Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
290 bir proporsionallıq iqtisadi sistem müəyyən bir müvazinətlik şəraitində fəaliyyət göstərməlidir. Əgər bu proses pozularsa, iqtisadi artım ona xidmət edən amillərdən məhrum oluna bilər, məhsuldar qüvvələrin inkişafı zəifləyər və nəticədə resurslardan istifadə edilməsi qeyri-effektli olur. Biznes strukturu elmi-texniki tərəqqəi artımı təmin edir, lakin bu təminat daxilində ümumi müvazinətlik də təmin edilməlidir. Belə bir cəhəti qeyd edək ki, iqtisadiyyatın balanslaşdırılması artım və səmərəliliyi eyni vaxtda həll edilə bilməz. Biznes strukturu ümumiyyətlə cəmiyyətdə iqtisadiyyat həmişə inkişaf edir və təkmilləşdirilir. Bu zaman ümumi iqtisadi müvazinətliliyin təmin olunması üçün təsərrüfat əlaqələrinin müəyyən strukturları saxlanılır. Müvazinətli inkişafın və ya balanslaşdırılmış iqtisadi artımın çətinliyi ondan ibarətdir ki, əldə edilən (nail olunan) müvazinətdən müəyyən amillərin təsiri nəticəsində uzaqlaşma ola bilər. Buraya bir təsərrüfat sisteminin dəyişkənliyi daxil edirik. Məlumdur ki, bazar təsərrüfatı əmtəə istehsalçılarının xüsusiləşməsi ilə xarakterizə olunur. Çünki, bazarın subyekti olan firmalar xüsusi mülkiyyətə əsaslanırlar, onlar ayrı-ayrılıqda idarəçilik qərarları qəbul edirlər. Bunun nəticəsində makroiqtisadi müvazinətlik proporsiyalarına riayət olunmur. Biznes strukturu firmaların bir-birindən asılı olmayarq təsərrüfatın idarə edilməsi məqsədi ilə müxtəlif qərarlar qəbul etsələr də iqtisadi inkişaf sabit xarakter daşıyır. Belə bir sual meydan çıxır ki, göstərdiyimiz makroiqtisadi müvazinətlik nə cür baş verir, Biznes strukturu iqtisadiyyatın vəhdət bir orqanizmin kimin bir-birindən təcrid olunmuş ayrı-ayrı istehsalçıları qarşılıqlı əlaqə prosesi kimi onları birləşdirir. Bunun da nəticəsində bazarın bütün iştirakçıları bir-birindən asılı vəziyyətə düşürlər. Belə bir şərait daxilində cəmiyyət inkişaf edir, bazar subyektləri öz mənafelərindən çıxış etsələr də bir-birinin mənafeyinə xələl gətirmirlər. Italyan iqtisadçısı V.Pareto cəmiyyətin belə bir inkişafını iqtisadi sistemin optimallıq prinsipi adlandırmışdır. Bu 291 prinsipə əsasən cəmiyyətdə əldə edilən maksimum faydalılıq cəmiyyət üzvlərinin heç birinin mənafeyinə xələl gətirməməlidir. Biznes strukturu real həqiqətdə bazar iştirakçıları ya satıcı, ya da alıcı rolunda çıxış edirlər. Bazar iştirakçıları aralarında olan mənafeyləri ləğv etməyə çalışırlar. Məhz buna görə də bəzi mənbələrdə göstərildi ki, bazar sistemi razılaşdırlmış iqtisadi münasibətlər sistemidir. Əgər təsərrüfat əlaqələri bazar subyektlərindən birinin mənafeyinə ziyan gətirərsə o zaman bu subyektlərin özləri sabit fəaliyyət göstərə bilməzlər. Əgər bazar subyektlərinin hamısının mənafeləri uzlaşdırılarsa (yəni bu mənafelər üst-üstə düşərsə) o zaman subyektlər öz iqtisadi davranışlarını dəyişməyəcəklər. Belə bir proses daxilində təsərrüfat əlaqələri bərap olunacaq. Təkrar istehsal həyata keçirilərsə, bazar əlaqələri dəyişməz qalacaq və bunların da nəticəsində iqtisadi müvazinətlik sabit xarakter daşıyacaqdır. Biznes strukturu iqtisadi müvazinətlik tələb edir ki, bazarın iştirakçıları-satıcılar reallaşdırdıqları məhsullara görə artıq pul, sahibkarlar mənfəət əldə etsinlər, alıcılar isə aldıqları məhsullara görə faydalı qazanca nail ola bilsinlər. Iqtisadi müvazinətlik təkcə makro səviyyədə deyil, sahələrarası əlaqələr xarakterinə də malikdir. Bu o deməkdir ki, ümumi iqtisadi müvazinətə görə sahələrarsı vahid mənfəət norması formalaşır, istehsal amillərinin verdiyi gəlir proporsional olaraq təzahür etsin. Biznes strukturu makroiqtisadi müvazinətliyə nail olmağın mürəkkəb tərəflərindən biri müxtəlif proseslərin əlaqələndirilməsindən ibarətdir. Əgər satıcılar öz əmtəələrinin müəyyən hissəsini reallaşdıra bilmirlərsə, bu zaman onlar istehsal proqramını dəyişdirirlər.İstehsalı məhdudlaşdırırlar, məhsulun çeşidini dəyişdirirlər, məhulun ucuzlaşdırılması məqsədi ilə istehsal xərcləri aşağı salınır və hətta bazardan çıxmaq da olur. Yuxarıda qeyd etdiklərimizin tədqiqi və təhlili bizə belə bir əsas verir ki, ümumi iqtisadi müvazinətliyə nail olmaq üçün aşağıda təklif olunanların həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədə uyğundur. - Məlumdur ki, cəmiyyətdə əmək bölgüsü mövcuddur. Əmək bölgüsü sistemində iştirak edən hər bir istehsalçının 292 mənafeyi nəzərə alımmalıdır. Əmək bölgüsü sistemində fəaliyyət göstərən elə bir tənzimləmə mövcud olmalıdır ki, məhsul istehsalçıları öz mövqelərini dəyişməsinlər. - Cəmiyyətdə mövcud olan sosial prinsipi əsasında bütün vətəndaşlar zəruri olan istehlak mətəələrini və xidmətlərini almaq imkanına malik olmalıdır. - Istehsalı təşkil edənlər ilk növbədə mənfəət əldə etmək məqsədini ön plana keçirirlər. Bu məqsədlə də istehsal olunan əmtəələr və reallaşdırılmaq üçün nəzərdə tutulan xidmətlər tədavülə daxil edilməli və bunun nəticəsində mənfəət əldə edilməlidir. Məhz buna görə də cari ildən əvvəlki dövrdə istehsal olunan məhsullar və xidmətlər hökmən reallaşdırlmalıdır. 8.2.Beynəlxalq biznes strukturlarının iri korparasiyalarda mahiyyəti Базар игтисадиййаты йолу иля инкишаф етмиш капиталист юлкяляринин ясас лидерляри кечян ясрдя бюйцк мцвяффягиййятляр ялдя едя билдиляр. Нящянэ монополист фирмаларын ялиндя чохлу мигдарда малиййя ресурслары топланмышды. Юлкя дахилиндя онлардан там вя сямяряли истифадя етмяк лимити тцкянмякдя олдуьуна эюря капитал сащибляри пулу юлкянин хариъиндя йерляшдирмяк вя даща йцксяк эялир ялдя етмяк идейаларыны юз щюкцмятляринин дястяйи иля реаллашдырмаьа башладырлар. Бу ъцр идейаларын ортайа чыхмасы вя реаллашмаьа башамасы тарихи кечян ясрин биринъи йарысына тясадцф едир. Лакин капиталын хариъи юлкялярдя йерляшдирилмяси ишинин дцнйа игтисадиййатына эцълц тяири ясрин икинъи йарысында яйани нязяря чатмаьа башлады. Мящз бц дюврдя инкишаф етмиш юлкялярин хариъдя фяалиййят эюстярян сянайе, банк вя диэяр структурларынын сайы 10 мини ютмцшдц. Эетдикъя онларын ичярисиндян чох да бюйцк олмайан груплар даща фяаллашмаьа башладырлар вя юзляринин истифадя етдикляри йени стил вя цсулларын щесабына бюйцк мцвяффягиййятляр ялдя етдиляр. Бунлары сонралар трансмилли корпорасийа (ТМК) адландырмаьа бащладылар. Biznes strukturu bц эцн ТМК-лар чох yaxşı инкишаф етмиш вя бир чох cящятдян дцнйа базарынын структуруну вя мящсулларын Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|