Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
brahmana və aranyaka qatlarına daxil olsa da, upanişada təbəqəsindən kənarda qalır. Əksinə, bu təbəqəyə daxil olan abidələrə -Çhandoqya və Kena - isə eyni adlı brahmana və aranyaka uyğun gəlmir. Bu əlamətlə "qara" Yacuverdaya daxil olan Mayttrini, "ağ" Yacurvedaya daxil olan Brihadaranyakanı, İşani, Atharvavedaya daxil olan
"ağ" Yacurvedanın brahmana və aranyaka təbəqəsini təşkil edən Şatapatha onun upanişada təbəqəsindən kənarda qalarsa, Qotama Atvarvavedanın ancaq bir təbəqəsini - brahmananı - yaradır. Atharvavedanın aranyaka təbəqəsi isə Şriti korpusunda boş qalmış yeganə oyuqdur. Veda kanonunun struktur təhlili ilə məhdudlaşmaq heç olmasa ona görə düzgün deyildir ki, bu kanon heç də vahid təfəkkürün fəaliyyətindən deyil,
əsrlər boyu
ən müxtəlif təfəkkür mexanizmlərinin sintezindən yaranmışdır. Ən ümumi halda onu demək olar ki, əgər samhidalar bütövlükdə ari təfəkkürünü əks etdirirlərsə, - burada Atharvaveda, qeyd olunduğu kimi, istisna təşkil edir - onlara yazılmış şərhlər isə artıq aborigen təfəkkürün təsirinə məruz qalmışdır. Brahmanalarda o qədər də əhəmiyyətli olmayan bu təsvir vedaların sonrakı qatlarında güclənmişdir. Ari təfəkkürü isə bütövlükdə öz qabarıq ifadəsini Qədim Hindistanın başqa mədəniyyət abidələrində - Mahabharatada və Ramayanada - tapmışdır.
və
Ramayananın mövzuları üzərində qurulmuş teatrlaşdırılmış rəqs tamaşaları hind klassik pozalarını və jestlərini formalaşdırmışdır. Mahabharata və Ramayana bədii şəkildə veda ideyalarının gerçəkliyini, tarixi praktikasını təqdim edir. Mahabharatanın tərkib hissələrindən biri isə demək olar ki bilavasitə fəlsəfi problematikaya həsr olunmuşdur. Bhaqavad-gita adlalan bu hissə Skirbekk və Gilye tərəfindən geniş təhlil olunur. Hind təfəkkürü ənənələrinə uyğun olaraq vedalardan sonra gələn bütün fəlsəfi məktəblər ortodoksal və qeyri-ortodoksal olmaqla iki qrupa bölünürlər. Ortodoksal təlimlər qeyri-ortodoksallardan fərqli olaraq vedaları ehkam kimi qəbul edirlər. Öncə ortodoksal təlimləri nəzərdən keçirək. Ortodoksal qrup aşağıdakı fəlsəfi təlimləri özündə birləşdirir; mimansa, sankhya, yoqa,
Ortodoksal təlimlərdən birincisi olan mimansanın əsası Caymini tərəfindən təxminən b.e.ə. 200-cü ildə qoyulmuşdur. Bu təlimin ilkin şərhi "Mimansa-sutra" əsərində verilmişdir. Mimansa tərəfdarları vedaların mətnlərində əks olunmuş səsləri müqəddəsləşdirərək onların əbədiliyini və kamilliyini qəbul edirdilər. 53
Səslərin bir mütləq varlıq kimi qəbul olunması mimansada musiqinin ilahiləşdirilməsinə gətirib çıxarmışdır. Burada səs, hər şeyin səbəbi, dünyanın mahiyyətidir. Mimansa tərəfdarları əmindirlər ki, dünya bütövlükdə ilk səsdən yaranmışdır. Həmin bu ilk səs yerdə qalan bütün səsləri doğurmuş və dünyada hər şey səslərdən törəmişdir. Səslə doğulan dünya səsləşən bütövlükdür. Məlakələr oxuyur, hər şey səsləşir, hər şey danışır. Səslər xırda titrəyişlərdən yaranır. Ətrafda hər şey titrədiyindən Yer, Səma, bütün dünya səslərlə doludur. Kainat, ulduzlar, torpaq, dağlar, çaylar, ağaclar səsləşir. Bütün bu səslər insan qəlbinə yol salır, insan bütün bu səsləri nizamla düzməyə başlayır və bununla da musiqini yaradır. Musiqi insan aləmini ilahi aləmlə birləşdirir. Musiqi mürəkkəb səs dünyasından doğulsa da, musiqidə səslər müxtəlif olsalar da, harmonik bir vəhdətdə birləşirlər. Kamil musiqiçi dünyanın ilahi mahiyyətini dərk edir. Musiqiçilər səma harmoniyasını qəbul etməyə qadir insanlardır, onlar səma musiqisi ilə harmoniyada ola bilir, öz qəlbi və səsi, yaxud musiqi aləti ilə onu yenidən yaratmağı bacarır, öz sənəti sayəsində səma harmoniyasını hamının malı edə bilir. Musiqinin köməyi ilə hər bir adam Aliyə toxunmağa imkan tapır, ilahi ekstaz vəziyyətinin nə olduğunu başa düşür, ən yüksək həzzə nail olur. Mimansada musiqi ilahi mənşəlidir. Musiqi və səs bütün canlılar üzərində hakimiyyətə malikdir. Musiqi müdrik şahlar üzərində də, meşə heyvanları üzərində də hakimdir. Veda mətnini ilahi səslərin bir ifadə forması kimi görən mimansa dolayısı ilə veda mətninin özünü də ilahiləşdirmişdir. Lakin ortodoksal məktəblərdən ikincisi olan sankhya ilahi mənşəyi vedaların fonetik məzmununda deyil, semantik məzmununda axtarırdı. Ənənələrə görə, sankhyanın banisi Kapila hesab olunur. Lakin onun və digər bir çox sankhya tərəfdarlarının əsərləri dövrümüzə qədər gəlib çatmışıdır. Sankhya təlimlərinin şərh olunduğu bizə qədər gəlib çatmış ən qədim əsər - Sankhya-karika -İşvarakrişnaya məxsusdur.
etibarı ilə ədəd sözünə gedib çıxır. Bu ad kosmosu təşkil edən elementlərin bir-birinin ardınca növbə ilə təşəkkül tapması ideyası ilə bağlıdır. Sankhya iki qrup reallığın - prakritinin və puruşanın - ilkin mövcudluğundan çıxış edir. Puruşa sərbəst və aktivdir, amma şüurdan məhrumdur; o, hər cür mövcudluğun əsasıdır. Prakriti üç qumadan -
həzzin, qürurun əsasında durur və onların mənbəyini təşkil edir. Bunun əksinə olaraq racas əzabları, tamas isə biganəliyi doğurur. İstənilən bir obyektdə bu və ya digər quna üstünlük təşkil edir və bu Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|