Hazirlayanlar

374

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

nüfusunun varlığına işaret etmektedir. Süryanî Katoliklerin Patriklik mer-

kezi ve Meryem Ana Kilisesi’nin hemen önünde İtalyan Kapusenleri ta-

rafından 1884 yılında inşa edilen Patriye Kilisesi

35

 mahallenin, Mardin’in 

Katolik merkezi olduğunu göstermektedir.

Latifi ye Mahallesi: Kasis ve Şeyh Şara mahallelerinin karşısında, ana 

caddenin alt tarafında bulunan mahalle, XVI. yüzyılda Sevindik (Sündük) 

olarak isimlendirilmektedir. XIX. yüzyılda da bu isimlendirme kısmen de-

vam etmekle birlikte

36

 daha çok Latifi ye ismi kullanılmaktadır.

Mahallede Müslüman ve Hıristiyanlar birlikte yaşamaktadırlar. Ancak 

XIX. yüzyılda çoğunluğu kimlerin oluşturduğu hakkında belgeler bilgi 

sunmamaktadır. Mahallenin Hıristiyan sakinleri; Süryanî Yakubî, Keldanî, 

Ermeni, Süryanî Katolik ve Protestanlardan oluşmaktadır.

1904 yılında mahallede Süryanî Protestanlara ait bir kilise inşa edilmiş 

olması

37

, Süryanî Protestan nüfusun varlığını göstermektedir. 

Medrese Mahallesi: Zinciriye Medresesini ve çevresini içine alan kü-

çük bir mahalledir. XVI ve XVII. yüzyıl kayıtlarında adı geçmemektedir

38

. 

XIX. yüzyıl kayıtlarında Müslümanların yoğunlukta olduğu mahallede, az 

sayıda Hıristiyan nüfus da bulunmaktadır. Belgelerden, mahallede yaşayan 

Hıristiyanların Süryanî Kadim ve Katolik olduğu anlaşılmaktadır.

Meşkin Mahallesi: XVI. yüzyılda Babu’l-Hammara isimli mahalle-

nin önemli bir kısmı daha sonra Meşkin veya Meşkinan mahallesi

39

 olarak 

adlandırılmıştır. XVI. yüzyılda mahalle sakinlerinin büyük bir çoğunluğu-

nu Hıristiyanlar oluşturmaktaydı. XIX. yüzyılda durum pek fazla değiş-

memiştir. Mahallede IV. yüzyılda inşa edildiği ve Süryanîlerin kendilerine 

ait olduğunu söyledikleri Hammara Manastırı’nın izlerine rastlanmamak-

tadır. Bu mahallede surların hemen dışında XVIII. yüzyılın sonlarına kadar 

ayakta kaldığı söylenen Mar Gevergis Manastırı’ndan bahsedilmektedir. 

Mahallede günümüze kadar gelen en önemli Hıristiyan yapısı Süryanî Ka-

35  Akyüz, a.g.e., s.102.

36 MŞS, Defter No: 235, 9 Şaban 1275.

37  Akyüz, a.g.e., s.102.

38  Göyünç, a.g.e., s.100 vd.; Günay, a.g.t., s.309.

39 MŞS, Defter No: 243, 11 Cemaziyelevvel 1273.

---

375

Öğr. Gör. İbrahim ÖZCOŞAR

tolikler tarafından 1884’te inşa edilen Mar Efrem Manastırı’dır

40

. Bunlar 

mahallenin Ermeni ve Süryanî Katolik sakinlerine işaret ederken, şer’iye 

sicillerinden mahallede Protestanların da olduğu anlaşılmaktadır.

 

Ayrıca 

XIX. yüzyılda mahallede; Kırklar Kilisesi’ne vakfedilmiş bir dükkân bu-

lunmaktadır

41

.

XIX. yüzyılda Amerikan misyonuna ait büyük bir yapının da bu ma-

hallede açılması hem Hıristiyan hem de Hıristiyanlar içinde Protestanların 

mahalledeki varlığını göstermesi açısından önemlidir. 

Necmeddin Mahallesi: XVI. yüzyıldaki Zarraka mahallesi sonraki 

yüzyıllarda, Necmeddin mahallesi olarak isimlendirilmiştir. Göyünç, XVI. 

yüzyıl boyunca mahallede Hıristiyan ve Müslümanların birlikte yaşadığın-

dan, Hıristiyan ve Müslümanlar arasındaki nüfus artışının yüzyıl boyunca 

Hıristiyanlar lehine olduğundan bahsetmektedir.

XIX. yüzyıla geldiğimizde; mahallenin nüfus oranı hakkında bilgiye 

sahip olmasak da, şer’iye sicilleri Müslüman, Süryanî Kadim

42

 ve Protes-

tan mahalle sakinlerine dair bilgi sunmaktadırlar

 

.

Şehidiye Mahallesi: Şehidiye Medresesi’nin çevresini kapsayan ma-

hallede, Müslümanlar yoğunluktadır. Ancak Müslümanlarla birlikte Sür-

yanî Kadim, Ermeni ve Süryanî Katolikler de mahalle sakinleri arasındadır. 

Mahallede Mart Şemun Kilisesi’ne vakfedilmiş 3 hane, bir dükkân ve bir 

arazinin olması

43

, Mart Şemun Kilisesi’nin mahallenin hemen güneyinde 

surların biraz dışında olmasıyla açıklanabileceği gibi mahallenin Süryanî 

Kadim sakinlerine dair de önemli bir işaret olarak kabul edilebilir.

Şeyh Çabuk Mahallesi: Hıristiyanların yoğun yaşadığı Şeyh Şara ve 

Meşkin mahalleleri ile komşu olan mahalle, adını Şeyh Çabuk Camisi’nden 

almaktadır. Mahallede Müslüman ve Hıristiyanlar karışık yaşamakla bir-

likte, oranları hakkında bilgi sahibi değiliz. Mahallenin Hıristiyan sakin-

leri Süryanî Kadimler, Ermeniler ve Keldanîlerdir

 

. Mahalle’de Kırklar 

Kilisesi’ne vakfedilmiş bir dükkân ve bir ev bulunmaktadır

44

.

40  Akyüz, a.g.e., s.90.

41 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3.

42 MŞS, Defter No: 220, 11 Safer 1316.

43 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.5-6.

44 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3-4.

---

376

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Şeyh Şara Mahallesi: Mardin’de Hıristiyan nüfusun özellikle de Sür-

yanî nüfusun en yoğun olduğu mahallelerden biridir. Mahallede Süryanî 

Kadimler başta olmak üzere, Süryanî Katolikler, Ermeniler, Keldanîler ve 

Protestanlarla az sayıda da Müslüman nüfus bulunmaktadır.

Mahalle Süryanî Kadimlere ait Mardin merkezin en önemli dinî ya-

pısını Kırklar Kilisesini içinde barındırmaktadır. Aynı zamanda Patrikle-

rin Mardin’de bulunduklarında kaldıkları mekân olan bu kilise, Süryanî 

Kadimler için neredeyse cemaatin toplandığı bir meclis özelliği göster-

mekteydi

45

. Ayrıca mahallede Süryanî kiliselerine ait bol miktarda vakıf da 

bulunmaktaydı.

46

Mahallede, Kırklar Kilisesi’nin hemen yanında, 1894 yılında Ermeni 

Katoliklere ait yeni bir kilise inşa edilmesi

47

 mahallede önemli ölçüde Er-

meni nüfusun varlığına işaret etmektedir.

Tekye Mahallesi: Müslümanların çoğunlukta olduğu mahallede Sür-

yanî Kadim, Süryanî Katolik ve Keldanî sakinlere de rastlanmaktadır. Ma-

hallede Mart Şemun Kilisesi’ne vakfedilmiş üç dükkân bulunmaktadır

48

.

XIX. Yüzyılda Mardin’de Komşuluk İlişkileri 

Faroqhi, Osmanlı kentlisini tanımlarken bir yandan Osmanlı 

Devleti’nde kentlerde yaşayanlar kendilerini bir kentin hemşehrisi ol-

maktan çok bir dinî cemaatin mensubu olarak görüyorlardı derken, diğer 

yandan dinî bağ kuşkusuz önemliydi ama bu, daha başka bağların yok sa-

yılması anlamına gelmiyordu demektedir

49

. Birbiriyle çelişir gibi görünen 

bu iki cümle aslında Osmanlı şehir hayatının zıtlıkların uyumuna dayanan 

yapısının bir sonucudur. 

Osmanlı şehirlerine dair araştırmaların hemen hepsinde mahalle tasni-

fi  yapılırken tekrarlanan, Müslüman mahalleler, gayrimüslim mahalleleri 

ve karışık mahalleler şeklinde bilindik ve klasik tasnifi  Mardin’de yapmak 

mümkün değildir. Mardin’de mahallelerde Müslim-gayrimüslim oranları 

farklı olmakla birlikte, sadece Müslüman veya sadece gayrimüslimlerin 

45  Bkz. Oswald H. Parry, Six Months in a Syrian Monastery, Horace Cox, London 1895, s.60 

vd.

46 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.d., s.3-4. 

47  Akyüz, a.g.e., s.96.

48 Kırklar Kilisesi Arşivi, a.g.e., s.5.

49  Faroqhi, a.g.e., s.164.

---