374
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
nüfusunun varlığına işaret etmektedir. Süryanî Katoliklerin Patriklik mer-
kezi ve Meryem Ana Kilisesi’nin hemen önünde İtalyan Kapusenleri ta-
rafından 1884 yılında inşa edilen Patriye Kilisesi
35
mahallenin, Mardin’in
Katolik merkezi olduğunu göstermektedir.
Latifi ye Mahallesi: Kasis ve Şeyh Şara mahallelerinin karşısında, ana
caddenin alt tarafında bulunan mahalle, XVI. yüzyılda Sevindik (Sündük)
olarak isimlendirilmektedir. XIX. yüzyılda da bu isimlendirme kısmen de-
vam etmekle birlikte
36
daha çok Latifi ye ismi kullanılmaktadır.
Mahallede Müslüman ve Hıristiyanlar birlikte yaşamaktadırlar. Ancak
XIX. yüzyılda çoğunluğu kimlerin oluşturduğu hakkında belgeler bilgi
sunmamaktadır. Mahallenin Hıristiyan sakinleri; Süryanî Yakubî, Keldanî,
Ermeni, Süryanî Katolik ve Protestanlardan oluşmaktadır.
1904 yılında mahallede Süryanî Protestanlara ait bir kilise inşa edilmiş
olması
37
, Süryanî Protestan nüfusun varlığını göstermektedir.
Medrese Mahallesi: Zinciriye Medresesini ve çevresini içine alan kü-
çük bir mahalledir. XVI ve XVII. yüzyıl kayıtlarında adı geçmemektedir
38
.
XIX. yüzyıl kayıtlarında Müslümanların yoğunlukta olduğu mahallede, az
sayıda Hıristiyan nüfus da bulunmaktadır. Belgelerden, mahallede yaşayan
Hıristiyanların Süryanî Kadim ve Katolik olduğu anlaşılmaktadır.
Meşkin Mahallesi: XVI. yüzyılda Babu’l-Hammara isimli mahalle-
nin önemli bir kısmı daha sonra Meşkin veya Meşkinan mahallesi
39
olarak
adlandırılmıştır. XVI. yüzyılda mahalle sakinlerinin büyük bir çoğunluğu-
nu Hıristiyanlar oluşturmaktaydı. XIX. yüzyılda durum pek fazla değiş-
memiştir. Mahallede IV. yüzyılda inşa edildiği ve Süryanîlerin kendilerine
ait olduğunu söyledikleri Hammara Manastırı’nın izlerine rastlanmamak-
tadır. Bu mahallede surların hemen dışında XVIII. yüzyılın sonlarına kadar
ayakta kaldığı söylenen Mar Gevergis Manastırı’ndan bahsedilmektedir.
Mahallede günümüze kadar gelen en önemli Hıristiyan yapısı Süryanî Ka-
35 Akyüz, a.g.e., s.102.
36 MŞS, Defter No: 235, 9 Şaban 1275.
37 Akyüz, a.g.e., s.102.
38 Göyünç, a.g.e., s.100 vd.; Günay, a.g.t., s.309.
39 MŞS, Defter No: 243, 11 Cemaziyelevvel 1273.
375
Öğr. Gör. İbrahim ÖZCOŞAR
tolikler tarafından 1884’te inşa edilen Mar Efrem Manastırı’dır
40
. Bunlar
mahallenin Ermeni ve Süryanî Katolik sakinlerine işaret ederken, şer’iye
sicillerinden mahallede Protestanların da olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca
XIX. yüzyılda mahallede; Kırklar Kilisesi’ne vakfedilmiş bir dükkân bu-
lunmaktadır
41
.
XIX. yüzyılda Amerikan misyonuna ait büyük bir yapının da bu ma-
hallede açılması hem Hıristiyan hem de Hıristiyanlar içinde Protestanların
mahalledeki varlığını göstermesi açısından önemlidir.
Necmeddin Mahallesi: XVI. yüzyıldaki Zarraka mahallesi sonraki
yüzyıllarda, Necmeddin mahallesi olarak isimlendirilmiştir. Göyünç, XVI.
yüzyıl boyunca mahallede Hıristiyan ve Müslümanların birlikte yaşadığın-
dan, Hıristiyan ve Müslümanlar arasındaki nüfus artışının yüzyıl boyunca
Hıristiyanlar lehine olduğundan bahsetmektedir.
XIX. yüzyıla geldiğimizde; mahallenin nüfus oranı hakkında bilgiye
sahip olmasak da, şer’iye sicilleri Müslüman, Süryanî Kadim
42
ve Protes-
tan mahalle sakinlerine dair bilgi sunmaktadırlar
.
Şehidiye Mahallesi: Şehidiye Medresesi’nin çevresini kapsayan ma-
hallede, Müslümanlar yoğunluktadır. Ancak Müslümanlarla birlikte Sür-
yanî Kadim, Ermeni ve Süryanî Katolikler de mahalle sakinleri arasındadır.
Mahallede Mart Şemun Kilisesi’ne vakfedilmiş 3 hane, bir dükkân ve bir
arazinin olması
43
, Mart Şemun Kilisesi’nin mahallenin hemen güneyinde
surların biraz dışında olmasıyla açıklanabileceği gibi mahallenin Süryanî
Kadim sakinlerine dair de önemli bir işaret olarak kabul edilebilir.
Şeyh Çabuk Mahallesi: Hıristiyanların yoğun yaşadığı Şeyh Şara ve
Meşkin mahalleleri ile komşu olan mahalle, adını Şeyh Çabuk Camisi’nden
almaktadır. Mahallede Müslüman ve Hıristiyanlar karışık yaşamakla bir-
likte, oranları hakkında bilgi sahibi değiliz. Mahallenin Hıristiyan sakin-
leri Süryanî Kadimler, Ermeniler ve Keldanîlerdir
. Mahalle’de Kırklar
Kilisesi’ne vakfedilmiş bir dükkân ve bir ev bulunmaktadır
44
.
40 Akyüz, a.g.e., s.90.
41 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3.
42 MŞS, Defter No: 220, 11 Safer 1316.
43 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.5-6.
44 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3-4.
376
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
Şeyh Şara Mahallesi: Mardin’de Hıristiyan nüfusun özellikle de Sür-
yanî nüfusun en yoğun olduğu mahallelerden biridir. Mahallede Süryanî
Kadimler başta olmak üzere, Süryanî Katolikler, Ermeniler, Keldanîler ve
Protestanlarla az sayıda da Müslüman nüfus bulunmaktadır.
Mahalle Süryanî Kadimlere ait Mardin merkezin en önemli dinî ya-
pısını Kırklar Kilisesini içinde barındırmaktadır. Aynı zamanda Patrikle-
rin Mardin’de bulunduklarında kaldıkları mekân olan bu kilise, Süryanî
Kadimler için neredeyse cemaatin toplandığı bir meclis özelliği göster-
mekteydi
45
. Ayrıca mahallede Süryanî kiliselerine ait bol miktarda vakıf da
bulunmaktaydı.
46
Mahallede, Kırklar Kilisesi’nin hemen yanında, 1894 yılında Ermeni
Katoliklere ait yeni bir kilise inşa edilmesi
47
mahallede önemli ölçüde Er-
meni nüfusun varlığına işaret etmektedir.
Tekye Mahallesi: Müslümanların çoğunlukta olduğu mahallede Sür-
yanî Kadim, Süryanî Katolik ve Keldanî sakinlere de rastlanmaktadır. Ma-
hallede Mart Şemun Kilisesi’ne vakfedilmiş üç dükkân bulunmaktadır
48
.
XIX. Yüzyılda Mardin’de Komşuluk İlişkileri
Faroqhi, Osmanlı kentlisini tanımlarken bir yandan Osmanlı
Devleti’nde kentlerde yaşayanlar kendilerini bir kentin hemşehrisi ol-
maktan çok bir dinî cemaatin mensubu olarak görüyorlardı derken, diğer
yandan dinî bağ kuşkusuz önemliydi ama bu, daha başka bağların yok sa-
yılması anlamına gelmiyordu demektedir
49
. Birbiriyle çelişir gibi görünen
bu iki cümle aslında Osmanlı şehir hayatının zıtlıkların uyumuna dayanan
yapısının bir sonucudur.
Osmanlı şehirlerine dair araştırmaların hemen hepsinde mahalle tasni-
fi yapılırken tekrarlanan, Müslüman mahalleler, gayrimüslim mahalleleri
ve karışık mahalleler şeklinde bilindik ve klasik tasnifi Mardin’de yapmak
mümkün değildir. Mardin’de mahallelerde Müslim-gayrimüslim oranları
farklı olmakla birlikte, sadece Müslüman veya sadece gayrimüslimlerin
45 Bkz. Oswald H. Parry, Six Months in a Syrian Monastery, Horace Cox, London 1895, s.60
vd.
46 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3-4.
47 Akyüz, a.g.e., s.96.
48 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.e., s.5.
49 Faroqhi, a.g.e., s.164.
Dostları ilə paylaş: |