Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

3 8 6  Mark R.  Cohen 
İlk kez 1954'te yayımlanan bir makalesinde Goitein'in ileri sürdüğü gibi 
İbn Abitur, isyancı Badouin kabileleri 1024 ve 1025'te Fatimi Filistin'ine 
yürüdüklerinde "ahaliye yapılan zalimliklerin sonucunda ölenlere yas 
tutar.  Bkz.  Goitein, 
A Mediterranean  Society, 
5:  58-59.  Olaylar  bakında 
bkz. Gil, 
Palestine 
(İngilizce), 385-397. Goitein'in teorisi, Ezra Fleischer'in 
yaklaşık aynı dönemden Yahudi acılarına değil, genel  güçlüklere eği­
ten ve o zamana kadar t
anınm
ayan bir şairin İbranice bir yarı-ayinsel 
şiirini  keşfetmesiyle  doğrulandı.  Bkz.  "A  Historical  Poem  Describing 
Some Military  Eyerits in Syria  and Erez Israel in the Early  11 th Cen­
tury" (İbranice), 
Zion 
52 (1987), 417-426. 
106 
Moses  İbn  ezra, 
Kitab  el-muhadere  ve'l-mudhakere,  ed: 
A.  S.  Halkin 
(Kudüs, 1975), 66-67. 
107 
İbn Daud, 
Sefer ha Qabbalah, 
75-76 (İngilizce). 
108 
Yonah David, ed., 
Shirei Yitzlıak ibn Giyyat 
1038-1089 (Kudüs, 1987), 
165 (no. 
84) 
ve 219-220 (no. 120). 
109 
İbn Daud, 
Sefer ha-Qabbalah, 
87-88  (İngilizce).  Doğu  olmayan 4873 
(1112-1113) tarihinin olası  simgesel  anlamı hakkında bkz.  Gönen'in ta­
mamlayıcı notu, İbid., 141 vd. 
110 
Ibn Daud, 
Sefer ha-Qabbalah, 
219-220. 
111 
Goitein, 
A Mediterraenan Society, 
5: 59-61. 
112 
L.  M:  Simmons,  "The  Letter  of  Consolation  of  Maimon  ben  Jo­
seph,""Jewish Quarterly Review, 2 (1890),. 62-101 (Arapça metin 335 ila 
369 sayfalar arasında). Ayrıca bkz, Eliezer Schlossberg, "The Attitude of 
R. Maimon, the Fathir of Maimonides, to İslam and Müslim Persecuti­
ons" (İbranice), 
Sefanot, 
5(20), 95-107. 
113 
Moses ben Maimon, 
Iggerot, 
ed. ve İbraniceye çv. Kafili,- 107.120; İn­
gilizce çeviri Haikin, 
Crisis and Leaderslıip; Epistles of Maimonides, 
13-45. 
114 
Bir sonraki bölümü düşünürken, birçok ortaçağ İbrani şiiri bilginine 
danıştım  ve kaynakça yardımı ve  yorumları için kendilerine  teşekkür 
etmek  istiyorum.  Danıştığım kişiler:  Prof.  Ross  Brann,  Prof.  Ezra  Fle­
ischer,  Prof.  Ephraim Hazzan,  Prof. Raymond Scheindlin, Prof.  Yosef 
Y ahalom ve Prof.  Masha Litzhaki ayrıca . yararlı eleştirilerinden  ötürü 
Prof. Sasson Somekh'e de minnettarım. 
· 
115 
Konuyu tartışanlar: Hirschberg, 
A History of the Jews in North Africa, 
1: 123-125;- Yisrael Levin, 
Avraham ibn Ezra: hayyav ve-shirato, 
18-20. Ay­
nca bkz.  Dan Pagis,  "Dirges on the  Persecutions  of  1391  in Spain" 
(İb-

---

Haç ve  Hilal Altında O rtaçağda Yah udiler 3 87 
ranice), 
Tarbiz 
37 (1968), 357 ve no 19. 
116 
"Power and Poetry: Constructions of Exile in Hisponio-Hebrew and 
Hispanio-Arabic Elegies" başlıklı makalesini okumama ve ibn Ezra'nın 
şiirinden yaptığı çeviriyi kullanmama izin  verdiği  için Profesör Ross 
Brann'a  minnettarım.  Makale, Yisrael  Festschrift,  ed.  R.  Tsur  and.  T. 
Rosen, Tel Aviv Üniversitesi Yayınları'nda çıkacak. 
117 
Profesör  Fleischer'in  yorumladığı  gibi,  gelenek  Üalya'da  gelişti  ve 
kuzey A vrupa'nın Aşkenazik topraklarına geçti. · 
ııs 
Ya  da,  bu  çözümlemenin  ortaya  koyduğu sorular,  bilinen  malze­
meyle sistematik bir şekilde yanıtlandığı zaman. 
Profesör Fleischer, 
Zion'un 
gelecek sayılarında yayınlamayı düşündü� 
ğü Kahire Geniza'sında Shlomo Süleyman, İbn Amr el-Sincari'nin bir­
kaç piyyutim'ini (Fleischer'in inandırıcı bir şekilde dokuzuncu yüzyılın 
ikinci  yarısına  tarihlediği)  bana  gösterdi.  Müslümanlara  son  derece 
düşmanca yaklaşan bu şiirler, özgül baskı, hareketlerine ("renkli" giysi 
giymeye  zorlanma,  "çadırların  ve  evlerin"  yağmalanması,  vergiler) 
imaları içerir. Dizeler, olasılıkla, Halife el-Mütevekkil'in 850'deki baskı­
cı fermanına ve/veya dokuzuncu yüzyılda Yahudilerin maruz kaldığı 
diğer genel  şiddet harekelerine  imada  bulunuyorlar. 
Şair Shiomo Sü­
leyman  el-Şencari  hakkında  bkz.  Ezra- Fleischer, 
Ha-yotzerot  be­
hithavutum ve-hitpathutam 
(Kudüs, 1984), .191-193; ve idem, "Piyyul and 
Prayer in Mahzor Eretz Israel (İbranice), 
Kiryat Sefer 
63 (1990-1991), 257. 
Erken  İslami  fetihlere şiir ve nesir şeklinde  Yahudi  tepkileri  için bkz. 
Yosef Yahalom, "The Transition of Kingdom in Eretz Israel (Palestine) 
as Conceived by Poets and Homilists" (İbranice), 
Shalem 
6 (1992), 1-22. 
119 
Joseph ibn Abitur'un ağıtının El-Hakim- zulmüne ilişkin olduğu dü­
şünülüyordu; bkz. not 105, 
Judah ha-Levi'nin Dokuz Av için Sefardik ve Yemen ağıt derlemelerini 
de içeren ve daha önce yanlış bir şekilde. Isaac ibn Giyyat'a atfedilen ve 
Kudüs  Tapınağı'nın yıkımına  işaret ettiğine inanılan bir  ağıtı,  fiilen, 
Majorca'daki  Yahudi  cemaatinin  çektiği  acılan  anlatır.  Bkz.  Wassers­
tein, 
The 
Rise and Fail of  the Party Kings, 
89.  Bu mersiyenin tarihsel ar­
kaplanı, henüz araştırılmamıştır. Ayrıca bkz. Fleischer,  "Materials and 
Observations  towards a  Future  Edition of the  Poems of R. Judah ha­
Levi" (İbranice), 
Asufot: Annual for Jewish Studies 
5 
(1991), 111. 
120 
Onbirinci  yüzyıl  Müslüman  İspanya'nın  İbrani  şairi  Solomon  ibn 

---

3 8 8  Mark R.  Cohen 
Gabirol,  her  biri  Hıristiyanlar  tarafından  işlenen  zalimane  cinayetleri 
konu  alan  iki  mersiye  kaleme  aldı.  H.  Brody  ve  H. Schirmann,  eds., 
Shlomo ibn Gevirol; shirei hol (Kudüs, 1974), 122-124 (no. 198), 164-166 
(no.  248). Kimliği saptanmayan bir şairin Geniza'da bulunan iki  ağıtı, 
Hıristiyan İspanya'da, Guadalajara'da gerçekleşen bir Yahudinin öldü­
rülmesini anlatır. H. 
Schirmann, 
Slıirim lıadaslıim nıin lıa-geniza 
(Kudüs, 
1965), 446-450. 
Saragosalı  İbrani şair Levi ibn el-Tebban'ın bir 
selilıa'sı 
(nedamet şiiri), 
Cestile Kralı Alfonso 
V1 
tarafından kentin yağmalanması sırasında, ya 
da 1118'de kentin Aragon Kralı Alfonso I tarafından Müslümanlardan 
geri alınması üzerine gerçekleştiği sanılan Yahudi karşıtı zulümleri 
be­
timler; Dan Pagis, ed., 
Slıirei Levi ibn Tabban 
(Kudüs, 1968), 68-72 ve edi­
törün girişinde 6. 
Yerel bir 
zulüm üzerine Judah ha-Levi tarafından yazılan iki mersiye, öyle 
görünüyor ki, Hıristiyan Toledo'daki bir şiddet patlamasıyla  ilgilidir; He­
ischer, "Materials and Observations towards a Future Edition of the Poems 
of ha-Levi," 121.130. Ayrıca bkz. Y. Leyin, "Suffering in the Poetry of Judah 
ha-Levi from the Time of Crisis of the Reconquista" (İbranice), 
Otmr yelıu­
dei 
sefarad (Tesoro de los judeos sefardies) 
7 (1964), 49-64. 
121 
Dr.  Masha  Yitzhaki,  "Aha  yarad  al-seferad"ın,  sekizinci  yüzyılda 
Trablus'ta, Libya, yaşayan Rabbi Abraham Halfan tarafından kopyala­
nan çeşitli İbranice şiirleri içeren bir elyazmasında (MS Paris Heb. 1332, 
rulo 60a) ve yedinci yüzyıl başlarına tarihlenen Yemen'e ait bir ağıt der­
lemesinde  (D.  Cazes,  "Antiquites judaiques en  Tripolitaine," 
Revue des 
etudes juives 
20 [1890), 83-87) bulunduğunu bana söyledi. Geniza'da bu- . 
lunan "Eikh neherav  ha-ma'arav"  versiyonu,  İbn  Ezra'nın Kudüs tap­
ınağının yıkımı üzerine ağıtlarında var. İbn Ezra'nın diğer bir çok ağıt­
sal şiiri 
(piyyutim), 
Endülüslü ünlü şairlerin Sefardik dua kitaplarındaki 
şiirleri arasında bulunabilir. 
122 
Siman Bernstein,  ed., 
Al 
naharot  sefarad  (Tel Aviv,  1956),  243-244. 
Egers'in Yemen  elyazması,  şiiri,  "Dokuz Av,  Sürgün,  Yıkım  [yani  Ku­
düs Tapınağının] ve Kuzey Afrika ve Endülüs'teki zulüm"le ilgili  ağıt­
ların bulunduğu bölüme koyar. 
Bernstein,  1524'te  Venedik'te  basılan Sefardik Mazhor'dan, 
Yom nillıe­
mu vi yalıad slıeklıenai 
dizesiyle başlayan ve "Abraham'a. [İbn Ezra]" at­
fedilen başka bir  ağıtı yeniden basar.  Ne  var ki bu şiir,  ne  Lizbon el-

---