Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Allah ideyası
44
Bütün bunlarla yanaşı onu da qeyd etmək lazımdır ki, Hindistanı cənubdan, cənubi-şərqdən və cənubi-qərbdən əhatə edən Hind okeanı digər təbii amillərdən fərqli olaraq bütövlükdə hind təfəkkürünün formalaşmasında son dərəcə az əhəmiyyət kəsb etmişdi. Spesifik hind təfəkkürünün formalaşması hind okeanı sahillərindən çox-çox uzaqlarda, Hind və Qanq sahillərində baş vermişdi. Hind təfəkkürü müəyyən mənada hind təbiətindən doğulmuşdu. Lakin hind təbiəti hind təfəkkürünü formalaşdıran baş lanğıclardan yalnız biri idi, metaforik olaraq deyilsə, hind təfəkkürünün qadın başlanğıcı, feminin başlanğıc idi. Hind təfəkkürünün kişi başlanğıcı, maskulin başlanğıc isə bu təbii məkana kənardan, dağlardan axıb gələn ari tayfaları idi.
verir. Bu söz türk mənşəli ər sözü ilə tam hüquqla müqayisə edilə bilər və elə müqayisə edilir də. Yunan dilində ari sözü yaxşı mənasını verir. Fikir verirsinizmi, yunan mənşəli aristokratiya sözü ari ("yaxşı") və kratos ("hakimiyyət") sözlərinin birləşməsindən ibarət olub, "yaxşıların hakimiyyəti" mənasını verir. Azərbaycanın şimalında, Böyük Qafqaz dağlarının bir yamacında Buduq adlı bir dağ kəndində və onun ətrafında məskunlaşan, bu Ön sözün müəlliflərindən birinin də mənsub olduğu budad tayfasının dilində ari sözünə yaxın bir hari sözü vardır və bu söz təsadüf nəticəsindəmi, yoxsa bəlkə də mənşə ümumiliyi nəticəsindəmi ari sözü ilə təkcə fonetik olaraq yox, həm də semantik olaraq uyuşur: hari sözü Qafqaz dilləri ailəsinə daxil olan Buduq dilinin bir parçası olsa da, Hind-Avropa dil ailəsinə daxil olan qədim yunan dilinin ari sözü ilə eyni mənanı - yaxşı mənasını verir. Ari sözü bütün hallarda müsbət məna kəsb edir. Hind fəlsəfəsi də məhz ari təfəkkürü əsasında formalaşdı. Qədim Hind fəlsəfi təfəkkürünün təşəkkülü e.ə. II-I minilliklərə təsadüf edir. Bu dövrdə arilərin Hind və Qanq çayları hövzəsində məskunlaşması haqqında səhih məlumat bizim günlərə qədər gəlib çatmışdır. Arilər Hind və Qanq çayları hövzələrinə İran yaylasından gəlmişdilər. Ümumən məlumdur ki, iran sözü də elə arilər ölkəsi deməkdir. Hind və Qanq vadilərinin aborigen əhalisi əkinçi idi və
adlandırılan sakinləri isə əsasən döyüşçü idilər və köçəri tayfa formasında təşkilatlanmışdılar. Arilərini və kənd icmalarının yanaşı mövcudluğu yeni yaşayış forması olaraq dövlətin təşəkkülünə gətirib çıxarır. Dövlətin təşəkkülü arilərin yerli əhali üzərində hamilik münasibətlərinin formalaşması ilə paralel baş verir.
45
Arilərin kənd icmaları ilə yanaşı mövcudluğu şəraitində onların malik olduqları dünyagörüş yeni məzmun kəsb etməyə başlayır, ari tayfalarının arxaik kultları yeniləşmək zərurəti qarşısında qalır. İki mədəniyyət tipi qovuşduqca, sintez olunduqca, onların hər ikisi üçün yeni olan həyat tərzi formalaşdıqca bu vaxta kimi mövcud olmayan başqa bir bilik tipinə ehtiyac yaranır. Belə bir biliyin yaradılması, saxlanılması və əhali arasında yayılması vəzifəsi kahinlərin üzərinə düşür. Qurban və başqa mərasimlərin həyata keçirilmə mexanizmi inkişaf etdikcə kahin xidməti də mürəkkəbləşir, burada güclü ixtisaslaşmaya ehtiyac yaranır. Bu ehtiyac xüsusi kahin məktəblərinin meydana gəlməsini şərtləndirir. Təhsilin ehtiyacları ilk növbədə kahinlər tərəfindən təntənəli mərasimlərdə ifa olunan himn, mahnı və duaların sistemləşdirilməsinə zərurət doğurduğundan onlar getdikcə ehkamlaşdırılmışdır. Güman etmək olar ki, hind təfəkkürünün ilk yazılı abidələri məhz bu məktəblərdə formalaşmışdır. İlk hind ari yazılı abidələri vedalar adlandırıldı. Veda sözü bizim dilimizə tərcümədə bilik mənasını verir. Vedalar Qədim Hindistanın ari mənşəli tarixi dillərindən biri, ədəbi dillərindən isə birincisi olan sanskrit dilində yazılmışdı. Dörd veda
vardı: Riqveda, Samaveda, Yacurveda, Atharvaveda. Vedaların ən qədimi Riqvedadır. Samaveda və Yacurveda onun əsasında formalaşmışlar. Onların hər üçü bilavasitə qurban vermə mərasimi ilə bağlı idi. Bu mürəkkəb mərasimin yerinə yetirilməsində kahinlərin üç qrupu iştirak edirdi: bunlardan birincilər himnləri, ikincilər nəğmələri, üçüncülər isə qurban formullarını icra edirdi.
Burada, birinci
qrup kahinlər Riqvedaya, ikincilər Samavedaya, üçüncülər isə Yacurvedaya istinad edirdi.
Atharvavedanın isə qurban mərasimi ilə əlaqəsi yoxdur. Onun təsir sferası, əsasən, real həyat çərçivəsi ilə məhdudlaşır. Riqveda - himnlər vedasıdır; sanskrit dilində "riq" sözü himn mənasını verir. Bu himnlər əsasən çoxsaylı allahların şərəfinə deyilmişdir. Burada, həmçinin sehr formulları da, qədim hind dramaturgiyasının ilk nümunələri hesab oluna bilən dialoqlar da, dünyanın yaranması haqqında müxtəlif prozaik fikirlər də verilir. Riqvedada ifadə olunmuş aşağıdakı ideyalar isə diqqəti fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən daha çox cəlb edir:
– Allah ideyası. İldırım allahı İndra, Günəş allahı Mitra, səma allahı Varuna, od allahı Aqni, ölüm allahı Yata veda panteonunun sakinləri hesab olunurlar. Dünyanın yaradılması aktı bu allahlara şamil edilməsə də, onların dünyəvi hadisələrin gedişinə müdaxilə edə bilməsi qəbul olunur. Bu isə onlara animistik varlıq xarakterini verir.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|