Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
283 Iqtisadi nəzəriyyədə müştərək müəssisənin aşağıdakı əsas xüsusiyyətləri qəbul edilmişdir: Iki və ya daha artıq təsisçinin mövcudluğu; Hər bir təsisçinin müştərək müəssisənin nizamnaməsində nəzərdə tutulmuş miqdarda fəaliyyətinin təşkili üçün zəruri kapitalının formalaşmasında payının müəyyənləşdirilməsi; Tərəflərin iqtisadi maraqlarının ümumiliyi. Tərəflərin elmi-texniki nailiyyələrinin, maddi və maliyyə resurslarının idarəetmə təcrübəsinin birləşdirilməsi, kapital qoyuluşu risklərinin ‚bölüşdürülməsi‛, bir sıra ölkələrdə yerli kapitalın iştirakını mütləq nəzərdə tutan qanunvericilik aktlarının təsirinin aradan qaldırılması sahibkarlıq fəaliyyətinin bu təşkilati formada həyata keçirilməsinin iqtisadi motivlərini təşkil edir. Digər tərəfdən bu forma geniş miqyaslı təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olmağa imkan verir. Xarici partnyorlarla müştərək müəssisələrin təşkili ölkə iqtisadiyyatının investisiyaya olan tələbatının ödənilməsi vasitəsi kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Birgə məqsədlərin reallaşdırılması forması olan bu təşkilati strukturun inkişafı rəqabət mühitinin formalaşmasına ikili təsir göstərir. Müştərək sahibkarlığın inkişafı bir tərəfdən, bazarda rəqabət subyektlərinin çox olmasına gətirib çıxarırsa, digər tərəfdən əvvəlcədən rəqabət aparan firmalar arasında şaquli təsərrüfat əlaqələri əsasında yarandıqda müştərək müəssisələr azad rəqabətin məhdudlaşdırılmasına səbəb olur. Birgə müəssisələrin respublikamızda bir sıra çətinliklərlə qarşılaşırlar. Ilk növbədə bu ümumi xarakterli cəhətlərlə bağlıdır: gəlirlərin bölüşdürülməsi, qiymət qoyma problemləri; ikinci üçün problemlər isə respublikaya xarici kapitalın axınını tənzimləyən yerli qanunvericiliklə əlaqədardır. Birgə müəssisələrin inkişafına əngəl törədən problemlər çoxdur: 1. Real bazar münasibətlərinin hələ təşəkkül tapmaması; 2. Işçi qüvvəsi, qiymətli kağızlar və s. bazarlarının formalaşmaması; 3. Manatın dönərli olmaması; 4. Gəlirlərin valyuta ilə xaricə göndərilməsi mexanizminin zəif olması; 284 5. Iqtisadi sabitliyin mühüm amilləri olan girov hüququ və şərikli fəaliyyətdə müqabil tərəflərin qarşılıqlı tələblərini və öhdəliklərini tənzim edən vahid sistemin olmaması və s. Dominant istehsal strukturunda iqtisadiyyatın effektivliyi üçün məxsusi sahibkarlıq sisteminin qoyulması sahibkarlığın menecer tipinin və iqtisadiyyatda müştərək sahibkarlığın geniş perspektiv inkişafının üstünlüklərinin aşkar edilməsi üçün əlverişli mühit yarada bilər. Sahibkarlığa fəaliyyəti sisteminə, o cümlədən müştərək sahibkarlığın elmi nəzəri sisteminə, 3 səviyyədə baxılması məqsədə uyğun olardı. Bunlar makro, mezo və mikro səviyyələrdir. Makro səviyyədə adətən müştərək sahibkarlıq ümumi kompleks şəkildə öyrənilir və ona aid metodoloji qanuna uyğunluqlara bütov şəkildə baxılır. Bu səviyyədə müştərək sahibkarlığın ünsürləri ayrı-ayrı ölkələr səviyyəsində deyil, bütöv bir sistem kimi öyrənilir. Mezo səviyyədə isə sahibkarlıq o cümlədən müştərək sahibkarlıqın ayrı-ayrı ünsürləri və ona aid ümumi baxışlar öyrənilir. Müştərək sahibkarlıq fəaliyyətinin tədqiq edərkən həmçinin onun yuxarıda adı çəkilən iqtisadiyyatın 3 səviyyəli sistemində də öyrənilməsinə də nəzər yetirirlər. Müştərək sahibkarlığın elmi-nəzəri sistemində aşağıdakıların kompleks şəkildə bir-biri ilə əlaqəliliyi nəzərdə tutulur. Birgə müəssisələrin müxtəlif formalarında onun fəaliyyətinin təşkilini işləyib hazırlanmasını; Birgə müəssisələrin sferasında iqtisadi şüurun inkişafının əsas istiqamətlərini; Birgə müəssisələrin inkişaf qanunvericiliklərini və tendensiyalarını təhlil etmək; Birgə müəssisələrin inkişafı tendensiyalarının indiki və gələcək dəyişiklərini proqnozlaşdırmaq; Birgə müəssisələrin formalarının inkişafı və qurulması: Birgə müəssisələrin elmi nəzəri sisteminə gəldikdə müasir dövrdə bərabərlik metodundan istifadə edirlər. Bərabərlik metodundan isə ən çox 50:50 nisbətində olan müştərək müəssiələrin yaradılması zamanı istifadə edirlər. 285 Birgə müəssisələrin fəaliyyətinin müasir beynəlxalq təcrübəsində aşağıdakı məsələlərə xüsusi ilə diqqət yetirirlər. Korporativ idarəetmə və menecment; Xüsusi qiymətlilərin kapitallaşdırılması və bölüşdürülməsi; Müəssisənin maliyyələşdirilməsi və büdcələşdirilməsi; Vergi siyasəti; Intellektual mülkiyyət hüquqlarının qorunması və mübadiləsi; Sahibliyə/iştiraketməyə qoyulan qadağalar; Məşğulluq və immiqrasiya; Çıxış strategiyaları; Beynəlxalq mübahisələrin yoluna qyulması və s. Birgə müəssisələrin dünyanın əksər rayonlarında, o cümlədən sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə geniş yayılmışdır. Buna əksər dövlətlərin qanunvericiliyi əsas verir ki, milli iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək üçün xarici kapitalı öz ərazilərinə cəlb etsin. Lakin qarşılıqlı tərəflərdən hər biri xarici investisiyaların axınını gücləndirmək üçün öz sistemlərini hazırlamalıdırlar. Həmçinin demək olar ki, müasir zamanda yaradılan müştərək müəssilərin 80 %-i 50:50 nisbətində yaradılır. Birgə müəssisələrin beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın nisbətən yeni formasıdır və onun spesifikliyi istehsal etdikləri məhsulların və göstərdikləri xidmətlərin tərəfdaşların ümumi mülkiyyətinə mənsub olmasıdır. Burada eyni statusa malik olan mülkiyyətçilərin maddi və maliyyə vəsaitləri müştərək sahibkarlıqda, o cümlədən onun təşkilati iqtisadi formalarında birləşdirilir. Birgə müəssisələrin zamanı ölkəyə təkmil texnika və texnologiyanın və qabaqcıl idarəetmə təcrübəsinin cəlb edilməsi həm milli iqtisadiyyatın inkişafında, həm də xarici patrnyorun yerli resurslardan, ucuz işçi qüvvəsindən və digər özündə olmayan intektual mülkiyyət və s. biliklərdən istifadəsi daha az məsrəflə istehsal-satış və digər işlərinin effktiv həyata keçirilməsində müsbət rol oynayır. Azərbaycanda birgə müəssisələrin ən geniş yayılmış formalarından biri olan müştərək müəssisələrə qoyulan xarici investisiyaların 69 faizindən çoxu neft sənayesinə qoyulmuşdur. Buradan biz xarici investisiyanın bir sahədə cəmləşməsi qənaətinə Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|