Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri
141
əsərlərini ana dilimizə tərjümə etmişdir. Onun əsər-ləri keçmiş
SSRİ xalqlarının dillərinə, o jümlədən xariji dil-lərə tərjümə
olunmuşdur.
Müharibədən
sonrakı
illərdə
S.Vurğun
«Muğan»,
«Zənjinin arzuları», «Leninin kitabı», «Zamanın bayraqda-rı»,
«Aygün», Süleyman Rüstəm «Qafurun ürəyi», «On ikinji
tüfəng», «Gülbahar», «Memarın fajiəsi», Rəsul Rza «Qızılgül
olmayaydı», «Lenin», «Bir gün də insan ömrüdü», Osman
Sarıvəlli «Misirli qardaşlar», Zahid Xəlil «Ulduzlar»,
«Tatyana»,
Məmməd
Rahim
«Leninqrad
göylərində»,
«Abşeron torpağında», «Xəzər suları», «Sayat Nova», «Sarı
Aşıq», Mirvarid Dilbazi «Əljəzairli qız», Balaş Azəroğlu
«Mingəçevir», Novruz Gənjəli «Göndərilməmiş məktub»,
«İnsan, od, su», «Şəhla», «Odlu ürəklər», «Şairin arzusu»
poemalarını yaratdı. Ədəbiyyata yeni gələn nəslin nümayən-
dələri də maraqlı mövzuda poemalar yazır: «Bəxtiyar Va-
habzadənin «Sadə adamlar», «Etiraf», «Şəbi-hijran», «Yol-lar,
oğullar», «Muğam», «Atılmışlar», Nəbi Xəzrinin «Sum-qayıt
səhifələri», «Günəşin bajısı», «İki Xəzər», «Ana», «İnam»,
Hüseyn Arifin «Məhəbbət», «İbrahim körpüsü», «Yolda»,
«Dilqəm», «Sonaxanım», «Üçlər», Qabilin «Mehparə»,
«Tramvay parka gedir», «Nəsimi», İ. Kəbirlinin «Səhralar
çiçəklənir», «İlk məhəbbət», Əli Kərimin «İki simfoniyası»,
«Üçünjü atlı», İslam Səfərlinin «Aşıq Ələsgər», Adil
Babayevin «Tikanlı məftillər arxasında», Əlağa Kürçaylının
«Durnalar jənuba uçur», «Sınaq», «Təbəssüm», «Qəzəb», Xəlil
Rzanın «Kommunizm qəhrəmanları», Nəriman Həsənzadənin
«Nəriman», «Zümrüd quşu», «Kimin sualı var», Məmməd
Arazın «Əsgər qəbri», «Qayalara yazılan səs», «Atamın
kitabı», «Üç oğul anası», «Araz axır», «Mən də insan oldum»,
«Paslı qılınj», «Ömür təzələnir», «Ömür keçir, gün keçir»,
Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli
142
Fikrət Qojanın «Salam, Vyetnam», «Xose Risal», Fikrət
Sadığın «Ömrün bir günü», «Sevgi yağışı», Cabir Novruzun
«Kəndimizin antik heykəli», «Zaman», «Cəfərlə görüş», «İnsan
məhəbbəti», «Qər-bi Berlin», «İnsan himnləri», Tofiq
Bayramın «Səhər yel-ləri», «Təbrik çiçəkləri», «Səbuhi»,
«Yaralı nəğmə», Famil Mehdinin «Xatının dastanı», «İllər və
talelər», «İnsan unudulmur», «Səni gözləyirəm», Ayaz
Vəfalının «Dörd yaşımda fikir çəkdim», «Sağ gözüm sənə
qurban», «Daşkəsən dəftəri» və s. kimi müxtəlif formalı,
rəngarəng məzmunlu əsərləri çap olunmuşdur.
Bu əsərlərdə Azərbayjan xalqının dövlət xadimlərinin,
maarifçi şəxsiyyətlərinin, ziyalılarının obrazları yaradılırdı.
Nəriman Həsənzadənin «Nəriman» poemasının Nəriman
Nərimanovun yaşadığı «mənalı ömrün bəzi əlamətdar
jəhətlərini, xalqımızın tarixində müəyyən mərhələ təşkil edən
hadisələri» əks etdirdiyi, «məzmunja dolğun, ijtimai-siyasi
pafosla aşılanmış, şeiriyyətjə gözəl, poetik lövhələrlə zəngin bir
poema» olduğu bildirilir.
Müharibədən sonrakı illərdə Azərbayjan nəsri də öz
zəngin mövzuları ilə oxuju kütləsinin rəğbətini qazanmışdı.
Bir-birindən maraqlı, dəyərli əsərlər yazan nasirlərimizdən biri
də Süleyman Rəhimov idi.
S. Rəhimov Azərbayjan Sovet ədəbiyyatının inkişafında
mühüm
xidmətləri
olan
sənətkarlardandır.
Azərbayjan
ədəbiyyatını janlı, oricinal surətlərlə zənginləşdirən, 40 jilddən
çox zəngin ədəbi irsi olan, yaradıjılığında milli dəyərlər,
xəlqilik, torpağa, xalqa bağlılıq əsas olan Süleyman Rəhimov
Beş jildlik «Şamo» epopeyasını, üç jildlik «Qaf-qaz qartalı»,
«Qüdrətov», «Medalyon», «Aynalı», «Torpa-ğın səsi», «Saçlı»
üç hissəli, «Ata və oğul», «Mehman», «Ağbulaq dağlarında»
(I-II kitab), «Pəri çınqılı», «Ana abi-dəsi», «Mahtaban»,
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri
143
«Qafqaz qartalı» kimi qiymətli kitab-ların, maraqlı hekayələrin,
«Yazıçı və həyat» adlı ədəbi-tən-qidi və publisistik məqalələr
məjmuəsinin müəllifidir. Azər-bayjanda gedən ijtimai, siyasi,
mədəni
hadisələrin
kənd
həyatına
təsiri,
Azərbayjan
kəndlisinin oyanaraq yeni həyat uğrunda mübarizəyə qalxması,
xalq həyatı, məişəti, adət-ənənələri, onların xüsusiyyətləri,
müxtəlif təbiətli insanların psixologiyası, xalq həyatı, inqilab və
xalq hərəkatı onun ilk bədii əsəri olan «Şamo» epopeyasında
bütün genişliyi ilə təsvir edilir. Görkəmli yazıçı, ijtimai xadim
N.Nərimano-vun bu əsərdə bitkin obrazı, onun xalq, millət
naminə apardığı mübarizələr, dağlara, daşlara, kahalara,
qayalara sığınıb xalqın səadəti uğrunda mübarizə aparan,
partizan ömrü yaşayan insanların realist-romantik bir səpkidə
təsviri, bu insanların fədakarlığı, qəhrəmanlığı romantik-realist
bir dillə təsvir edilir.
Otuzunju illərdən başlayaraq, müharibə illəri də daxil
olmaqla böyük bir dövrü əhatə edən «Saçlı»da bu illərin
ijtimai-siyasi mənzərəsi janlandırılır. Məğlub olan sinfin
məhkum qüvvələrinin amansızlığı, yırtıjılığı, onların hiyləgər-
liyi, riyakar əməlləri təsvir edilir. Tənqidçilər Süleyman Rə-
himovun nə dil, üslub, nə həyatı əks etdirmək, nə də janlı
yaddaqalan xarakterlər yaratmaq baxımından heç kimə
bənzəmədiyini bildirirlər: «O, görkəmli nasir kimi ayrı-ayrı
nəzəriyyəçilərin müddəalarını deyil, həyatın dialektik məntiqini
əsas götürür. Buna görə də onun bütün əsərlərinin əsasında
böyük qayəli məqsədlər və bu məqsəd ətrafında qrup-laşan
adamlar dayanırlar» (C.Abdullayev).
Onun romanları üçün səjiyyəvi olan, çoxplanlılıq, zəngin
və rəngarəng yaddaqalan xarakterlər, jiddi ijtimai–siyasi
konfliklərdir.
Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli
144
Müharibə illərində yazdığı əsərlərində xalqlar dostluğu,
xalqların, müxtəlif millətlərin öz vətənləri uğrunda fədakarlığı,
vətənə olan məhəbbət əsasdır. Təmiz, sinfi düşmənlərdən
qorxmayan, prinsipial, millət, vətən, xalq yolunda janından
keçən oğullarla yanaşı, boşboğaz, dil pəhləvanlarının da
surətlərini yaratmışdır. Onun «Kəpəz», «Kəsilməyən kişnərti»,
«Güzgü göl əfsanəsi» povestlərinin üslubu keyfiy-yətləri,
maraqlı olması, rəngarəngliyi tənqidçi alimlərin dəyər verdiyi
məsələlərdir. Süleyman Rəhimov əgər «Öz minnətinə»
povestində əyilməz, vuqarlı, məğrur təbiətli bir insanın obrazını
yaradır. «Mahtaban» əsərində dərin ijti-mai-siyasi problemlərə
diqqəti yönəldir. Böyük azadlıq ide-yaları ilə silahlanmış
Mahtaban mənəvi kamilliyə malik yük-sək fikir və duyğular
sahibidir.
Onun povestləri ilə yanaşı «Pəri çınqılı», «Gülən ba-lıq»,
«Gülsabah» kimi kitablarında toplanan hekayələri xalq
ədəbiyyatı motivləri əsasında yazılıb. Bunlar yazıçının xalq
yaradıjılığına dərindən bələd olduğunu, janlı, real həyatı
səhnələr yaratmaq qabiliyyətini, istedadını nümayiş etdirir.
«Yazıçı və həyat» kitabında, məqalələrində xalq yaradıjılığı,
müsbət qəhrəman, ədəbi tənqid, xalqlar dostlu-ğu, xəlqilik və s.
məsələlər
barədə
dəyərli
mülahizələri
top-lanmışdır:
«S.Rəhimov xalq dilinə, Azərbayjan dilinin bədii ifadə
imkanlarına dərindən bələd olan yazıçıdır. Onun üslu-bunda
klassik və müasir ədəbi-bədii dilimizin ən yaxşı ən-ənələri
birləşmişdir. S.Rəhimovun dil və üslub jəhətdən Azərbayjan
nəsrinin klassiki C.Məmmədquluzadəyə yaxın olduğunu
deyənlər haqlıdırlar. Xalq danışıq dilinin və onun zəngin ifadə
xüsusiyyətlərinin injəliklərindən məharətlə istifadə hər iki
sənətkarı dil və üslub jəhətdən bir-birinə ya-xınlaşdırır. Dahi
ədibin duzlu yumoristik və kəskin satirik üslubunu S.Rəhimov
Dostları ilə paylaş: |