100
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
Anne ve babanı sev. Onların kargışından kaçın. Anne- babanın kargışı
Tanrı’nın kargışı ile birdir. Senin evlâtların da sana yapar.
Mal verici Tanrı’dır.
Yaman çocuk yamanlığıyla, iyi çocuk iyiliğiyle anılır. ‘Kötünün kötü,
iyinin iyi adı var.’
Kötü ve arsız kadın sevme. Onlar senin paranı yer, seni kötü yola iter-
ler. ‘Cazı şerrinden, şeytan şerrinden, kahpe şerrinden sen sakla’; Kutad-
gu Bilig’de de kötü kadınların nice yiğitleri rezil ettikleri hakkında bahis
vardır
21
.
Ot belasından, su belasından, hatun belasından Tanrı kurtarsın. ‘
Ya-
man komşu, yaman avrat yaman at, birinden göç, birini boşa birini sat
22
.’
Öğütten ve kavgadan oğlunu uzak tutma.
Kendine güveni için bu ge-
rektir. Eğer kendi haline bırakırsan uğru olur. Hiç aklından gitmez. Oğlunu
açlığa ve susuzluğa alıştır. Acındırırsan arsız olur, acıktırırsan hırsız olur.
Aç bırakma hırsız edersin, çok söyleme arsız edersin
23
.
Düşmanın var ise yola yalnız çıkma. Su uyur düşman uyumaz
24
.
Kendini övme, beyini küçük görme. Başkaları seni övsün.
Kimseye kötü söz söyleme. Kötü söz sahibinindir.
Beyin yanında da çok konuşma. Padişahın divanına varanda, dil tutu-
lur dili tutan er gerek
25
; Söz gümüşse sükut altındır
26
.
Sadaka verdiğinde, sadaka alanı incitme ki bu sadaka Tanrı katında
kabul değildir.
Kaygını ve sıkıntını duyurma.
Kaygı ve sıkıntıyla düğüne-eğlenceye de gitme. Düğüne giden oynar,
ölüye giden ağlar.
Aç olsan da senin olmayan ekmeği yeme. Senin olmayan yüzüğü par-
mağına takma ve senin olmayan ata binme. El atına binen tez iner. Kasaba
minnet edeceğine kes de etini ye. El kazanı ile aş kaynamaz
27
.
21 Arat, a.g.e., s.326-327.
22 Aksoy, a.g.e., s.376.
23 Aksoy, a.g.e., s.106-117.
24 Aksoy, a.g.e., s.352.
25 Tahir Kutsi, Köroğlu, İstanbul 1975, s.19.
26 Aksoy, a.g.e., s.350.
27 Aksoy, a.g.e., s.223.
101
Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK / Sevda ALTINSOY
Senden güçlü ile güreş tutma. Ayağını yorganına göre uzat
28
.
Kötü söz duyduğunda karşılık verme, yüreğinde sakla. Tanrı sana yar-
dımcı olur. Herkes yaptığından utanır.
Tanrı’dan gelene şükür et, hayıfl anma. Çünkü şükürlü ağız Tanrıyı
borçlu eder. Tanrının sözünden çıkma, Tanrının buyruğu insana taş kaledir.
Bil ki Tanrı doğruyu sever. Doğrunun yardımcısı Hazreti Allah. Of deme
af de. Beterin beteri vardır.
Evinin kapısı büyük olsa da içeri boyunu eğip gir.
Alırken büyük ölçü ile alma verirken küçük ölçü ile verme.
Oğullarının çokluğu seni sevindirmesin, azlığı da ağlatmasın. Evlat da
mal da Tanrının vergisidir. Veren de Allah alan da. Mal sahibi mülk sahibi
hani bunun ilk sahibi.
Aşağılanan büyür, Büyüyen aşağılanır.
Hastaları kendin bizzat ziyaret et.
Düşmanını alt etsen de adaletten sapma, Tanrının yargısından kork.
Adaletli ol. Adaletini altın veya inci ile satma. Adil olan aldanmaz. İncin-
sen de incitme
29
‘
Toplayıp devşirip yiyenler gelsin,
İnsanlık bağında bardır adalet.
Tahtına yerleşir Süleyman gibi.
Adilce hükmeder her yana yiğit
30
.
Veya;
Karanlıklar aydın olur nur doğar
Hakkın adaletin olduğu yerde
İmanın kuvveti zulümü boğar
Hakkın adaletin olduğu yerde
31
28 Aksoy, a.g.e., s.150.
29 Hamdi Mert, Hünkar Hacı Bektaş Veli, Ankara ?, s.36.
30 Dilâver Düzgün, Âşık Mustafa Ruhanî, Erzurum 1997, s.298.
31 Düzgün, a.g.e., s.94.
102
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
Veya;
Zengin Ermeninin yağlı ketesi
Kaypak Müslümanı dinden çıkarır
32
.
Adaletli olmak, doğru sözlü olmak her toplumun,
sistemin veya ide-
olojinin temel düsturlarından sayılır. Kutadgu Bilig’de de adalet ile ilgili
bahiste bu konular işlenmiştir
33
.
Birinin kanını döktürdün ise senin de dökerler. Etme bulma dünyası.
Eden bulur şeklinde bir deyim veya darb-ı mesel vardır
34
.
Dilini kötü sözden sakla, gözünü kemlikten sakla,
elini kötülükten
sakla. Eline, beline, diline sahip ol düsturu bir Bektaşî töresidir.
Başkalarının kadınına bakma. Başkalarının namusuna bakma. Yoksa
başkaları da senin namusuna bakar ki bu sana ölene kadar lanet olur. İtme
el kapısın el ucuyla, iterler kapını zor gücü ile şeklinde bir mesel vardır.
Dul kadını kendine alma. O ilk kocasını anar da senin kalbin incinir.
Bu konuda Nasrettin Hoca’nın çok güzel bir fıkrası vardır.
Oğullarının birini birinden fazla sevme ki hangisi sana lâzım olacak
bilemezsin.
Senden yaşlılara saygı göster ki Tanrıdan da sana iyilik gelir.
Gençliğine güvenme ve gençliğine dönmeye çalışma.
Birisi ile davalı olsan mahkemede bağırıp çağırma. Sükûnetle cevap
ver ki haklı çıkasın.
Tanrı’dan bir şey dilersen önce onun buyruğunu yerine getir, dua et,
oruç tut. Adını iyiye çıkar.
Elbise, zenginlik geçicidir. İyi ad kalıcıdır. Dünya malı dünyada ka-
lır
35
.
Ağzından çıkanı önce yüreğinde tut. Sarhoşken dilini tut.
Ağzından
çıkanı kulağın duysun. Dilim seni dilim dilim dileyim, başıma geleni sen-
32 Kayseri Âşıklar Kahvesi Derleme Arşivi. Âşık Meydanî’den derlenmiştir. Seyranî’ye ait-
tir.
33 Arat, a.g.e., s.69-70.
34 Aksoy, a.g.e., s.68.
35 Aksoy, a.g.e., s.213.