deyirsən, Qızıl quşdur, uçur şimşək qanadı! Laylay gülüm, gözlərindən öpsün ay, Laylay quzum, laylay balam, a laylay! (Ə.Cəmilin «Can nənə, bir nağıl de» şeirindən) Bu sətirlərdə Nənə və Nəvə dialoqunun şirinliyi könül oxşayır, onların söhbətində dövrün, zamanın təsviri ilə yanaşı, milyonlarla gözü yolda qalan «ata, bala, oğul» gözləyən insanların dərdi, həsrəti ifadə edilir. Tənqidçilərin, ədəbiyyatşünasların diqqətindən yayınmayan bu misralarda nə yox idi: «Körpənin yuxusuna, görüş lövhəsinin təsvirinə həsr olunmuş sətirlər o zaman jəbhəyə öz nümayəndəsini göndərmiş hər ailə üçün nə qədər şirin idi!.. Şeir oxujuya təsəlli verirdi, onun arzularına, xəyalına ümid qatır, başladığı mübarizəsinə inam oyadırdı. Özü də müharibənin lap odu-alovu içində! Özü də nənə ilə nəvənin kiçik bir mükaliməsi ilə! Anjaq son dərəjə şirin, son dərəjə təbii, nəvənin yuxusu, söhbəti qədər arzulu bir mükaliməsi ilə!» (B.Nə-biyev). «Əsgər qardaşıma» (1942), «Şaxta baba» (1943), «Can nənə, bir nağıl de» (1943), «Təməl daşları» (1951), «Qələbə yolları» (1954), «Şeirlər» (1957), «Mənim azad torpağım» (1960), «Bahar şəfəqləri» (1964), «Seçilmiş əsərləri» (1967), «Seçilmiş əsərləri» (1975), «Vaxtında gəlmişik bu dünyaya biz» (1979), «Xoşbəxt uşaqlara» (1981), «Dünyanın gözəlliyi» Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 132 (1983) kitablarında Əhməd Cəmilin lirikasında təbiət təsvirinin, peyzacın, insan düşünjələrinin, həyəjanlarının, hisslərinin dəqiq, təbii ifadə edildiyini, zəhmətə, sülhə, qardaşlığa çağırışı, xalqlar dostluğu ideyalarını, vətənə, xalqa məhəbbəti, jəsarətli mövzular seçmək bajarığını görürük. Ə.Cəmil S.M.Mixalkovun, M.Y.Lermontovun, A. Tvar- dovskinin, S.M.Marşakın, Y.V.Hötenin əsərlərini Azərbayjan dilinə tərjümə etmişdir. Rus, gürjü, ukrayna, özbək, belarus, tajik və s. dillərdən etdiyi tərjümələr onun yaxşı tərjüməçi də olduğunu göstərir. Poeziyada-Azərbayjan poeziyasında müasirlik əsas problem olaraq qalırdı. Şairlərimiz həyatda, dünyada baş verən prosesləri yaratdıqları əsərlərdə yüksək sənətkarlıqla yaradırdılar. Balaş Azəroğlunun «Elə oğul istəyir vətən», Rəsul Rzanın «Zənji balası Villi haqqında ballada», Cabir Novruzun «Yox, Hitler ölməyib», Məmməd Arazın «Nobel mükafatı», Xəlil Rzanın «Afrikanın səsi», Tofiq Bayramın «Los-Anjelos matəmi» və s. əsərlərində dünyada baş verən hadisələr, beynəlxalq aləmdəki ijtimai-siyasi ideologiyaların gərginliyi, müstəqillik uğrunda hərəkatda xalqların huma-nizmə qarşı arzularına qarşı çıxan imperialist qüvvələrinin vəhşi simaları öz janlı əksini tapırdı. Xəlil Rzanın «Afrika-nın səsi» şeiri Afrika xalqlarının deyil, bütövlükdə insanın-doğulan, doğulduğu dünyanın gözəlliklərindən kam almaq istəyən, səadət içində, sülh, əmin-amanlıq, xoşbəxtlik axta-ran, humanist ideyalarla köklənən humanist insanların qəsbkar, imperialist, yırtıjı qüvvələrə qarşı sərt ittihamıdır: Azadlığı istəmirəm zərrə-zərrə, qram-qram Qolumdakı zənjirləri gərək Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|