Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 89 Bu aşkarlıq da bir yandan gəldi, Bu Mədət üçün dövr deyil, Şərəfsiz bir əcəldi, gəldi. AYB-nin üzvləri repressiya dövründə ədəbiyyatımızın başına gətirilən müsibətlərin, faciələrin, yaşanan həyəcanların, qorxu və iztirabların acısını dadmışlar, qəlbi, ruhu yazmaq, yaratmaq eşqi ilə çırpınan qəlblərin ölümdən də dəhşətli «xalq düşməni», «vətən xaini» kimi damğadan qorxması təbii idi, vətəndaş sənətkarların, vətənpərvər şairlərin, alimlərin, yazıçıların ağır, qorxunc yaşantılarıdır bu adlar... Bir çox istedadlı sənətkarlarımızın damğalandığı damğa ilə çox sənətkarlarımız qarşılaşa bilərdi. Bu böyük dəhşətləri yaşayan S.Vurğun, C. Cabbarlı.... daha kimlər, kimlər yaradıcılığının çiçəkləndiyi bir vaxtda dünyasını dəyişdilər. Ölüm qorxulu deyildi yazıçı üçün, ləyaqət, ad, vətəndaşlıq hissi, xalqa, vətənə sədaqət hissi, əqidə, amal, məslək saflığının məsuliyyəti idi onları qorxudan. «Vətən xaini», «xalq düşməni» damğasıyla damğalanan neçə-neçə insanlarımızın öz övladlarının gözlərinə dik baxmaq, saflığını sübut etmək üçün nə qədər zamana ehtiyacları olub. Nə qədər zaman keçəndən sonra oğul, uşaq, qohum-əqrəba günahsız qurbanların yaşadığı mənəvi dəhşətləri anlayıb, əzab çəkib, əzabından stalinizmin faşist qəddarlığına nifrətini silib ata bilməyib. Bu gün də o nifrət qəlbimizdədir. Gözümüz önünə yüzlərlə Müşfiqlər, Əhməd Cavadlar, Almas İldırımlar gəlir. 75 illik bir yubiley ərəfəsində olan Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı nə qədər qüdrətli qələm sahiblərinin, şair və ədiblərinin günahsız yerə təqibini, təhdidini, faciəsini görüb, içində bişib, yanıb, köşələnib... Bu gün də Sovet maşınının po- lad təkərləri altında əzilənlərini, sərt, amansız, qəddar ideolo- giyasının qurbanı olanlarını unutmur. Onların Yazıçılar Birliyinin binasından asılan xatirə lövhələrinə baxanda insanın Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 90 damarlarında qanı donur. «Göz qəlbin güzgüsüdür»,- deyiblər. Hər üzdə, gözdə bir həyat eşqi, sevgi, səmimilik, həzinlik, eyni zamanda mübarizlik var... Belə göz sahiblərinin bəlkə də elə o humanist baxışlarından qorxub, haçansa qurduğu taxtı başına çevirəcəyindən hürküb millətin düşünən beyinlərini, vuran ürəklərini susdurublar. Bir dəfə müstəqillik, azadlıq şərbətini içmiş xalqın gec-tez «Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz»-şüarındakı həqiqətin qorxusundan kürklərinə birə düşüb, onları qara basıb, gözlərinə hər düşünən insan sabah qılıncını qaldırıb haqqını, azadlığını, müstəqilliyini geri qaytarmaq istəyən azadlıq aşiqi kimi görünüb, özü də inanıb, inanıb ki, zor üstündə qurduğu hakimiyyəti çox davam gətirə bilməz. Allah istedad, ilham verən insanın duyğu və düşüncələrini zorla bir ideologiyaya tabe etdirmək olmaz. Həllac Mənsurlar, Nəimilər, Nəsimilər yetişdirən bir dünyada onların da zamanı gələcək, qanla qurduqları taxtı-taracı dağılacaq. Sadəcə olaraq bu vaxtı uzatmaq, bir az vaxt qazanmaq, xalqın içinə vahimə salmaqla öz hökmranlığını bir az da olsa qorumaq istəyi içində çırpınanların törətdiyi faciələrdə əli qanlı bir ovuc hakimiyyət ehtirası ilə yananlar daha böyük günah sahibi idi, heç bir səhvini qəbul etməyən şəxsiyyətə pərəstiş ideyaları ilə hakimiyyətini quran, bir ovuc qaniçən millətimizin, keçmiş Sovetlər birliyinin ən istedadlı oğul və qızlarını öz eqoist ideologiyalarının qurbanları etdilər. Bu dəhşətləri yaşayan, hər an qələm dostlarının oxşar talelərini yaşamalı olacaqlarından qorxan, «xalq düşməni» damğası alacağından ehtiyatlanan, bununla belə mübarizə meydanından çəkinməyən əqidə, məslək sahibləri sənətkarla- rımız Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı naminə ömrünü şam eləmişdi... belə sənətkarlardan biri də C. Cabbarlı idi.... C. Cabbarlı Azərbaycan ədəbiyyatı və teatrının inkişafında Sənət, sənətkar və zaman 91 mühüm xidmətləri olan sənətkardır. Ədəbi-bədii yardıcılığı ilə yanaşı ədəbi-tənqidi məqalələri ilə ədəbiyyatımızın elmi-nəzəri, həm də praktik cəhətdən formalaşmasına, möhkəmlənməsinə çalışmışdır: «Ədəbiyyata şair, nasir, felyetonçu-curnalist kimi gələn Cabbarlı dramaturq kimi şöhrət tapmış, Azərbaycan dramaturgiyasının banilərindən biri mövqeyinə yüksəlmişdir. Cabbarlı ən çox dramaturgiya və teatrımıza yeni həyatın mühüm problemlərini, onun real, həyəcanlandırıcı lövhələrini gətirməklə özündən sonrakı yazıçılara örnək olmuş, xüsusi ədəbi məktəb yaratmışdı. Cabbarlı məktəbi, Cabbarlı irsi, Cabbarlı ənənələri indi də yaşayır. Böyük sənətkar digər xalqların teatr və dramaturgiyasının inkişafına da müəyyən təsir göstərmişdir». Bədii yaradıcılığa 1915-ci ildə yazdığı «Bahar» şeiri ilə gəlib. «1905-ci ildə», «Qız qalası», «Almas», «Firuzə», «Əsər- ləri» (3 cilddə), «İlk dram əsərləri», «Seçilmiş əsərləri», «Aslan və Fərhad», «Dilarə», «Od gəlini», «Əsərləri» (4 cilddə), «Ey dan ulduzu», «Ədirnə fəthi» və s. kitabları nəşr olunub. Əsərlərinə olan tələbat seçilmiş əsərlərinin dönə-dönə nəşrinə imkan yaradıb. «Solğun çiçəklər», «Ədirnə fəthi». «Trablis müharibəsi» və ya «Ulduz», «Nəsrəddin şah». «Aydın», «Oqtay Eloğlu», «Od gəlini», «Sevil», «Yaşar», «Dönüş» kimi dram əsərləri onu sovet dramaturgiyasının banisi kimi tanıtmışdır. O yorulmadan ədəbi fəaliyyətini davam etdirmiş, gənc yaşlarından kamil bir sənətkar kimi yetişmiş, «yaradıcılığının demokratik istiqaməti ilə seçilən böyük söz sərrafına çevrilmişdir». Zamanın bədii nəbzini tutmağı bacaran sənətkar bir-birindən dəyərli əsərləri ilə şöhrət qazanmışdır, «gənc yazıçı əvvəlkinə nisbətən böhranlı düşüncələrdən, dolaşıq fikirlərdən uzaqlaşmaq üçün yeni həyatın qaynar nəfəsini duymağa, onu öyrənib əks etdirməyə səylə çalışırdı». Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 92 C. Cabbarlı həm də tərcüməçi kimi tanınmış, rus və dün- ya ədəbiyyatı klassiklərinin bir çox qiymətli əsərlərini- Şekspirin «Hamlet», «Otello», Şillerin «Qaçaqlar», L.N. Tolstoyun «Uşaqlıq», Bomarşenin «Fiqaronun toyu», Afino- genovun «Qorxu», Slavinin «Müdaxilə» və s. əsərlərini Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. Onun poeziyası, nəsri, dramaturgiyası, ədəbi-tənqidi görüşləri C.Cabbarlı irsinin zənginliyindən xəbər verir. Təbiət təsviri verilmiş «Bahar» şeirindən sonrakı şeirlərində gənc şair qəlbinin narahatlıqları, cəmiyyət, onun ehtirasları, nöqsanları, ictimai mövzular yaradıcılığında əsasdır. Lirik və satirik şeirləri ilə yanaşı, qadın hüquqsuzluğu, Azərbaycan qadınının savadsızlığının ağır nəticələri, nadanlığın törətdiyi faciələr, azadlıq, savadlanmaq uğrunda mübarizə əsas qayəsini təşkil edən «Gülzar», «Dilbər», «Dilarə», «Aslan və Fərhad». «Firuzə» və s. adda onlarla hekayələrini yazmışdır. Yaradıcılığının böyük bir sahəsini dramaturgiya təşkil edən C.Cabbarlı bir məktəb idi. M. Qorki onun vaxtsız ölümündən doğan kədəri Yazıçılar İttifaqının plenumunda belə ifadə etmişdir: «Yazıçı və şair 30-35 yaşlarında yazmağa başlayırsa, Cəfər Cabbarlı 35 yaşında tamamlanmış, püxtələşmiş bir dramaturq idi. Gələr bir zaman, dünyanın bir çox darülfünunlarında və tədqiqat ocaqlarında Cəfər Cab- barlının yaradıcılığını təhlil edər; onun dramaturgiyasını sətir- sətir öyrənərlər...». Məmməd Səid Ordubadi sovet dövrü ədəbiyyatımızın ilk klassiklərindən biri kimi ilk, dolğun və mənalı bir yaradıcılıq yolu keçmiş, yaradıcılığa maarifçiliyin təbliği ilə başlasa da, sonralar inqilabçı demokrat və nəhayət, böyük yazıçı səviyyəsinə yüksəlmiş sənətkardır. «Analıq» (qadınlar həyatın- dan şeirlər), «Leninə», «Şeirlər», «Kənd alverçisi», «Mollanın Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|