Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

3 1 4  Mark R. Cohen 
işaret eder: 
Alem el-islam 
[İslam Dünyası] (Kahire, 1989), 37, 161. Sorun­
la ilgili  bir  tarbşma  için bkz. M. J. Kiester,  "The Massacre of the Banu 
Qurayza:  A Reexamination of a Tradition," 
]erulsalem Studies in Arabic 
an Islam 
8 (1986), 61-96. 
19 
Said  Abdel  Fattah  Ashour,  "Al-yahud  fi'l-uşur  al-wusta:  dirasa 
muqarina 
bayn  al-sharq  wa'l
-
garb,
"
Kitab  al-mu' tamar  al-rabi  li­
majma al-buhuth al-Islamiya 
([Kahire], 1968),  2: 349-361; 
The 
Fourth Con­
ference of the Academy of Islamic Research 
(Kahire, 1970), 497-505. 
ıo 
İngilizce basım, 505. Bu yazının baş tarafından bazı anti semitik bö­
lümler, 1968 El-Ezher Konferansı tutanaklarının İngilizcesinden fotoğ­
raflı özetleri de içeren bir broşürde yayımlandı (Arab Theologians an 
Jews  and  Israel,  ed.  D.  F.  Green  [takma  ad]  [Cenevre,  1971],  56-47). 
Fransızca  ve Almanca da yayımlanan bu broşürle, kötülüğüyle ünlü 
konferansın antisemitik tonu İsrail'de ve başka yerlerde öğrenilir oldu. 
21 
Abd al-Kerim Seydan, 
Ahkam el-dhımmiyyin ve'l-musta'minin fi dar el­
İslam 
(Bağdat, 1963), 77-80. 
22 
Al-yalıud fi mişr muhdlı al1ath al-islami hatta al-ghazw al-utlıtnani (Bey­
rut, 1980). 
23 
Yahudiler  üzerine,  kitabının büyük bölümü,  İslam'ın bütün gayri­
Müslim  azınlıklara,  hem  Yahudilere  hem  Hıristiyanlara  hoşgörülü 
davrandığına dair genel tasımı belgelemeyi amaçlayan daha önceki bir 
yayınından özetlenmiştir: 
Ahi al-dhimma fi mişr al-uşur al-wusta 
(Orta­
çağda Mısır'da Himaye Edilen Halk), 2. basım (Kahire, 1979). 
24 
Al-islam wa-ahl al-dhimma (İslam 
ve Himaye Edilen Halk) (1969). 
25 
Yusuf el-Qaradawi,  diğer kaynakların yanı sıra el-Harputli' den de 
yararlanarak  İslam'ın dhimmi hoşgörüsü  temasını  vurgular: 
Ghair el­
musliminfi'l-mujtama el-islami 
(Müslüman Toplumda Gayri-Müslimler) 
(Kahire, 1977). Qaradawi, kelle vergisi ve ayrımcı giysi gibi sözde bas­
kıcı  pratiklere  dayanarak  Müslüman  hoşgörüsü  fikrine  meydan oku­
yanları çürütmeye bir bölüm ayırır. "Karşılaştırma" başlıklı son bölüm, 
geçmişte  ve  kendi  zamanında  diğer  dinlerin  hoşgörüsüzlüğünü  -
örneğin,  Hıristiyan  ülkelerde  ve-Sovyetler  Birliği'nde  Müslümanlara 
yapılan baskılar, Yahudilerin İspanya'dan kovulması ve tarih boyunca 
Hıristiyanların  Hıristiyanlara  yaptığı  zulümler- İslami  hoşgörüyle 
karşılaştırarak İslam'ı  yüceltir.  Qaradawi'nin  kitabı  (İngilizce  çevirisi: 
Non-Muslims in the Islamik Society, 
çv. Halil Muhammed Hamad ve Se­
yid Mahbub Ali Şah [İndianapolıs, 1985]), "bazı gayri-Müslim yazarlar 

---

Haç  ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yah u d i le r  3 1  5 
tarafından çarpıtılan ve yanlış gösterilen bu önemli konuyu hem Müs­
lüman hem gayri-Müslim okuyuculara tanıtmayı" amaçlıyor  (Giriş bö­
lümünden). 
26 
Diğer  örnekler:  Yüzbaki, 
Tfirikh ahi al-dhimma fi'l Iraq 
(12-247 
A, 
H.): 
"Araplar  Irak  ve  İran'ı fethettiklerinde,  oralardaki  Yahudiler,  Hıristi­
yanlar ve bazı Zerdüştler, kendilerini  eski yöneticilerinin (Sasanilerin) 
zalimliğinden  kurtardıkları  için  Arapları  memnuniyetle  karşıladılar. 
Zira İslam, dini özgürlüklerini kullanmalarına izin vererek onlara mü­
samaha gösterdi ve onları cizye, karşılığında askerlik görevinden kur­
tardı; Fethedilen toprakların halkının Müslüman Araplara verdiği des­
tekte ve İslam dinini büyük bir coşkuyla kabul etmelerinde bu hoşgörü 
önemli bir etkendi 
(43). 
Sallam S. M. Sallam, 
Ahi al-dhimma fi mişr al-aşr al1atimi at-thani wa'l aşr 
al-eyyubi 
(467-648/1074-1250) 
[İkinci  Fatimi  ve  Eyyubi  Dönemlerinde 
Mısır'da Himaye Edilen Halk]  (Kahire, 
1982): 
"Mısır'daki Himaye Edi­
len Halk, sevgi ve uyum ruhuyla yönetilen bir  toplumda yaşamın bü­
tün alanlarında bir altın çağa tanık oldu ve ikinci Fatimi dönemi halife­
lerinin ve  Eyyubi  sultanlarının rejimi  altında  muhteşem  dini  hoşgörü 
(el-tasamuh el-dini) 
ilkesinden yararlandı" 
(22). 
Salwa  Ali  Milad, 
Watha'iq  ahl  al-dhimma  fi'l-aşr  al-osmani  wa­
ahammiyyatuhu al-tarikhiyya 
[Osmanlı Döneminde Himaye Edilen Halk 
ve Tarihsel Önemleriyle ilgili Belgeler]  ([Kahire], 
198.3): 
"Yardımcı bir 
etken olarak Arap hoşgörüsünün yanı sıra, İslam'ın özel özellikleri ve 
iyiliksever  öğretileri  sayesinde  de İslam yayıldı ...  Müslümanlar, diğer 
dinlerin  mensuplarına  yönelik  bir  hoşgörü  ruhuyla  kendi  dinlerine 
özen gösterdikleri gibi, Araplar da fethedilen insanların dini özgürlük­
lerine izin verdiler" 
(7). 
Hüseyin Munis, 
Alem el-islam: 
"[Gayri-Müslimler] İslam'ın hoşgörüsüy­
le kuşatıldılar, İslam cemaati içinde dinlerini ve yaşamlarını sürdürme­
leri güvenceye alınarak kendilerine hoşgörü gösterildi: .. Geniza belge­
leri, bildiğimizi, yani İslam topraklarındaki Yahudilerin tam bir hoşgö­
rü  ortamında yaşadıklarını  doğrular ... Batı'da acımasız zulümlere ma­
ruz  kaldıkları,  gettolarda  yaşamak  zorunda  bırakıldıkları halde, İslam 
topraklarındaki  Yahudiler,  'Himaye  Edilen-Halk'  olarak  kendilerine 
dayatılan  genel  düzen dışında hiçbir engelle  karşılaşmadan  Özgürlük 
içinde yaşadılar" 
(249, 251-252). 
21 
İnançlar  arası  ütopya  mitine Arapçı sadakate  bir  istisna,  ortaçağda 
Hıristiyanlık ile İslam arasındaki polemikler konusunda yazı yazan Hı-

---

3 1 6  Mark R. Cohen 
ristiyan Arap bilgin Adel  Theodor Khoury'nin 
Toleranz im Islam 
(Mü­
nih,  1980)  adlı  eseridir.  Khoury,  bu  kitabı,  batının  İslam fundamenta­
lizminin  radikal  militanlığıyla  ilgili  kaygısına  yanıt  olarak  Almanca 
"Entwicklung und Frieden"  (Kalkınma ve Barış)  dizisi  için yazdı.  Den­
geli nesnelliğiyle bu  çalışma,  bu kitapta  tartışılan  sorunun bir yanıyla 
ilgili bilgi için yararlı bir ikincil kaynaktır. 
28 
Bu görüş  bilginler  arasında  iyice  yerleşmiştir.  örneğin  bkz.  Moshe 
Ma'oz, 
The Image of the Jew In Official Arab Literature and Communications 
Media 
(Kudüs,  1976),  5-23;  Narman  Stillman,  "New  Attitudes  toward 
the Jew in the Arab World,11 
fewish Social Studies 
37 (1975), 19,8. 
29 
Harkabi, 
Arab Attitudes  to  Israel 
(Kudüs,  1972;  İbranice  orjinal:  Tel 
Aviv,  1968).  İnançlar arası  ütopya konusunda Harkabi  şunları yazar: 
"Yahudilerin  konumunum  [Avrupa'dakinden]  çok  daha  iyi  olduğu 
doğrudur ... "  Fakat, "Yahudilerin konumu, Arap sözcülerin bugün be­
timledikleri  kadar  mutlu  değildi"  (218-219).  Birkaç  yıl  sonra  yazan 
Harkabi, İsraillilerin,  Arap  antisemitizminin  çapını  ve  doğasını  kabul 
etme isteksizliğinin nedenlerini sunar: (1) Arap antisemitizmi, toplum­
sal bir  görüngü  olarak  aşağıdan  gelmek yerine, yukarıdan,  hükümet­
lerden ya  da  entelektüel  elitten  geldiği  için;  (2)  "antisemitizm sanki sa­
dece  Hıristiyan  kaynaklardan  kaynaklanabilirmiş  gibi"  Hıristiyan  ol­
madığı  için;  (3)  "bazı  İsraillilerin ...  Arap  antisemitizmini  söz  konusu, 
etmenin İsrailli şahinlere bir bahane vereceği" korkusu. 
"On 
Arab Anti­
semitism ünce 
More,"Antisemitism tlırouglı tlıe Ages, 
ed.  Shmuel Almog 
ve çv. Nathan H. Reisner (Oxford, 1988), 227, 233, 238 içinde.  İbranice 
orjinali, 1980'de Kudüs'te çıktı. 
30 
Bkz. Yehoshafat Harkabi, 
Tiıe Indoctrination anainst Israel in 
U. 
A. R. 
Armed Forces 
(İbranice) (Tel Aviv, 1967). Harkabi, "insan sevmez" Hıris­
tiyanlık Yahudilerinin acılarını  hoşgörülü  İslam altında yaşadıkları öz­
gürlükle  karşılaştıran  kısa  bir  tarihsel  incelemeyle  başlayan  Arapça 
broşür "Filistin Sorunu"nun İbranice çevirisini de kitabına alır (22). 
31 
1968'de, İsrail Dışişleri Bakanlığı Enformasyon Dairesi, Arap okulla­
rındaki  ders  kitaplarından  alınan  örneklerden  oluşan  "Nefret Kutsal­
dır" başlıklı bir broşür yayınladı. 
32 
Diğer yerlerin yanı sıra, 
New York Times, 
26 Nisan 1972, 5'te ve İsrail 
gazetelerinde çıkan haber. 
33 
Ronald 
L. 
Nettler,  Past  Trials  and  Present  Tribulations:  A  Muslim 

---