Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler

Haç ve  H i lal Altı nda Ortaçağda Yah udiler 309 
Sumıner Meeting and the Twenty-Third Winter Meeting of the Ecctesi­
astical History Society, ed. W. J. Sheils ([Oxford], 1984), xiii. 
13 
Onüçüncü yüzyılda başlamak üzere İslam dünyasının uzun bir siya­
si, ekonomik ve kültürel gerileme dönemine girdiği ve Yahudi talihinin 
genel gerilemeyle birlikte kötüleştiği  tarihçiler arasında genelde kabul 
edilir. S. 
D. Goitein şunu yazar: "Pek çok Arapça konuşan ülkede mo­
dem  zamanlardaki  sayısız  ziyaretçiyi  etkileyen  acınası  ekonomik  ve 
genel  koşullar, bu  ülkelerdeki  genel  gerileme  koşullarının  °'rünü  ve 
gayri-Müslimlerin elverişsiz sosyo-dini konumlarının bir sonucudur." 
(Jews and Arabs: Tlıeir Contact tlıroııglı tlıe Ages 
[New York, 1955], 
72). 
Bi­
limsel  konsensüsü  dillendiren  Norman Stillman,  onüçüncü  yüzyılla 
başlayan döneme,  900'den  1200'e kadar  süren  "en  iyi yıllar"ı  izleyen 
"uzun alaca karanlık" dönemi der (Stillman, 
Jews of Arab  Lands, 
40, 64) 
Pagan Moğol fatihlerin nispeten hoşgörülü yönetimi alanda birkaç Ya­
hudi  saray  erbabının  gelişip  serpildiği  onüçüncü yüzyılın ikinci  yan­
sında Irak ve İran'da kısa bir ara dönem, genel gerilemeden belirgin bir 
ayrılık  gösterdi; gayri-Müslimlerin bu yükselişi, 1295'te Moğolların İs­
lamı kabul etmesiyle birlikte aniden sona erdi. Başka bir kesinti de, ba­
zılarının onaltıncı yüzyıldaki Türk yönetimi altında "ikinci Altın Çağ" 
dediği dönemdeki kısa, fakat dramatik canlanma oldu. Burada da, Ya­
hudi canlanması genel toplumdaki bir yükselmeye paralel oldu. 
14 
Böyle bir karşılaştırmalı incelemeye uygulanabilir Polonya Yahudile­
riyle  ilgili  öğretici bazı  düşünce çizgileri, örneğin, Gersnon Hundert, 
"An 
advantage  to  Pecularity?  The  Case  of  the  Polish  Comınonwe­
alth,"
AJS Review 
6 (1981), 21-38'de bulunuyor. 
ıs 
William C. Jordan, 
Tlıe Frenclı Monarclıy and tlıe Jews: From Plıilip Au­
gustııs to tlıe Last Capetians 
(Philedelphia, 1989), 110-112, Midi Yahudili­
ğinin gelişkin statüsünün nedenlerini inandırıcı bir şekilde açıklar. 
1- MİT 
VE 
KARŞI MİT 
1 
lsaac Tzarfati'nin -onbeşinci yüzyılda Türkiye'de yaşayan ve kardeş­
lerini  Hıristiyan  zulmünden  kurtulup  İslama  sığınmaya  teşvik  eden 
Fransalı bir Yahudi- ünlü bir mektubu, kesinlikle, Osmanlı cömertliği­
nin batıdaki Yahudiler tarafından bilindiğini gösteren birçok mektup­
tan sadece biriydi. Mektubun İngilizce bir çevirisi vardır: Franz Kobler, 
Letters of Jews through the Ages (Philadelphia, 1952), 1: 283-285. Zalim 

---

3 1  O  Mark R.  Cohen 
Hıristiyanlardan ayırt edildiği şekliyle iyilik sever. Osmanlı yöneticile- . 
riyle ilgili lehte  bir  değerlendirme,  onaltıncı yüzyıl Osmanlı rabbinik 
fetvalarında  (Yahudi  şeriatı  konusunda  sorulan  sorulara  verilen 
cevaplar)  ve  onyedinci  yüzyıl  Mısırlı,  Yahudi  tarihçi  Joseph  Samba­
ri'nin vakayinamesinde ortaya çıkar.  Ayrıca bkz. Shimon Stober, "The 
Chronologies of the Muslim Kingdoms  in Sambari's Chronicle Divrei 
Yoseph," (İbranice), 
Exile and Diaspora: Studies in the History of the Jewish 
People Presented ta Professor Haim Beinart on the Occasion of His Seventieth 
Birthday, 
ed. A. Mirsky et al., (Kudüs, 1988), 418-419 içinde. 
ı 
Bkz.  Franz  Delitzsch,  Zur  Geschichte  der  jüdischen  Poesie  vom 
Abschluss der heiligen Schriften Alten Bundes bis auf die neueste Zeit 
(Leipzig, 1836), 
44; 
ve İsmar Schorsch, "The Myth of Sephandic Supre­
macy," Leo Baeck InstituteYear Book 34 (1989), 61 içinde. 
3 
Graetz, A 
History of the Jews 
(New York, 1894), 3: 53. Burada çeviri bi­
raz değiştirildi; hem Almanca orijinali, Geschichte der Juden, 3. baskı 
(Leipzig, 1895), 5: 65'te, hem Almanca kısaltılmış baskısı Volkstümliche 
Geschichte  der  Juden  von  Heinrich  Graetz  (1923;  yeni  basım  Münih 
1985), 3: 223'te rastlanan "Hıristiyanlıkta" sözcüğü eklendi. Jane S. Ger­
ber  de bu pasajı aktarır:  "Reconsiderations  of Sephardic History:  The 
Origin  of the  Image  of  the Golden Age  of Muslim-Jewish Relations", 
The Solomon Goldman Lectures, 
ed. Nathaniel Stampfer (Chicago, 1985), 
4:90 içinde. 
4 
Graetz, 
History offews, 
3: 236. 
Gesclıichte der Juden, 
5: 327'de silinen bazı 
ifadeleri çeviride düzelttim. Ivan G. Marcus,  "Mistik Separdik"i ve bu­
nun sol kolu Aşkenazik kültürün yergisini ele aldı:  "Beyond the Sep­
hardic Mystique," 
Orim: A Jewish Joumal at Yale 
1  (1985), 35-53 : Aynca 
bkz. Schorsch, "Myth of Sephardic Supremacy," 47-66. 
s 
örneğin,  önde  gelen  bir  Yahudi  oryantalist  "olan  Ignaz  Goldziher 
1910'da şunları yazıyordu:  "İslam hukukunun bu ilk gelişme evresin­
deki  hoşgörü  ruhunun,  boyun  eğen  diğer  dinlerin  mensupları  için 
Müslüman fatihlere verilen kurumlara nüfuz ettiği yadsınamaz. Bugün 
Müslüman devletlerin anayasal pratiklerinde dini hoşgörüyü andıran 
şeyin geçmişi, yedinci yüzyılın birinci yansında formüle edilen tektan­
ncı gayri-Müslimlerin dini pratiklerini özgürce yerine getirme ilkesine 
kadar  gider." 
Introduction  ta  Islamic  Theology  and  Law, 
çv.  Andras  ve 
Ruth Hamori (Princeton, N. J., 1981), 33 (Almanca orijinali: 
Vorlesungen 
über den İslam 
[Heidelberg,  1910]). Aynca bkz. Cohen, "Islam and the 

---

Haç ve  Hi lal Altında Ortaçağda Yah u d i le r  3 1 1 
Jews:  Myth,  Counter-Myth,  History," 
· 
127  ve  "The  Neo-Lachrymose 
Conception of Jewish-Arab History," 55. 
6 
Bernard  Lewis,  ondokuzuncu  yüzyıl  Yahudi  bilginlerin  İspanyol­
İşlami  hoşgörü  mitini,  "Hıristiyan  komşularını  dövmek  için  bir  sopa 
olarak" kullandıklarını yazdığında, bunu veciz bir şekilde belirtir: Lew­
is, 
History: Remembered,  Recovered,  Invented 
(Princeton, N. J.,  1975), 
77. 
Lewis,  daha  erken  bir  yayında,  Yahudilerin  miti  "Hıristiyanlara  bir 
yaklaşım olarak" kullandıklarını yazar: "The Pro-Islamic Jews," 
Judaism 
17 (1968), 391-404. Ayrıca bkz. Gerber, "Reconsiderations of Sephardic 
History." 
7 
Kayser, 
Tize Life and Time of Jehudah Halevi, 
Almancadan çeviren Frank 
Gaynor (New York, 1949), 50. 
8 
Eliyahu Ashtor; 
Qorot heyelıudim bi-sefarad lıa-musimit 
[Müslüman İs­
panya' daki, Yahudilerin Tarihi], 2 cilt (Kudüs, 1960-1966); İngilizce çe­
viri Aaron Klein ve Jeriny Machlowitz Klein, 
Tize feıvs of Moslem Spain, 
3 
cilt (Philadelphia, 1973-1984). 
9 
Andre N. Chouraqui, Between East and West: A History of the Jews 
of North Africa,  çv.  Michael M. Barnet (Philadelphia, 1968; Fransızca 
orijinali, Paris, 1952), 53-54. Mısır'ın yerlilerinden Alfred Morabia, ben­
zer  bir  çizgide  yazar:  "About  Relations  between  Judaism  and  Islam 
through out History," 
Alliance Revieıv 
28 no. 48 (Güz 1978), 13-19; ve 29, 
no. 49 (Güz 1980), 9-13. 
ıo 
Isacque Graeber ve Steuart Henderson Britt, eds., (Westport, Corın., 
1942). Saygın toplum bilimciler de aralarında olmak üzere bir grup bil­
gin, "hem Yahudilerin hem Yahudi olmayanların karşı karşıya kaldığı 
pratik konularla ilgili çeşitli  toplum bilimcilerin bulgularından yarar­
lanma yönünde ilk girişim"i başlathlar. Graeber ve Britt, s.v. 
ıı 
Graeber ve Britt, 2. Sosyolog J. O.  Hertzler'in aşağıdaki  gözlemiyle 
karşılaşhrın: "Mağriplilerin yönetimindeki İspanya'da olduğu gibi, Hı­
ristiyan olmayan topraklarda Yahudilerin yaşadığı her huzur ve mut­
luluk, Hıristiyanların fethiyle birlikte yok oldu.  Belirgin bir örnek için, 
sadece Engizisyon gibi bir kurumdan söz etmek bile yeter." Graeber ve , 
Britt, 69. 
12 
Samuel Rosenblatt, "The Jews and Islam," 
Essays on Antisemitism, 
ed. 
Koppel S. Pinson, 2. baskı (New York, 1946), 112-120 içinde. Rosenblatt, 
A.  de  Gobineau'dan  aktarma  yapar  (120):  "Din  öğretisi/ onun  adına 

---