22
Беляликля, метал вя яринтилярин мющкямлийини ики йолла
артырмаг олар:
1. дефектсиз вя йа чох аздефектли (мясялян, сапвари дис
-
локасийасыз
кристаллар кими) идеал гяфяс гурулушуна йа
-
хын кристал гяфяс гурулушу металы алмагла;
2. дислокасийаларын щярякятиня мане олан структур ча
-
тышмазлыгларынын
сайыны артырмагла.
Дислокасийалар металын кристаллашмасы, пластик дефор
-
масийасы вя фаза чеврилмяси заманы ямяля эялир. Дислокасийа
ясасян сыхлыьы иля характеризя едилир. Дислокасийаларын сыхлыьы
(
ρ
) дедикдя, адятян, онларын узунлуглары жяминин (
Σℓ
) крис
-
талын ващид щяжминя (V) нисбяти баша дцшцлцр:
2
sm
V
l
Металларда табалмадан сонра
ρ
=10
6
– 10
8
см
-2
, сойуг
деформасийадан сонра
ρ
=10
11
– 10
12
см
-2
олур ; бу, тяхми-
нян 1 см
3
металда 1 млн.км узунлуьунда дислокасийалар
мювжуд олдуьуну эюстярир.
Сятщи дефектляря дянялярин сярщядляри, бир дянянин да-
хилиндя фрагментлярин сярщядляри, фрагментлярин дахилиндя
блокларын сярщядляри аид едиля биляр.
Дянялярин сярщядляри назик кечид зонасы тяшкил едир.
Бунун ени 10 атом диаметриня гядяр бярабяр олур вя сярщяд
зонасында бир кристал гяфяси диэяриня кечир. Кечид зонасы мц
-
ряккяб гурулуша маликдир, онда атомларын дцзэцн йерляшмя
-
си позулур, дислокасийалар йыьымынын вя
ашгар атомлар кон
-
сентрасийасынын чох олмасы иля характеризя edilir. Бунлар да
дислокасийанын щярякятини мящдудлашдырыр вя механики хасся
-
ляриня нязярячарпажаг дяряжядя тясир эюстярир. Шякiл 1.10 -da
хцсуси цсулларла тяйин едилмиш дислокасийа структурлары эюстя
-
рилмишдир.
23
Шякил 1.10.
Дислокасийа структурлары
Дянялярин сярщядляри дислокасийаларын щярякятиня мане
олур вя сярщядляриндя дислокасийаларын сыхлыьы чохалыр (1.10.а
шяклиндя).
Эярэинликляр
ашгар
атомлары
ятрафында
мяркязляшяряк, дислокасийалар ямяля эятирир (1.10.c шяклиндя).
Дислокасийаларын металын
щяжми бойунжа гейри-бярабяр
pайланмасы нятижясиндя дислокасийа структуру ямяля эятирир
(1.1.
ç
,e). Бязян дя дислокасийа тор шяклиндя йерляшмиш олур
(1.10.б шяклиндя).
a
b
c
ç
d
e
ə
f
24
Шякил 1.11.
Механики
га
-
тышыьын микроструктуру
(схем)
Эюстярилян дефектлярдян
башга металда бошлуглар, газ
габаржыглары, гейри-метал бирляшмяляри, микрочатлар вя с. кими
металын мющкямлийини ашаьы салан микродефектляр дя олур.
Dostları ilə paylaş: