Hasan basri Çantay’in kiŞİLİĞİ

152    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
araştırmalardaki  genetik  etkilerin  tahminiyle  karmakarışık  hale 
gelme eğilimi taşımaktadır. (Jinks & Fulker, 1970) 
Kişisel bir özelliğin değişkenliğini etkileyen hem genetik hem 
de çevresel faktörlerin önyargısız tahminini sunmak için, klasik ikiz 
araştırmalarına  yönelik,  bir  çok  kriter  ve  varsayım,  belli  bir  düzen 
içinde  bir  araya  getirilmelidir.  (İncelenen  kişisel  özelliğe  yönelik 
tesadüfî  olmayan  eşleşme  buna  örnek  verilebilir)    seçici  eşleşme, 
bireylerin  eşlerini,  tesadüfî  olmayan  bir  biçimde  fenotip’in  araştı-
rılmasına  yönelik  olarak  seçtiklerinde  meydana  gelir.  (örnek:  dînî 
tutum ve pratikler) seçici eşleşme meydana geldiğinde, DZ çiftleriy-
le, kardeşler arasındaki benzerlik, başka türlü bağımsız genetik etki-
ler arasındaki korelasyonlarla şişirilir. (Fisher, 1918) Aynı yumurta 
ikizleri,  zaten  aynı  genleri  paylaştığından,  seçici  eşleşme 
(Assortative mating: insanların çoğu kez kendi fenotiplerinden -boy, 
yaş,  etnisite  vs.-  olan  eşler  seçmesine  verilen  addır
.
),  MZ  ve  DZ 
korelasyonları arasındaki farklılığı arttıracak, böylelikle de, genetik 
etkilerle ilgili tahmini azaltıp, müşterek çevresel etkilerle ilgili tah-
mini şişirecektir.  
Eşlerin yanısıra ikizlerin biyolojik aile üyelerini de içeren bir 
araştırma  stratejisi  olan  genişletilmiş  ikiz  benzerliği  araştırmaları, 
genlerin ifade edilmesi ve çevrenin  etkisi sahasında,  seçici eşleşme 
ve cinsiyet farklılıkları karşısında, özellikle genetik ve kültürel akta-
rımın etkilerini araştırmaya yönelik güçlü bir aracı temsil etmekte-
dir. (örneğin, Heath et al., 1985; Maes et al., 1997) Biyolojik ilişki-
ler ve evlilik yoluyla meydana gelen ilişkiler de dahil olmak üzere, 
birden fazla ilişkiden dolayı, kültürel ve biyolojik aktarımın birkaç 
parametresi, aynı modelde tahmin edilebilir. Açıkça görülür bir şe-
kilde,  genetik  olmayan  kalıtımın  yüksek  a  priori  ihtimali  ve  dinî 
inançlar ve mezheplerle  ilgili  eşler arasındaki en göze çarpan ben-
zerlik  dikkate  alındığında,  böyle  tasarımlar  özellikle  dindarlığın 
araştırılmasıyla ilgili olabilmektedir (Eaves, Martin & Heath, 1990; 
Glenn, 1982; Murstein, 1986). 

---

Dini Bağlılık, Tutum, ve Davranışlar Üzerindeki Biyolojik ve Sosyal.  153
 
 
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Bu makale, ilk olarak, dinî  bağlılık, dinî tutumlar ve dinî dav-
ranışlar  ya  da  belirgin  özellikler  (salience)  olarak  sıralanabilecek 
olan dindarlığın  bu üç sahasında  yapılmış olan davranışsal  genetik 
araştırmaları yeniden inceliyecektir. (bkz. tablo 1) Belirgin özellik-
ler  (salience)  terimi,  dinin  kendi  kendisini  ifade  edebilen  (self-
reported) önemini ifade etmektedir. 
Dinî  Bağlılık Konusunda Davranış Genetik Araştırması  
Dinî ölçümleri de içermek için yapılan ilk davranışsal genetik 
araştırma, National  Merit Scholarship Test’e katılım  yoluyla belir-
lenen  lise  öğrencisi  ikizler  üzerinde  yürütülmüştü.  (Loehlin  & 
Nichols, 1976) Birçok kişisel özellik ve davranış arasında, yazarlar, 
dindarlıkla ilgili dinî mezhep ölçümlerini & oranlarını da içeren, bir 
dizi  soruyu  analiz  etmişlerdi.  Ele  alınan  örnek,  gelişigüzel  bir  bi-
çimde iki alt örneğe parçalanmış ve bu iki yarım örnekte dinî faktö-
rün  mukayesesi  birbiriyle  çatışan  sonuçlar  ortaya  koymuştu.  Hali 
hazırdaki mezhep, konuların ortaya atılmış olduğu mezhep, Allah’a 
inanışlarının  boyutu  ve  dinî  işlerin  kişisel  önemi  de  dahil  olmak 
üzere, değişkenler arasındaki teorik ve ölçümle ilgili farklılıklardan 
dolayı,  bu  faktörü  yorumlamak,  zordur.  Kategorik  maddelerin  öl-
çümü  ve  onların  yarı-devamlı  değişkenleriyle  kombinasyonlarına 
yönelik  hiçbir  açıklama  yapılamamıştır.  Bu  yüzden,  bu  faktörün 
daha geniş ölçüde bir yorumu bu eleştiriye dahil edilmemektedir. 
Tablo 1 
İkizlerin Dini Yapılardaki Korelasyon ve Parametre Tahminleri 
 
  
  
  
  
  Model De-
nemesi 
 Kaynak 
 
Alanlar 
MZF 
MZM 
DZF 
DZM 
DZFM 
h
2 
c
2 
e
2 
 
Dinî ilişki 
 
 
 
 
 
 
  
 
  
Kiliseye Bağlılık 
  
  
  
  
  
  
  
  
 
Kiliseye Bağlı-
lık/b * 
.89 
.85 
.90 
.85 
.84 
- 
- 
- 
Eaves, 
Martin, 
Health, 
1990. 
Kiliseye Bağlı-
lık/c * 
.77 
.67 
.65 
.72 
.65 
- 
- 
- 
 

---

154    
Brian M. D’Onofrio,Lindon J. Eaves, Lenn…     (Çev: Celal Çayır)
 
 
 
Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010/2, c. 12, sayı: 2 
 
Kurumsal 
Tutuculuk 
  
  
 
 
    
  
  
 
(Bayanlar) 
.63 
 
.57 
 
 
.
.12 
.
.51 
.
.37 
Kendler, 
Gardner, 
Prescott, 
1997. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dini Tutum ve 
Değerler 
  
  
  
 
  
  
  
 
 
Kutsal Günlere 
Riayet 
. 54 
. 50 
.36 
. 33 
. 36 
. 35  .18 
. 47 
Martin 
et al., 
1986. 
Dini Kurallar  
. 46 
. 51 
.38 
. 44 
. 33 
. 22  .26 
 .52 
 
Kilise Otoritesi  
. 51 
. 47 
.38 
 39 
 31 
. 29   20 
 .51 
 
İncilin Doğrulu-
ğu 
. 59 
. 57 
.51 
 50 
. 41 
. 25  . 34 
.41 
 
Dini Boş Zaman 
İlgileri /d 
. 60 
 
 
. 30 
 
.47 
. 11 
. 42 
Waller 
et al., 
1990. 
Dini Meslek 
İlgileri /d 
. 41 
 
 
. 19 
 
. 41  . 00 
. 59 
 
Dini 
Fundamentalizm/ 
e 
. 55 
 
 
.22 
 
. 46  . 54 
 
  
Dini Meslek 
İlgileri /e 
. 49 
 
 
. 15 
 
. 48  . 52 
 
  
Dini Değerler /e 
. 55 
 
 
.8 
 
. 52  . 48 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dini Tutuculuk 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
(Bayanlar) 
. 71 
 
. 56 
 
 
.37 
.34 
.29 
Truett et 
al., 1992 
(Baylar) 
 
. 62 
 
. 60 
 
.16 
.47 
.37 
  
 
Tablo 1 (Devam)                  
          İkizlerin Dini Yapılardaki Korelasyon ve Parametre Tahminleri 
 
 
Model Denemesi 
Kaynak 
 
Alanlar 
M
ZF  
M
ZM 
D
ZF 
D
ZM 
 
DZFM 
   
h
2 
c
2 
e
2 
 
 
Bireysel Tutucu-
luk 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
(Bayanlar) 
.
47 
 
.
 43 
 
 
 
0 
.
45 
.
 55 
  
Kendler,Gard
ner,Prescott, 
1997. 
 
Dini Ortodoksi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Uyarlanmış  
Veri 
- 
- 
- 
- 
- 
 
.
 28 
.
 26 
- 
 Beer, Arnold, 
& Loehlin, 
1998. 

---