Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç 
ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler 305 
nüyor.7 Mısırlı hukukçu  ve filozof Yahudilerin toplumdaki dü­
şük yerine, aşağı rütbe ve himaye kombinasyonuyla 
dhimma 
sis­
temine  razı  olur.  Meymunları  kızdıran,  sonradan  .(Muvahhid 
Kuzey Afrika'sı ve İspanya'sında ve şimdi Yemen'de) bazı Müs­
lümanların,  dizginsiz  zulümleriyle  pazarlığa bağlılıklarını ihlal 
ehniş olmalarıdır. Yemen Yahudileri için o, andaki tehlike kendi 
kendine mesih iddiasında, bulunan yerel Yahudinin aldatmala­
rına teslim olmaları ihtimaliydi; karşılıklı kabul edilen İslam' daki 
toplumsal hiyerarşinin bozulması, baltanın daha şiddetli vurul­
masına yol açacakh. 
Müslüman yönetici elitin doktoru, eşit ve birçok Müslüman 
bilginin dostu entelektüel, Mısır Yahudilerinin başkanı -İslam sa­
rayında yüksek bir mevki- ve Yahudi cemaatindeki aristokratik 
elitin  aydın  lideri  Meymun  zamanın  değişmekte  oluğunu, 
dhimma 
sisteminin eski, nispeten rahat işleyişinin kriz dönemine 
girmiş olduğunu hissediyordu. 
Geçiş  dönemlerinde  yaşayan  insanlar,  genellikle  değişimi 
fark etmezler. Geriye dönüp bakarak bu yorumu geçmişe uygu­
layanlar tarihçilerdir Meymun -Muvahhid fırhnasına  yakından 
tanık olmuş,  yanı basında Yemen'deki Yahudilere  yapılan bas­
kıyı bilen ve olasılıkla,  Haçlıların Ortadoğu'ya gelişinin İslam'ın 
özgüvenini sarsmaya başladığını gözlemleyen- bir dönemin so­
na ermekte olduğunu ve Yahudiler bakımından daha az güvenli 
yeni bir dönemin başlamakta olduğunu  sezmiş görünüyor (di­
ğer yazılarında da bunu açıkça görüyoruz). Yem bir Yahudi de­
yişine (eski bir midraş sözünün bilinçli çarpıhlması) -Muvahhid 
zulmünden  kaçıp  Kuzey  İspanya'nın  daha- güvenli  Hıristiyan 
krallıklarında yaşamaya başlayan Yahudiler arasında-yol açmış 
görünen şey de bu algıdır: "Edom [Hıristiyanlık] yönetimi alhn­
da [yaşamak], İsmail [İslam] yönetimi alhnda [yaşamaktan] daha 
iyidir"  deyişi.s  Müslüman  dünyasında,  ortaçağ  Hıristiyanlığın­
daki  Yahudilerin  elim  durumuna  denk  olmasa  da  ona  benzer 
bozulmadan tarihsel olarak ne  ölçüde  söz  edilebileceği  ve göz 

---

3 0 6  Mark R.  Cohen 
yaşarhcı  sıfahnın,  yakın  yüzyıllardaki  İslam  Yahudilerinin  ya­
şamına  ve tarihine ne  ölçüde  uygun olduğu,  bu kitabın kapsa­
mının 
dışında kalan konulardır. 

---

NOTLAR 
ÖNSÖZ 
1 
Bölüm 10, bu görüşü-son yıllarda şiddetle meydan okunmasına kar­
şın, hala geçerli olan- destekleyen kanıtları sunuyor. 
2 
"Islam and the Jews: Myth, Counter-Myth, History," 
Jerusalem  Quar­
terly, 
no. 38 (1986), 125-137. 
3 
"The Neo-Lachrymose Conception of Jewish-Arab  History," 
Tikkun 
(Mayıs-Haziran 1991), 55-60. 
4 
Örneğin bkz. Juan.  R,  I.  Cole' un yerinde  belirlemeleri:  "Of Crowds 
and Empires: Afro-Asian. Riots and European Expansion, 1857-1882," 
Comperative Studies in Society and History 31  (1989), 106. 
s. 
Bu kitap, ikinci literatürdeki önemli bir boşluğu doldurur. Kenneth R. 
Stow'un  konusunu  karşılaştırmalı  ele  almayan  ortaçağ  Latin  A vru­
pa'sında  Yahudi  yaşamının  yeni  anlatı  tarihi 
Alienated  Minority:  The 
Jews of Medieval Latin Europe 
(Cambridge, Mass.,  1992)  adlı çalışmasını 
birçok yönde tamamlar.  Stow'un kitabı, kitabımın yazmalarını yayın­
lanmak üzere teslim ettikten iki ay sonra bana ulaştı. Ortaçağ Yahudi­
Hıristiyan  ilişkileri hakkında  karşılaştırmalı  araştırmamın sonucunda 
geliştirmiş  olduğum  fikirlerin,  bir  Yahudi-Hıristiyan ilişkileri  uzmanı 
tarafından doğrulandığını görmekten sevinç duydum. 
6 
Notlarda aktardığım eserlerin dışında daha fazla okuma için 
bkz. Bib­
liographical  Essays  in  Medieval  Jewish  Studies'da 
(New  York,  1976) 
yayımlandığından  bu  yana  iki  kez  güncelleştirilen  bibliyografik 
denemem  "The Jews under Islam:  From the Rise of Islam  to Sabbatai 
Zevi," 
Princeton Near East  Paper 32 
(Princeton,  N. J.,  Program in Near 
Studies, 1981); ve 
Sefardic Studies in tize University, 
ed., Jane S. Gerber ve 
Michel Abitbol  (East Rutherford, N. J.: Fairleigh Dickinson University 
Pres, çıkaçak) içinde. Hıristiyanlık Yahudileri için bkz. Ivan G. Marcus 
ve Kenneth Stow'un bibliyografik denemeleri, 
Bibliographical Essays in 
Medieval  Jewish  Studies 
içinde  ve  daha  yakın  zaman  bibliyografyası 
Stow, 
Alienated Minority 
içinde. 
GİRİŞ 
1 
Polonya, Alman ve Rus Yahudileri -çv. 
2 
Salo 
W. 
Baron, "Ghetto and Emancipation," 
The Menorah Journal 14, 

---

3 0 8  Mark  R.  Cohen 
no. 6 (Haziran 1928), 515-526: "Gözyaşartıcı Devrim-öncesi keder teori­
sinden kopup, tarihsel hakikate daha uygun bir görüş benimsemenin 
zamanıdır." Deneme, 
The Menorah Treasury, 
ed.  Leo 
W. 
Schwarz  (Phi­
ledelphia, 1964), 50-63'te yeniden yayımlandı. Baron, daha sonraki ya­
zılarda, buna "Yahudi tarihiyle ilgili gözyaşartıcı kavrayış" dedi. 
Gözya­
şartıcı  Yahudi tarihi okulu 
terimi (sonradan bu yaklaşıma meydan oku­
maya  başlayan İsrailli  tarihçilere  atfedilen), 
Newsweek 
dergisinde  (18 
Mayıs 1992) çıkan "Rethinking Jewish History" başlıklı bir makale sa­
yesinde son zamanlarda geniş, popüler bir üne kavuştu; Salo Baron'un 
bir biyografisini yazan Robert Liberles'in editöre düzeltici mektubuyla 
karşılaştırın: ibid., 22 Haziran 1992. Klasik Yahudi zulümleri tarihi 
Sefer 
ha-dema'ot 
[Gözyaşı  Kitabı]  (Berlin,  1924-1926)  adlı  kitabında  Simon 
Bernfeld, "Muhammed ve İslam" konusundaki üç cildin sadece bir kaç 
sayfasını  doldurabildi 14-134).  Bernfeld'in,  esas  olarak Hıristiyanlıkta 
zulüm bulma (İslam' da çok az) eğilimi, Salo Baron'un terimi uydurdu­
ğu, 
şekliyle  "Yahudi  tarihiyle  ilgili  gözyaşartıcı kavrayış"la tutarlıydı; 
fakat kısmen de, eldeki kaynakların bir sonucuydu. 
3 
Bkz. ônsöz, not 3. 
4 
Eski Ahid'in beşinci bölümü -çv. 
5 
Moses  ben  Maimon, 
The  Epistle  to  Yemen, 
Norman A.  Stillman, 
The 
fews  of Arab Lands: A History and Source Book 
(Philadelphia, 1979), 241 
içinde (burada çeviri biraz değiştirilmiş). A. Halkin ve D. Hartman, 
Cri­
sis and Leaderşhip: Epistles of Maimonides 
(Philadelphia, 1985)'teki çeviri, 
biraz değişiktir. Örneğin, Arapça 
el-tefeqquh 
fi 
şerrina 
ifadesi, "bize karşı 
yasakçı ve ayrımcı yasalar geçti"  yapılmış.  Stillman'ın  çevirisi, Arapça 
metne bir bakıma daha yakındır. 
6 
İslam Ansiklopedisi, 
"Dhimma," 229. 
7 
H. H. Ben Sasson, 
Peraqim be-toledot lıa-yehudim bi-mei ha-beinayim 
[Or­
taçağ Yahudi Tarihi Üzerine] (fel Aviv, 1969), 36 (çeviri benim). 
8 
Bemard Lewis, 
The fews of Islam 
(Princeton, N. J., 1984), 85. 
9 
Krş. s. 19. 
10 
S.  D. Goitein, 
A Mediterranean  Society:  The Jewish  Communities of  the 
Arab World as Portrayed in tize Documents of tlıe Cairo Geniza, 
5 cilt (Berk­
ley ve Los Angeles, 1967-1988), 2: 277-278. 
11 
Norman  A.  Stillman,  "Antisemitism  in  the  Contemporary  Arab 
World,"Antisemitism in tlıe  Contemporary World, 
ed.  Michael  Curtis  (Bo­
ulder, Colo., 1986), 73 içinde. 
12 
Persecution  and  Tpleration:  Papers  Read  at  the  Twenty-Second 

---