Hazirlayanlar

356

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Ermenilerin, Osmanlı toplumunda muhtaç durumda olan büyük veya 

küçüklerinin, XVIII. yüzyılda Yahudi ve Rum taifelerinin cefa ve tahkirle-

rine maruz kalmaları da görülen hadiselerdendir. İstanbul’da oturup bura-

daki sarrafl ar arasında sarrafçılık yapan muhtaç durumdaki Ermeniler, aynı 

yerdeki Yahudi ve Rumlarca tahkir edilmişler, cefaya maruz bırakılmışlar-

dır. Aynı zümrelerin, aynı zamanda Müslümanların irtidadına çaba sarf et-

tiklerinden dolayı da rahatsızlık duyulmuştur. Bu nedenlerden dolayı, söz 

konusu Yahudi ve Rumların korkutulması düşünülmüştür. XVIII. yüzyıl 

Osmanlı tarihçilerinden Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârih adlı 

eserinde bize bu hususa dair dikkat çekici önemli bilgiler vermektedir

50

.

Ermenilerden bazıları, bir taraftan XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumunda 

Müslüman, gayrimüslim ve kendi cemaat üyelerinden kaynaklanan sorun-

lara sahip olurlarken, diğer taraftan toplumda karışıklıklara, huzursuzluk-

lara da neden olmuşlardır. Osmanlı toplumunun diğer üyelerinde de tesa-

düf edildiği gibi, onlar arasından bazıları, hile ve oyunlarla çeşitli şirretlik-

ler lerde (geçimsizlik, kavgacılık, huysuzluk, hırçınlık) bulunabilmişlerdir. 

H.1180/M.1767’de onların bu tür hareketleri, yine devrin tarihçisi Fındık-

lılı Süleyman Efendi tarafından kayıt altına alınmıştır

51

. 

Osmanlı Devleti’nin, XVIII. yüzyılda da, XVI. yüzyıldaki örnekte şa-

hit olduğumuz gibi, toplum yapısında farklı din, mezhep, dil ve kültürlere 

bağlı insanlar arasında görülen iletişim-ilişkiler sorunlarını çözerek, hoş-

görü, adalet, sulh ve ortak yaşam ortamını yaratma çabası içinde olduğu 

görülmektedir. Bu sayededir ki Osmanlı Devleti’nin, daha kuruluştan XIX. 

yüzyılın ilk yarısına kadar, çok uluslu, faklı din ve kültürleri bünyesin-

de taşıyan yapısını ve varlığını devam ettirmesi mümkün olabilmiştir. Bu 

açılardan bakıldığında Osmanlı Devleti’nin, bünyesinde farklı kültürleri 

metinde dört yüz (400] riyal ğuruş hakkı olup lâkin tâcir-i mezbûr velâyına revâne olmağın  

______ tarafında nam FRANÇE tâcirini vekîl itmekle tarafından ahz ü kabz ittirilüp şer‘le 

hakk-ı vekîl-i mezbûre alıvirilmek içün şürûtuyla hüküm yazılmıştır.  Fî evâili Zi’l-hicce 

sene 72.  BOA, Düvel-i Ecnebiyye Defteri, Defter No: 26/1, s.120, Hüküm No: 317,  belge 

tarihi: Fî evâili Zi’l-hicce sene <11>72 (25 Temmuz  1759).

50  “Hakk budur ki, temam siyaset edüp, sâir tâ’ife-i yahuddan ve Rum keferelerinden, bâ-

husûs Ermeni müşriklerinden olan İstanbul sarrafl arından muhtâc olan kibâr ve sığâra cefa 

ve tahkîr ve Müslümanların irtidadına bâ’is olanları tahvîf ve gayret eyledi.” Aktepe, Şem-

danîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih, I., İstanbul 1976, s.134.

51 “Ve Kaşıkcılar kurbünde kahve dükkânında bir Ermeni kefere telbîslik ve şirretlik sem-

tini bildiği içün eşrâr dükkânına cem’ olup, kimi (s.102) müdde’î, kimi zor şehâdet ile 

halka  şerr atup, mutazarrır ettikleri mesmû’-ı hümayun oldukda, halkı zarardan sıyanet 

içün …...” Aktepe, Şemdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih, II. A, 

İstanbul 1978, s.101-102.

---

357

Doç. Dr. İbrahim GÜLER

(edintileri, bilgileri) birleştirip harmanlanmasını sağlayarak, adalet ve hoş-

görü ilkelerini hâkim kılarak özgün bir medeniyetin yaratıcısı ve temsilcisi 

olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Sonuç

Sonuç olarak söylemek gerekirse XVIII. yüzyılda Ermeniler, Osmanlı 

toplumunun bir parçası olarak, yaşamlarını mevcut devlet koşulları içinde 

diğer üyeler gibi devam ettirmişlerdir. 

Onlar, söz konusu dönemde, bir bütünün parçası olarak Osmanlı kül-

tür ve medeniyetinin renkliliğinin zenginleşmesine katkıda bulunmuş ve 

Osmanlı toplumunda bir takım işlevleri yerine getirmişlerdir. 

Osmanlı Devleti’nin genel tebaa ilkeleri içinde bu anlamda, aralarında 

İslâmiyet’i kabul edip devlet hizmetinde idarî, askerî, sanat, mimarî vs. 

alanlarda çok önemli mevkilere gelenleri olmuştur. Onlar, ülkenin bayın-

dır hale gelmesinde, Osmanlı sanatının ve mimarîsinin zenginleşmesinde 

katkı sahibi olmuşlardır. 

Söz konusu devirde üretim (tarım, hayvancılık), zanaat, ticaret Erme-

nilerin geçim kaynakları olarak dikkat çekmektedir. Onların başka iş kol-

ları arasında da görülmesi muhtemeldi. Ancak, bunun ortaya çıkarılması 

için haklarında yapılacak bundan daha derin arşiv çalışmalarına ihtiyaç 

duyulmaktadır. 

XVIII. yüzyıl Osmanlı toplumu içinde Ermenilerin, ayrılıkçı davranış-

larını görmek şöyle dursun, Bilakis, Osmanlı toplumunda mezhep ayırım-

cılığı yaparak huzursuzluk yaratanlara karşı devletin ilgili makamlarına 

müracaat etmek suretiyle onların bertaraf edilmesine katkıda bulunmaları 

söz konusudur. 

Fransızların kapitülasyonlar yoluyla Ermeniler üzerinde himaye elde 

etmeleri söz konusu ise de, onlardan bazıları Fransızlara muhalif olarak 

Osmanlı yargı makamlarından adalet ve hak isteme yoluna gitmişlerdir. 

Ermeniler, belirtilen dönemde, gerek Fransızların, gerek Yahudilerin, 

gerekse Rumların taassubuna, tahkirlerine de maruz kalmışlardır. Onlar 

tarafından bütün bu sorunları aşmanın yolu olarak, Osmanlı idarî ve adlî 

makamları görülmüştür. 

---

358

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Kaynakça

1-Arşivler

a-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Mühimme Defteri; Defter No: 115, 117, 26/1, 34–2/11.

2-Yayınlar

a-Kronikler

Aktepe, M. Münir, Şemdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih 

I, İstanbul 1976. 

__________, Şemdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih II. A, 

İstanbul 1978.

__________,  Şemdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih III, 

İstanbul 1981.

İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, I. Defter, Yayına Hazırlayan  Şerafettin Turan, 

Ankara 1970.

Mustafa Nuri Paşa, Netayicü’l-Vukuat (Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi), 

Cilt III-IV, Sadeleştiren, Notlar ve Açıklamaları Ekleyen Neşet Çağatay,  

Ankara 1980.

b-Gazeteler

“Ermeni Asıllı Olmak, Farklı Mı?”, Posta, 28 Ocak 2006. 

“Ermeni Konferansını Ermeni Korosu Açtı”, Milliyet, 16 Mart 2006. 

“Fransız Tarihçiler: ‘Soykırım’ Yasası Değiştirilsin”, Zaman, 31 Ocak 2006.

“Ruşen Çakır, Ermeni Soykırımı Belgeselini İzledi ve Yazdı:Ermeni Belgeseli 

Engellenemedi; Türkler’i Gaddar, Tecavüzcü ve Katil Olarak Gösterdiler. 

Türklerin Yayınlanmaması İçin 40 Bin İmza Topladığı Ermeni Belgeseli 

ABD’nin Kamu Kanalı PBS’e Bağlı 348 Kanalda Yayınlandı. İddialar 

Gerçek Gibi Gösterildi.”, Vatan, 19 Nisan 2006.

“Soykırım Anıtına Karşı ‘İnsanlık Abidesi’ Dikilecek”, Zaman, 31 Ocak 2006.

“Soykırım Tartışılınca Ermeniler Çok Kızdı: Amerikan PBS Televizyonunun 17 

Nisan’da Yayımlayacağı ‘Ermeni Soykırımı’ Adlı Belgeselle İlgili 

Panelde Soykırım Tezini Reddeden Tarihçileri Konuşturması, ABD’deki 

Ermeni Topluluğunu Ayağa Kaldırdı”, Milliyet, 17 Şubat 2006.

“Soykırımın Hiçbir Dayanağı Yok”, Zaman, 16 Mart 2006.

“Ünlü Fransız Tarihçi Ferro: Lobilerle Meclisin Arasında Sıkıştık”, Zaman, 22 Aralık 

2005.

---