Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
299 Мясялян, кечян ясрин 80-ъи илляринин биринъи йарысында Инэилтярядян хариъя ахан капиталын щяъми АБШ-дан ахан капиталын эюстяриъисиндян чох олмушдур. ТМК-нын инкишафында Йапонийанын ролу эетдикъя артыр. Кечян ясрин 80-ъи илляринин ахырында 90-ъи илляринин яввялиндя Йапонийа хариъя капитал чыхаран нящянэ инвестор статусу алмышды. Biznes strukturu dцнйа тясяррцфат системиндя баш верян дяйишикликляр, дяриндян баханда, еля трансмилли корпорасийаларын юзляри тяряфиндян стимуллашдырылыр. Диэяр тяряфдян, дцнйа игтисадиййатында баш вермиш дяйишикликлярин юзц ТМК-ын сайында, структурунда, юлчцляриндя вя фяалиййят сащяляриндя мцяййян дяйишикликлярин баш вермясиня сябяб олур. Сон илляр капиталын вя истещсалын трансмилляшмяси просесиня орта юлчцсц компанийалар да гошулур. Хариъя капитал ютцрян юлкялярин соьрафийасы да дяйишир. Инкишаф етмиш юлкялярин ая йени дювлятлярин дя просеся гошулмалары нязяря чарпыр. Biznes strukturu karparsiyalarda йарадыcылары олан юлкяляр юз мювгелярини ялдян вермирляр. Щазырда ясас вя нящянэ трансмилли корпорасийалар планетимизин цч нящянэ гцтбляринин игтисади мяркязляринин ” АБШ, Авропа Шурасы вя Йапонийанын ихтийарындадыр. Онлар дцнйа игтисадиййатынын инкишафына мцсбят тясир етмякдя давам едирляр. Biznes strukturu dцнйа игтисадиййаты инкишаф вя тярягги етмясиндя ролу чох бюйцкдцр. Бейнялхалг корпорасийалар мящсулдар гцввялярин бейнялмилляшдирилмясиня сябяб олурлар ки, бу да юз нювбясиндя базар мцнасибятляриня мейдана эялмиш мящсулдар гцввялярин вя истещсал мцнасибятляринин дцнйа мигйасында (бейнялхалг мигйасда) тяшяккцл тапмасына чох эюзял шяраит йарадырлар вя дцнйа игтисадиййатынын инкишафына вя резонанс сямяря ялдя етмяйя имкан верир: айры-айры милли капиталларын бирляшдирилмясиня ясасланан монополлашма фяалиййят эюстярдийи юлкялярдя мящсулдар гцввялярин инкишафы цчцн йени шяраит йарадыр. Еля шяраитляр ки, Biznes strukturu karparsiyalarsız бялкя дя щеч йаранмайаъаглы, йа да ки, йаранмасы цчцн узун илляр тяляб олунаъагды. Biznes strukturu karparsiyalarda дцнйа игтисадиййатына тясиринин диэяр тяряфи елми-техники тярягги вя онун наилиййятляринин истещсала эеъикмядян тятбиг едилмяси иля баьлыдыр. 300 Бу сащядя ТМК-ы явяз едян башга структур тапмаг чятиндир. ТМК-ларын юзляри бейнялхалг тясяррцфат структуру олмагла мащиййятъя инновасийа нювлц структурлардыр. Онлар юз филиаллары васитясиля елми-техники тярягги наилиййятляринин диэяр юлкялярля дя йайылмасына сябяб олурлар. Тохумчулуг вя електроника сащясиндя бу просес даща чох нязяря чарпыр. Biznes strukturu karparsiyalarda дцнйанын бир чох юлкяляриндяки фирма вя компанийаларда ялагяйя эирмяк, бирэя мцяссися йаратмаг, фундаментал вя приклад тятгигатлар щяйата кечирмяк, лисензийа алмаг, ямякдашлыг етдийи мцяссисялярин техники-истещсал базаларыны мцасир сявиййядя галдырмаг цчцн имканлары даща чох олур. Biznes strukturu karparsiyalarda dцнйа игтисадиййатынын инкишафында, истещсалларын бейнялмилляшмясиндя, капиталын сямяряли дювр етмясиндя, бейнялхалг мигйасда елми вя техники наилиййятлярин истещсала комплекс тятбиг едилмясиндя, иш йерляринин йарадылмасында, игтисади интеграсийа просесляринин эцълянмясиндя вя саиря бу ъцр техники, техноложи, тяшкилаты игтисади вя сосиал мясялялярин щялл едилмясиндя ТМК-нын ролу бюйцкдцр. Biznes strukturu dцнйа тясяррцфат системиндя баш верян дяйишикликляр, дяриндян баханда, еля трансмилли корпорасийаларын юзляри тяряфиндян стимуллашдырылыр. Диэяр тяряфдян, дцнйа игтисадиййатында баш вермиш дяйишикликлярин юзц ТМК-ын сайында, структурунда, юлчцляриндя вя фяалиййят сащяляриндя мцяййян дяйишикликлярин баш вермясиня сябяб олур. Сон илляр капиталын вя истещсалын трансмилляшмяси просесиня орта юлчцсц компанийалар да гошулур. Хариcя капитал ютцрян юлкялярин соьрафийасы да дяйишир. Инкишаф етмиш юлкялярин ая йени дювлятлярин дя просеся гошулмалары нязяря чарпыр. Кarparasiyalar щям сайъа вя щям дя истещсалын щяъми бахымындан сцрятля инкишаф етмякдя давам едирляр. БМТ-нын тядгигатчылары щесаб едирляр ки, бу эун 35 миня гядяр ТМК фяалиййят э.стярир. Мцгайися цчцн эюстяряк ки, 1939-cу илдя онларын сайы ъями 30-а бярабяр иди. Индии ТМК-дя бирбаша хариcи капитал гойулушунун 90%-ня нязарят едирляр. Biznes strukturu дцнйа тясяррцфат системиндя тутдуьу йер вя ойнадыьы рол онларын спесифик хцсусиййятляриндян иряли эялир. Беля хцсусиййятлярдян бири онларын универсал олмасыдыр. Ясас мягсядляри ися истещсалы юзляриня мцнасиб юлкялярин яразиляриндя 301 йцксялтмяк вя бу йолла да юзляриня мянфяят, ящалийя ися кейфиййятли мящсул вермяк вя хидмят эюстярмякдир. Biznes strukturu karparsiyalarda fяалиййятин диверсификасийалашдырылмасы, динамиклийи, чевиклийи вя уйушганлы олмасы щяр щансы сцни шякилдя мейдана эялмиш вя йахуд да обйектив сябябляр цзцндян йаранмыш вязиййятлярдян «цзц ачыг» чыхмалары МТК-лара хас хцсусиййятдир. Бу cящятляр имкан верир ки, онун тяшкилатчылары истещсалы вя сатышы вахтында оптималлашдыра вя фирманын шющрятини сахлайа билсинляр. Biznes strukturunda hазырда ясас вя нящянэ трансмилли корпорасийалар планетимизин цч нящянэ гцтбляринин игтисади мяркязляринин ” АБШ, Авропа Шурасы вя Йапонийанын ихтийарындадыр. Онлар дцнйа игтисадиййатынын инкишафына мцсбят тясир етмякдя давам едирляр. Respublikamızda iqtisadi artımın səviyyəsinin aşağı olması ilə bir çox amillərlə əlaqədardır. Bunlara misal olaraq respublikada iqtisadiyyatın keçmiş SSRİ-nin vahid xalq təsərrüfatı kompleksindən ayrılaraq müstəqil fəaliyyət göstərməsi, respublikanın vəziyyətində yaşaması və ərazinin 20%-nin ermənilər tərəfindən işğal olunması və s. göstərmək olar Bir çox adamlar keçid dövrünün indiki ağır şəraitinin sovet imperiyası dövründəki maddi tələbatın ödənilməsi ilə müqayisə edir və üstünlüyü sovet dövrünə verirlər. Onlar unudurlar ki, əvvəla belə vəziyyət sosialist sisteminin fəaliyyətinin nəticəsidir və bununla bağlı olan keçid dövrünün ağrılarıdır. Bu keçid dövrü, sosializmin iqtisadi əsasları dağılana kimi davam edəcəkdir. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsinin ləng getməsi buna misaldır. Məlum olduğu kimi, bazar iqtisadiyyatına keçidin xüsusiyyətlərindən biri əhalinin həyat səviyyəsinin getdikcə aşağı düşməsi ilə yanaşı sosial təbəqələşmənin güclənməsidir. Normal inkişaf etmiş bazar iqtisadi sistemi ölkələrində dövlət bu prosesi tənzimləyir. Bizim respublikada isə, məlum səbəblərə görə hələ, o lazımi səviyyəfə tənzim onua bilmir. Ona görə də əhalinin soail təbəqələşməsi artır, müxtəlif əhali qrupları arasında gəlirlərin bölünməsinin qyeri-bərabərliyi güclənir. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|