Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
60
Yan, Tyan və Şan obrazları yuxarılardan y yəni dağlardan enən, Səmanın timsalı olan, aşağıları, yəni düzənlik əhalisini zülmdən, əsarətdən, aclıqdan xilas edən, aşağılarda nizam yaradan, firavanlığı və əmin-amanlığı bərpa edən köçəri cəngavər tayfalarını, İn, Di və Sya obrazları isə aşağıların, Yerin timsalı olan, Səmanın himayəsinə möhtac olan, zülmə və ədalətsizliyə müqavimət göstərmək qüdrətinə malik olmayan və buna görə də, zülmə, ədalətsizliyə və əsarətə məruz qalan, xilaskara və himayəçiyə ehtiyac duyan oturaq, əkinçi kənd icmalarını ifadə edir. Köçəri tayfalar özlərinin kənd icmaları ilə birgə həyatını li kimi qavrayırdılar. Hər bir li özlüyündə Dünya Nizamının Yerdə təcəssümü olan kiçik bir dövlət idi.
təcəssümünü görərək özünü dünyanın mütləq və ilahi ma hiyyətinin daşıyıcısı kimi, Dünyanı onun həqiqi mahiyyətinə, mənasına qaytararaq nizama salmalı olan bir qüvvə kimi qavrayır. Cəngavər
qaytararaq canlandırmalı və gözəlləşdirməlidir. Öz ruhundan ayrı düşən, Səmavi İradənin təcəssümçüsünə hələ ki, çevrilməyən dünyanı tsi anlayışı ifadə edir. Tsi qədim hindlilərin mayya termininə bənzəyir, sözün birbaşa mənasında isə tsi - xaos, qarışıqlıq deməkdir. Cəngavər xaos girdabında boğulan Dünya ilə üz- üzədir, Dünyanı, ilk növbədə isə sosial dünyanı, cəmiyyəti nizama salmalıdır. Dövlət yaratma missiyası onun üzərinə düşür. İdeal dövlət - Linin, Dünya Nizamının sosial mücəssəməsidir. Əgər ideal dövlət
miqyasda təcəssüm olunmasıdırsa, ideal ailə linin ən kiçik sosial məkan çərçivəsində qərarlaşmasıdır. Linin bütün dünya miqyasında qərarlaşması isə Tay Tszidir. Tay Tszi dilimizə tərcümədə böyük hədd deməkdir. Tay Tszi hərfi tərcümə baxımından deyil, həqiqi mahiyyəti baxımından qədim yunan təfəkkürünün kosmos anlayışına bənzəyir. Tay Tszi də kosmos kimi dünyanın nizama düşərək gözəlləşdiyi çağdır. Çin dövlətləri iki başlanğıcın sintezi nəticəsində formalaşırdı. Hər bir linin yaradılmasında iki mədəniyyət tipi, iki həyat tərzi və iki düşüncə üslubu iştirak etdiyindən və bu lilərin adlandırılması da ikili xarakter daşıyırdı, onların adlandırılmasına iki yanaşma üsulu vardı, bəzən Çin məmləkətləri iki adla adlandırılırdı. İlk böyük Çin məmləkətinin iki adla, Şan və İn adları ilə Şan-İn adlandırılması etnik özünüdərkin ikili xarakterindən xəbər verirdi. Şan bu məmləkətin cəngavər mədəniyyəti nöqteyi-nəzərindən, İn isə icma mədəniyyəti nöqteyi-nəzərindən səciyyələndirilməsi idi. Daha dəqiq deyilsə, Şan 61
hakimiyyətin, İn isə xalqın, ölkənin, vətənin və torpağın adı idi. İn torpağında, İn xalqı üzərində himayəçi olan sülalənin ilk nümayəndəsi Şandi idi. Hətta Şandi sözünün özünün də iki tərkib hissəsi vardır: Şan - yüksəklik, Di isə Yer. Şandi Səmanın Yer üzərində, dağların vadi üzərində və ən nəhayət, cəngavərin əkinçi üzərində himayəsinin təcəssümü idi. İn xalqının Səmaya inamı, Səma kultu Şandiyə və onun nəslinə olan etibar və inam idi. Şandi və onun nəsli Səmavi İradənin Yer üzərindəki təcəssümü kimi, Səmanın Yerdəki canişini kimi və ən nəhayət, Səmanın oğlu kimi qavranılırdı. Şandi və onun nəsli Səmanın timsalı olaraq Yer üzərində haqqı və ədaləti gerçəkləşdirməli idi.
itirdikcə hakimiyyətini də itirdi. Eyni taleyi sonradan Çjou tayfası da yaşadı. Klassik Çin fəlsəfəsi o dövrdə meydana gəldi ki, artıq Çjou da özünün himayəçilik qüdrətini çoxdan itirmişdi. Bu elə bir dövr idi ki, Çin xalqı hakimiyyətin özü üzərində artıq himayəsini deyil, zülmünü hiss edirdi və hakimiyyətin bu zülmündən xilas olmaq istəyirdi. İlk Çin filosofu hesab edilə bilən Lao-tszı icma mədəniyyətinin siyasi idealına - kommunizmə meylli idi. O, bizə məlum olan kommunistlərin ən ilkini idi. Lao-tszı belə hesab edirdi ki, o yerdə ki, hakimiyyət böyük müdriklərə mənsubdur, təbəələr onların mövcudluğunu hiss etmirlər. O yerdə ki, hakimiyyət o qədər də böyük olmayan müdriklərə mənsubdur, təbəələr onlara bağlı olur və onları tərifləyir. O yerdə ki, hakimiyyət kiçik müdriklərə mənsubdur, təbəələr onlardan qorxur. O yerdə ki, hakimiyyət daha kiçiklərə mənsubdur, təbəələr onlara nifrət edir. Lao-tszı siyasi aktivliyin əleyhdarı idi. O, belə güman edirdi ki, hakimiyyət dinc olanda xalq da xoşbəxt olur, hakimiyyət işgüzar olanda isə, xalq bədbəxt olur. Lao-tszının bu kontekstdə söylədiyi başqa bir fikir də öz qeyri-adiliyi ilə diqqəti cəlb edir. Nə qədər qəribə görünsə də, Lao-tszı belə hesab edir ki, qanunlar və qərarlar nə qədər çox nəşr olunursa, oğru və quldur da bir o qədər çox olur. O, özünün belə bir fikrində israrlı idi ki, hökmdarlar hadisələrin təbii axarına müdaxilə etməməli, təbii qanunauyğunluqlara riayət etməlidirlər. Belə olmadıqda dövlətin içində hərc-mərclik başlayır və dövlətin içində hərc-mərclik başlayanda isə sədaqətli nökərlər meydana çıxır. Cəmiyyətin təbii ahəngi pozulduqca sosial həyat öz zərifliyini və gözəlliyini itirir. Lao-tszının belə bir məşhur aforizmi də vardır. İnsan doğulanda zərif və zəif, öləndən sonra isə bərk və möhkəm olur. Bərklik və möhkəmlik məhv olmanın, zəiflik və zəriflik isə həyatın başlanğıcıdır. Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|