Hayotiy faoliyat xavfsizliqi fanidan

h= VM.
bunda I - kamera uzunligi, m;
h - kamera balandligi, m:
T -chang zarrasining kamerada boiishi vaqti. s.
Bundan kelib chiqib,
- _L h
T~ ~r/)
yoki:
I(S
!=h , , [m]
Ifodadan ko'rinib turibdiki, kameraning uzunligi. boshqa hamma sharoitlar ta’minlangan taqdirda kameraning balandligiga bogiiq boiadi. Kamera balandligi qancha kam boisa. uning bo'yi shuncha qisqa boiadi. Bundan tashqari kamerada changning ushlanib qolishi havo harakati tezligining kam boiishi va chang zarralarining oglrroq bolishini taqozo qiladi.
Bundan tashqari chang kamerasiga yuborilayotgan havo harakati laminar harakat boiganda uning samaradorligi yuqoriroq boiadi. Turbulent harakatdagi havo tarkibidagi changlar tartibsiz havo yo4nalishIariningo4zgarishi natijasida, changlaming qo4nishiga y o l qo ymaydi va haltoki qo'ngan changlaming kolarilib havo bilan chiqib ketishiga sababchi boiadi.
1- chang tozalash kamerasi; 2- chang kiradigun quvitr; 3- to'siq; 4- tozalangan havo qitvuri; 5- yig'ilgan ( hang.
Laminar harakatni ta’minlash uchun chang kameralarining uzunligini oshirishga to‘g ‘ri keladi.
Katta hajmdagi chang kameralari qurish imkoniyaii cheklangan. Shuning uchun
ham bunday chang tozalash kameralarining sanoat korxonalarida qurish istiqboli yo‘q. Buning yana bir sababi uning samaradorligi 20-30% atrofida boiib . bu juda past samaradorlik hisoblanadi.
Matoli filtrlar. Matoli filtrlaming ishlash prinsiplanni changlangan havoning mato. orqali sizib o ‘tkazishga asoslangan boiib. havodagi changlar mato tolalari tuklanga
ilinib qoladi. havo esa tozalanib. chiqarib yuboriladi. Matoli filirlarning chang tozalash qobiliyati matoning qalin yoki yirik to'qilganligiga uning tolalari tarkibiga
bogiiq.
Masalan qalin to‘qilgan junli matolarda changm ushlanib qolish lmkoniyaiim ko‘p va bunday matolaming chang tutish samaradorligi juda yuqori boiib 95-99Л)% ni tashkil qiladi. Lekin shuni ham eslatib o'tish kerakki. bunday matoli fillming havo
o‘tkazishga qarshiligi nihoyalda katla bo iib. laxminan 120()-4(XX) n/m2ni tashkil qiladi (bunda 1200 birhgini filtr ishga qo'yilgan vaqldagi qarshiligi va 4000 n/nr esa, changga to'yingan vaqldagi qarshiligi lushuniladi). Bunday katla qarshilikni yengish uchun nihoyalda ko'p energiya sarflaydigan veniilatorlardan foydalanishga to‘g ‘ri keladi.
Shuning uchun sanoat korxonalarida ishlatiladigan lillrlaming ishchi qismi bo'lgan malolarni, siyrak to qilgan. ammo lukli turlan tanlanadi. Bunda biz filir qarshiligini kamaytirishga erishami/. shuning bilan birga sertuk siyrak to'qilgan mato orqali o'tayolgan changlangan havo o'z yo'nalishini bir necha marta o'zgartiradi va changlar mato g'adii -budirliklan va tuklarida ushlanib qoladi.
9 - rasmda itlifoq davrida GPI -I tomonidan ishlab chiqilgan FV liltr sxemasi keltirilgan. Filtming changlangan havoni taqsimlash va chang yig'ish kamerasi I orqali. changlangan havo keskin konus tuzilishidagi diametri 240 mm va uzunligi 2755 mm boMgan 8 ta yeng 2 ga yuboriladi. Yeng to'qimalari orqali changdan lozalanib o ‘tgan havo 3 kamerada to'planadi va bu yerdan 4 quvurlar orqali venlilatorga yo‘naltiriladi. VF filtrlar yenglarida ushlanib qolgan changlar silkitish hisobiga tushirib yuboriladi. Buning uchun richagsimon uzatma 6 ning 5 dastasiga ta'sir etuvchi kuch uni filtming A seksiyasida ko'rsatilgan holatda kelguncha keskin ko'chadi va so'ngra keskin qo'yib yuboradi va buning natijasida yengga ilingan changlarqoqib tushiriladi. Yenglami silkitib qoqish bir necha marta takrorlanadi va shuning bilan birga uning to‘qimalari orasiga tiqilib qolgan changlami chiqarib yuborish maqsadida tashqi tomonidan havo yuboriladi. Buning uchun havoni ventilatorga yo'naltirish yo'lidagi quvur tiqin 7 bilan berkitiladi va tashqaridan havo kirish yo'li 8 ochib qo'yiladi. Qarama-qarshi tomondan yo'nalgan havo yenglaming to'qimlari orasiga tiqilib qolgan changlami chiqib ketishini tezlashtiradi. Shundan keyin yirik changlar 9 bunkerga yig'iladi, mayda changlar esa havo harakati natijasida yondagi seksiyadagi venglarga yo'naltiriladi. Filtr havo o'tkazmaydigan metall qobig'i bilan o'ralgan. hozirgi vaqtda ishlash tartibi xuddi shunday bo'lgan va hozirgi zamon talabiga javob boradigan. maxsus silkitib-qoqish mexamzmigaega bo igan filtrlar yaratilgan. Ulardan biri FRM filtri (10-rasmda) ko'rsatilgan.
FRM filtri 6. 8 yoki 10 seksiyadan iborat bo'lib har bir seksiya 10 yengdan
tashkil topgan har bir yeng keskin konus formasida bo'lib 250x200 mm diameimi va uzunligi 2500 mm ni tashkil qiladi. HAR bir yengning filtri ash yuzasi. 1.85 irr ni tashkil qiladi. Changlangan havo yig'ish kamerasi I ga yuboriladi. Uning ostida 2 bunkeri joylashgan.
Filtrga htrvoni gorizontal va vertikal holatdagi iruboprovodlar orqali yo'nalliriladi. Ammo gorizontal yo'nallirgan ma'qulroq, chunki bunda bunkorda yig'ilgan changni to 'zg 'itib yuborish imkoniyaii kamroq. Kameraga kirgan changlangan havo t^rkibidagi yirik changlar to'g'ridan-to'g'ri bunkerga tushadi. Mayda changlar bilan changlangan havo yenglar 3 ga yo'naladi va unda mayda changlardan
tozalanadi. Yenglar orqali tozalanib o'tgan havo 4-nchi kameraga o ‘tadi va undan ventilator yordamida so‘rib tashqariga chiqarib yuboriladi.
Bu liltming ishlash jarayonida uning seksiyalaridan biri to'xtatilib, silkitib- qoqish y o li bilan yenglami changdan tozalanadi. har bir seksiyadagi yenglami galma-
gal silkitib qoqish ishini maxsus ekssentrik mexanizm bajaradi. Bu mexanizm filtming yuqori qismigao'matilgan. Silkitib qoqish vaqtida yenglar osib qo‘yilgan asos yuqoriga
ko‘tariladi vao'z og'irligi ta’sirida keskin pastga tushadi. Yenglami silkitib-qoqish bilan birga uning qarama-qarshi yuzasi orqali havo yuborib pullanadi. Yenglami tozalash uchun seksiyalardan biri to‘xtatilishi bilan 4-nchi kameraga havo esa ochiladi. Filtr
havo so‘rilish holatida boiganligi sababli (chunki ventilator havoni filtr orqali so'radi) xonadagi havo xuddi shu seksiyaga tomon so‘riladi. buning bilan yengning to‘qimalari
orasiga siqilib kirgan changni chiqarib yuboriladi. 10 marta keskin
9-rasm. Yengsimon matoli filtming umumiy ko'rinishi
silkitib-qoqish va qarama-qarshi tomonidan havo berish bilan tozalangan filtr ishga tushib ketadi. Filtmi bir seksiyasini tozalash 3-5 minut davom etadi.
Bunday filtming havo tozalash samaradorligi 95-99% ni tashkil qiladi. Havo
tozalash quvvati 5-8 mVs. qarshiligi 1000-2500 Pa. Agar tozalanayotgan havodagi chang miqdori juda qo‘p bolm asa, unda tozalash uchun filtming o'zi yetarli hisoblanadi. Agar chang haddan tashqari ko'p bo'lsa, ikki pog'onali tozalash qurilmasi ishlatilib, uning birinchi pog4onasiga siklon va ikkinchi pog'onasiga filtr ishlatiladi.
Shuni ta’kidlab o 4tish kerakki, filtr asosan changlar
qimmatbaho boiganda (oziq-ovqat mahsulotlari changi va ba’zi qimmatbaho metallar) yoki tarkibidagi chang odam soglig iga uchun xavfli boigan hollarda ishlatiladi. Chunki bu filtrlar qimmatbaho matodan tuzilgani uchun va bu qimmatbaho matoni tez-tez
yangilab turish kerakligini hisobga olsak, bu fikr tushunarli boiadi.
10-rasm. FRM filtri
Sikloiilar. Sanoat korxonalarida havoni changdan tozalash qurilmalari ichida eng sodda tuzilgani va shuning uchun keng ommalashgani siklondir. Siklonlardan deyarli hamma sanoat korxonalarida foydalaniladi. Siklonlarda changlangan havodan changni ajralib olish markazdan qochma kuchga asoslangan. Changlangan havo siklonga yo'naltiruvchi qurilma orqali yuboriladi. Bu qurilma havo oqimini siklon qobiglga qiyalahspiralsimonharakatlanishgamoljallabo'matilgan. Havo o 'z harakati davomida konussim on asosga o 'ta d i va konus toraygan sari havo harakati tezlashadi
va siklon qobig'ining eng quyi qismida havo harakati bosimining keskin pasayishi kuzatiladi.
Buning natijasida siklon konusining quyi qismiga yetib kelgan havo o 4z yo'nalishini keskin o'zgartirib, spiralsimon harakatlanishi holatini saqlagan holda yuqoriga tomon yo'naladi va quvur orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. Changning havodan ajralishi siklon konussimon asosining quyi qismida, havo harakatini keskin o'zgartirgan vaqtda yuz beradi. Chunki havo tarkibidagi changlar havodan og 4irroq bo'lganligi sababli, havo bilan birga keskin burila olmaydi, balki inersiya kuchi bilan havo tarkibidan otilib chiqib ketadi.
Siklonlarda havo tozalash jarayonining umumiy nazariy jihatlari ishlab chiqilgan emas. Shuning uchun siklonlami tanlash va qurish amaliy vositalar asosida amalga oshiriladi.
Bu formuladan ko'rinib turibdiki, agar changlar yirik va og4ir boisa, ularning ushlanib qolish qobiliyati shuncha yuqori boiadi. Ammo havo tarkibidagi changning katta-yirikligi bizning qolimizdagi narsa emas va uni o 4zganirish imkoniyati yo4q. Havo harakati tezligi esa, o'zgartirish mumkin bo'lgan birlik. Lekin tajribalaming ko'rsatishicha havo harakati tezligini cheksiz ko'paytirish imkoniyaii bo'lgani bilan, havo oqimining beqaror (turbulent) holatini vujudga keltiradi, by esa, o 'z navbatida oqim ichida quyunchalar hosil bolishiga olib keladi. qtiyunchalar siklon ichkarisida markazdan qochma kuch asosida hosil bo'lgan changlami to‘zitib yuboradi va ular siklonning ichki tomoniga o'tib ketib, tozalanmasdan havoga chiqarib yuborishga sabab bo'ladi.
Shuning uchun ham siklonlarga kiritilayotgan havoning eng samarador tezligi 18-22 m/s ni tashqil etishi aniqlangan.
Siklon radiusini o'zgartirish imkoniyati bor. Formuladan ko'rinib turibdiki, siklon diametri qancha katta boisa, uning chang tutish qobiliyati shuncha kam bo'ladi, siklon diamctrini kichraytira borsak. uning samaradorligi orta boradi.
Bu ham o 'z navbatida m alum qiyinchiliklar tug'diradi. Katta siklon bir y o la katta miqdordagi changlangan havoni qabul qila oladi.
Uning hajmi kichrayishi bilan havo qabul qilish quvvati ham pasayadi. Bu
esa, siklonlarsoninioshirishga olib keladi. Ko'p sonli siklonlami havo bilan ta'minlash havo taqsimlash vositalari yordamida amalga oshirilishi kerak, havo taqsimlargichlarda quvurlar ingichkalashgani sababli, birinchidan ularda chang to'planib tiqilib qolishi xavfi vujudga keladi, ikkinchidan bunday taqsimlagichlar, busiz ham kattalashib ketgan siklonning havoga qarshiligini bir necha marta ortib ketishiga olib keladi. Bu esa o 'z navbatida ventilator quvvalini oshirilishini talab qiladi.
Shuning uchun ham hozirgi vaqtda sanoat korxonalarida qo'llaniladigan siklonlarchegaralah qo'yilgan. Asosan 3 m Vs, 1,5 mVs va 0,75 mVs miqdorda havoni changdan tozalovchi siklonlar ishlatiladi.
Ularning chang tozalash samaradorligi tartib bilan 75%. 85%, 90% ni tashkil qiladi.
Ikki pog'onali havo tozalash qurilm alari. Hozirgi vaqtda sanoat korxonalarida ikki pog'onali havo tozalash qurilmalari bilan changlangan havoni tozalash keng avj
olmoqda.
Bunga asosiy sabab, texnika taraqqiyoti natijasida qurilayotgan yangidan-yangi
sanoat korxonalari atrof-muhitni ifloslashi inson hayoti uchun jiddiy xavf solnioqda. Ko'pgina rivojlangan kapitalistik davlatlarda. shuningdek O'zbekiston Respublikasida ham shunday vaziyat vujudga kcldiki, buni o 'z vaqtida oldini olinmasa, keyin to'g'rilab bo'lmaydigan vaziyat. halokatli vaziyat ko'rinib qoldi. Hozirgi zamon olimlari va imihandislari oldida yangidan-yangi havo tozalash qurilmalarining satnarador turlarini yaratish asosiy muammo bo'lib turibdi.
Ammo bu ishning mushkulligi tushunarli. Shuning uchun ham ho/irgi vaqtda o'rganilgan va ishlatilayotgan havo tozalash qurilmalarini samaradorligi oshirish asosiy masala hisoblanadi.
11-rasmda ikki pog'onali 6 siklondan iborat boigan havo tozalash qurilmasi
ko'rsatilgan. Uning birinchi pog'onasiga sanoat korxonalarida keng tarqalgan har biri 3 mVs hajmdagi havoni tozalash imkoniyatini boradigan ikkita siklon o ‘matilgan. Siklonda tozalanib chiqayotgan havoni ventilator yordamida so*rib olinadi va taqsimlagichlar orqali ikkinchi pog*onaga o'matilgan 4 ta 1.5 ni Vs hajmga ega boigan siklonga yuboriladi. Tozalangan havo chiqarib yuboriladi. Ikki pog'onali havo tozalash qurilmasining samaradorligini oshirish maqsadida har bir siklon havo so*rilmasligini ta'minlovchi qurilmalar bilan jihozlangan. Ushlab qolingan changlar vintsimon qurilma-shnek yordamida tashqariga chiqanlib yuboriladi.
Bunday qurilmaning havo tozalash samaradorligi quyidagicha aniqlanadi.