21
“Şübhəsiz, imamət peyğəmbərlərin məqamı və vəsilərin irsidir.
İmamət Allahın nümayəndəliyi, Peyğəmbərin (s) xilafəti
1
və
canişinliyidir... İmam parlaq ay, işıqlı çıraq, şölələnən nur, zülmət və
qaranlıqda hidayət ulduzu və süqutda xilaskardır... İmam yağış dolu
bərəkətli bulud, ardıcıl (dirilik) yağış və parlaq günəşdir... İmam
yaranmışlar arasında Allahın əmini, bəndələri üzərində Onun
höccəti və canişinidir... İmamın vücudu ilə din nizamlanır,
müsəlmanlar izzət qazanır, münafiqlər qeyzdən yanır və kafirlər
həlakətə yetir.”
2
Əmirəl-möminin Əli (ə) qısa bir kəlamla imamət həqəqətini
açıqlayaraq buyurmuĢdur: “Müsəlmanların işlərində imamın
mövqeyi təsbeh dənələrini bir-birinin kənarında nizamla yığan ipə
bənzəyir. Əgər ip qırılsa, onlar dağılar ətrafa və (imam olmasa,
cəmiyyət bir-birinə dəyər, nizam-intizam pozular) heç vaxt onları bir
yerə yığıb nizamlamaq olmaz!
3
***
QURANĠ-KƏRĠMDƏ ÜMUMĠ ĠMAMƏT VƏ VĠLAYƏT
Ġmamət və vilayətlə əlaqədar yenə iki fərqli bəhs mövcuddur:
1.
"Ümumi imamət və vilayət";
yəni hər bir əsr və dövrdə
insanlar arasında Allah tərəfindən bir imam və rəhbər mütləq
olmalıdır; istər peyğəmbərlik, istərsə də yalnız imamət məqamına
malik olsun.
2.
"Xüsusi imamət və vilayət";
bu ilahi məqam Ġslam
peyğəmbərindən sonra onun caniĢininə aiddir.
BaĢqa sözlə, nübüvvət və peyğəmbərlik iki qismə – ümumi və
xüsusi peyğəmbərliyə bölündüyü kimi, imamət də iki qismə bölünür.
Qurani-kərimdə ümumi imamət və vilayət haqqında bir sıra
ayələr mövcuddur. O cümlədən:
ءٍكباَ٘ ءٍَ لْاِٛاَل دًِّةُى ٌاَٚ ةٌه نٕةُِ اَذٔاَأ باَّمَّٔ إ
1
“Xilafət” ərəb dilində başqasının əvəzedicisi olmaq mənasındadır. Xəlifə o
kəsə deyilir ki, başqasının ardınca gəlib onun canişini olsun və mövcud boşluğu
doldursun. (“Məalimul-mədrəsəteyn”, Əllamə Əskəri, 1-ci cild, səh. 156.) (Müt.)
2
“Üsuli-kafi”, 1-ci cild, səh. 200.
3
“Nəhcül-bəlağə”, xütbə: 46.
22
1-"Sən yalnız qorxudansan. Hər tayfanın da bir hidayət edəni
vardır."
1
آَ١ ل كبمٌَّٖا اَعاَِ لْاِاٛةُٔٛةُواَٚ اَ ّالله لْاِاٛةُممَّرا لْاِاٛةُٕاَِآ آَ٠ نمٌَّا باَُّٙ٠اَأ باَ٠
2-"Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun (Onun əmrinə qarĢı
çıxmayın) və doğru danıĢanlarla birgə olun."
2
لْاُِةُىٕ ِ ولْاِِاَلْا ٟ ٌلْاِٚةُأاَٚ اَيٛةٍُمَّوٌا لْاِاٛةُع١ ٛاَأاَٚ اَ ّالله لْاِاٛةُع١ ٛاَأ لْاِاٛةُٕاَِآ آَ٠ نمٌَّا باَُّٙ٠اَأ باَ٠
3-"Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və sizlərdən olan
əmr sahiblərinə tabe olun."
3
***
"ĠNZAR VƏ HĠDAYƏT" AYƏSĠ
Birinci ayədə Ġslam peyğəmbərinə (s) xitabən buyurulur:
ءٍكباَ٘ ءٍَ لْاِٛاَل دًِّةُى ٌاَٚ ةٌه نٕةُِ اَذٔاَأ باَّمَّٔ إ
"Sən yalnız qorxudansan. Hər qövmün və millətin də bir
hidayət edəni vardır!"
Fəxri-Razi bu ayənin təfsirində üç fikir söyləmiĢdir:
1. "Münzir" (qorxudan) və "hadi" (rəhbər və hidayət edən)
sözlərinin hər ikisi eyni məna daĢıyır və ayənin mənası belədir: "Sən
yalnız hər tayfanı qorxudan və hidayət edənsən!"
2. Ġslam peyğəmbəri (s) qorxudan, Allah isə hidayət edəndir.
3. Ġslam peyğəmbəri (s) qorxudan, imam Əli (ə) isə hidayət
edəndir.
Ġbn Abbas deyir: "Peyğəmbər (s) mübarək əlini sinəsinə qoyub
buyurdu:
(
ُرِذْنُمْلا انَا
)
"Mən qorxudanam!"
Sonra isə əlini Əliyə (ə)
tərəf uzadaraq buyurdu:
ٍّٝاَ ب٠ ةُٜ كبٙلْاٌِا اَذلْأِاَا
!
للْاِعاَث لْآِ ِ اَْةُٚلاَزلْاِٙةُّلْاٌِا ٜ لاَزلْاِٙاَ٠ اَه ث
ٜ
!
"Ya Əli! Sən (isə) hidayət edənsən. Məndən sonra doğru yolu
tapanlar sənin vasitənlə hidayət olacaq."
4
Bu üç baxıĢı digər təfsirçilər də qeyd etmiĢlər. Sünni
təfsirçilərinin bəziləri isə bu ayənin 1-ci və 2-ci təfsirinin düzgün
1
"Rəd” surəsi, ayə: 7.
2
"Bəraət” surəsi, ayə: 119.
3
"Nisa” surəsi, ayə: 59.
4
"Kəbir" təfsiri, Fəxri-Razi, 19-cu cild, səh. 14.
23
olduğunu sübut etməyə çalıĢmıĢlar. Çünki 3-cü təfsir onların
təəssübkeĢ təfəkkür tərzinə uyğun deyil. Halbuki birinci təfsir ayənin
zahiri ilə uyğun gəlmir. Çünki hər iki vəsf Ġslam peyğəmbərinə (s)
aid olsaydı, onda Allah-taala belə buyurardı: "Ġnnəma əntə munzirun
və hadin li-kulli qovmin" – "Həqiqətən, sən yalnız hər millət və
tayfanı qorxudan və hidayət edənsən!" BaĢqa sözlə, ərəb
qrammatikasına əsasən, (“carr və məcrur” olan) "li-kulli qovmin"
(hər tayfanı) ifadəsi "hadi" (hidayət edən) sözündən öncə qeyd edilə
bilməz. Əgər öncə qeyd edilərsə, onda hər iki vəsfdən öncə gəlməli
və belə deyilməlidir: "Ġnnəma əntə li-kulli qovmin munzirun və
hadin" – "Həqiqətən, sən hər tayfanın yalnız qorxudanı və hidayət
edənisən!" Bir sözlə, "li-kulli qovmin" (hər tayfanı) ifadəsinin iki
vəsfdən yalnız birindən öncə qeyd edilməsi və digərinə aid edilməsi
üçün bir dəlil yoxdur; ya hər ikisindən öncə, ya da hər ikisindən
sonra qeyd edilməlidir.
Ġkinci təfsirdə də uyğunsuzluq var. Çünki Allah-taalanın
hidayətçi olmasına heç bir Ģəkk-Ģübhə olmadığından onu qeyd
etməyə ehtiyac qalmır. Bir də cümlənin zahiri mənası hər bir əsr və
zamanda xüsusi hidayətçinin olmasını bildirir. Halbuki tək halda "li-
kulli qovmin hadin" (hər tayfanın bir hidayətçisi vardır) –
ifadəsindən baĢa düĢülən cəm hal Allaha münasib deyil.
Beləliklə, yuxarıda qeyd olunan ayənin yeganə məqbul təfsiri
budur ki, Peyğəmbəri-əkrəm (s) qorxudandır və hər dövrdə hər
qövmün hidayətçisi var.
Görəsən, bu hidayətçi məqamı hər dövr və tayfanın alimlərinə
də Ģamildirmi? – Cavab mənfidir. Çünki hər dövrdə bir yox, çoxsaylı
alimlər ola bilər. Ġslam peyğəmbəri (s) bir nəfər olduğu kimi,
müsəlmanların hidayətçisi də hər dövrdə bir nəfər olmalıdır. BaĢqa
sözlə, Ġslam peyğəmbəri (s) dinin təsisçisi olduğundan camaatı
qorxudur, imam isə onları hidayət etməklə bu yolu davam etdirir.
Qeyd olunanlar ayədən baĢa düĢülən dəqiq nöqtələr idi. Bu
zəmində Ģiə və sünnilərdən nəql olunan rəvayətlərə nəzər saldıqda
isə məsələ daha da aydınlaĢır.
Sünnilərin ən məĢhur təfsir kitablarından olan "Əd-durrul-
mənsur"da Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) bu ayənin təfsiri ilə əlaqədar
müxtəlif rəvayətlər nəql edilmiĢdir:
1. Ġbn Cərir, Ġbn Mərdəveyh, Əbu Nəim, Deyləmi, Ġbn Əsakir
və Ġbn Nəccardan belə nəql olunur: "Sən yalnız qorxudansan. Hər
Dostları ilə paylaş: |