Himayə altında böyüyən uşaq və gənclər
Yüklə 363,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ailə şəraitində himayə Ailə mühitində təmin edilən alternativ himayədir. Avropada ailə şəraitində himayənin yayılmış formaları aşağıdakılardan ibarətdir: qohumluq himayəsi – Bu himayənin elə növüdür ki, bu zaman uşaq geniş ailədə, yaxud da əvvəllər sıx münasibətlərin qurulduğu dost ailələrdə yaşayır. qəyyumluq – Uşağın səlahiyyətli orqanlar tərəfi ndən doğma ailəyə deyil, başqa ailəyə yerləşdirilməsi kimi himayə formasıdır. Himayədar ailələr hazırlıq səviyyəsinə uyğun olaraq seçilir və himayəni yaxşı şəkildə yerinə yetirmələrinə nəzarət edilir. Alternativ himayə Bu, valideyn qayğısı görməyən uşaq və gənclərin təmin olunduğu himayədir. Alter- nativ himayə inzibati və ya məhkəmə orqanı tərəfi ndən razılaşdırılan, yaxud qəbul edilən tədbirdir. “Alternativ himayə” termini hətta va- lideyn qayğısı olmadan belə uşağın əvvəlki kimi himayədar ailə, uşaq müəssisəsi və ya uşağı sabitlik, təhlükəsizlik və yardımla təmin edəcək digər növ tədbirdən ibarət ola biləcək “evdə” yaşamasını bildirir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyası Bu, 18 yaşına çatmamış bütün insanların hüquqlarını müdafi ə edən və dəstəkləyən beynəlxalq miqyasda razılaşdırılmış stan- dart və öhdəliklər toplumudur. Bu hüqu- qlar uşağın ən yaxşı şəraitdə boya-başa çatmasını, təhlükəsiz şəraitdə inkişaf etməsini və təhsil almasını, yüksək keyfi yyətli tibbi yardıma çıxışı əldə etməsini və ailə, mədəni və ictimai həyatda tam şəkildə iştirak etməsini təmin etmək niyyəti güdür.
Doğma ailə Uşağın ailəsi dedikdə onun valideynləri, qardaş və bacıları, nənə və babaları və digər qohumları nəzərdə tutulur. Fərdi himayə planı Bu plan həm himayə altında böyüyən uşaq, həm də birlikdə çalışan himayə qrupu tərəfi ndən işlənib hazırlanır. Sözügedən plan uşağın xüsusi ehtiyaclarına yönəldilmiş və onun fərdi qabiliyyət və səylərini nəzərə alır. Plan uşağın emosional, əqli, fi ziki və so- sial inkişafına məsuliyyət daşıyan şəxsləri təyin edir və dövrü şəkildə himayənin təhlili adlanan prosesdə qiymətləndirilir. Himayənin nəzərdən keçirilməsi Bu, fərdi himayə planının dövrü şəkildə nəzərdən keçirilməsidir. Uşaq və ya gənc, himayədar və digər peşəkarlar 35
məsələn, doğma ailəyə yenidən qayıtmaq mümkünlüyü, hazırkı himayə tədbirinin dəyişdirilməsinə ehtiyac, məktəb seçimi və s. kimi seçim və rəyləri müzakirə etmək üçün görüşürlər.
Bunlar uşaq və gənclərə qayğı göstərən böyüklərdir. Himayədar bioloji valideyn, yaxud alternativ himayə halında xüsusi hazırlıq keçmiş və işinə himayə üzrə digər peşəkarlar tərəfi ndən nəzarət və yardım edilən yetkinlik yaşına çatmış şəxs ola bilər. Alternativ himayə dövrü ərzində himayədar mümkün olduğu qədər az hallarda dəyişdirilməlidir. Himayənin planlaşdırılması qrupu Buraya sosial işçi, doğma ailə üzvləri, himayədarlar və uşaq və ya gənclərə rəsmi qayğı göstərilməsi haqda qərarlar qəbul edilməsində iştirak edən digər peşəkar böyüklər daxildir. Bu qrup himayəyə dair qərarlar qəbul edərkən himayə altında böyüyən uşaq və gənclərlə birlikdə işləməlidir. Himayə ilə təmin edən təşkilat Bu, alternativ himayə ilə təmin edən və himayə tədbirlərinin keyfi yyət və fəaliyyətinə nəzarət edən təşkilatdır. Bu, dövlət, dini-əsaslı, yaxud da ailədə və ya uşaq müəssisəsində alternativ himayəni təmin edən qeyri-hökumət təşkilatı ola bilər. МHimayədən çıxmaq Gənclərə himayədən müstəqil həyata ke- çidin rəvan olmasında köməklik edən prosesdir. Buraya, himayə altında yaşayan zaman təhsil, təlim, həyat bacarıqlarının öyrənilməsi və müstəqil olduqdan sonra gənclərə “himayədən sonrakı xidmətlərin” göstərilməsi daxildir. Bu cür xidmətlərə daxildir: himayə altından çıxdıqdan sonra müstəqil həyat bacarıqları üzrə məsləhət verilməsi və təlim keçilməsi, ictimaiyyət tərəfi ndən vəsaitlə yardım edilməsi, pul- suz təhsil və maliyyə yardımının müxtəlif formaları. Himayənin keyfi yyət standartları Bu, himayənin müvafi q səviyyəsini təmin edən standartlardır. Himayənin keyfi yyət standartları himayənin bütün formalarında nəzərə alınmalı və onun bütün mərhələlərində: himayəyə qəbuledilmə, planlaşdırma prosesi, himayədən sonrakı mərhələ, uşağın müdafi əsi kimi prosedurlara və s. riayət edilməlidir. “Uşaqların Rifahı Naminə Keyfi yyət” (Qua- lity4Children (Q4C)) Standartları himayənin keyfi yyət standartlarının bir nümunəsidir. 36
İnsan hüquqları Bacarığından, vətəndaşlığından, etnik mənşəyindən, cinsindən, dilindən, milliy- yətindən, irqindən və cinsi oriyentasiyasından asılı olmayaraq sadəcə olaraq insan olduqlarına görə bütün insanların, habelə uşaqların malik olduqları hüquqlardır. Konvensiya Ölkələr arasında hüquqi baxımdan əməl edilməsi məcburi olan sazişdir. Konven- siyalar bəzən sazişlər, paktlar, yaxud da beynəlxalq razılaşmalar adlanır. Müəssisələrdə himayə Bu, alternativ himayənin ailədən kənar formasıdır, burada himayə daha kiçik və ya daha böyük qrup şəraitində növbə ilə çalışan ödənişli peşəkarlar tərəfi ndən həyata keçirilir. Himayə müəssisəsinə 300- dən yuxarı çoxlu sayda uşaq yerləşdirilən zaman, onda bu, xüsusiləşdirilmiş himayə müəssisəsi adlanır. Bu model çərçivəsində yaradılan şərait və himayə keyfi yyəti uşaqlara öz hüquqlarından yararlanmaqda çətinlik yaradır. Avropanın bir çox ölkələri öz təsisatlarını “deinstitusionalizasiya” kimi tanınan proses çərçivəsində ailədə himayə modeli ilə əvəz edirlər. Ombudsman Ombudsman insan hüquqlarının dövlət və özəl təşkilatlar və ayrı-ayrı şəxslər tərəfi ndən hörmət edilməsini təmin etmək üçün hökumətlər tərəfi ndən təyin edilmiş şəxsdir. Ombudsman uşaq hüquqlarına dair dərin biliyə malik olmalıdır. Uşaq və ya gənclər hüquqlarının pozulması barədə şikayət edən zaman ombudsmanın vəzifəsi araşdırma aparmaqdan və həlli yolları göstərməkdən ibarətdir. Bəzi ölkələrdə uşaq və gənclərin məsələsi üzrə xüsusi ombudsmanlar fəaliyyət göstərir. Avropada uşaq məsələləri üzrə ombudsmanlar Uşaq məsələləri üzrə Avropa Ombudsmanlar Şəbəkəsi yaratmışlar: http://crin.org/enoc/members/index.asp Uşağın ən yaxşı maraqları Böyüklər uşaqlar üçün ən yaxşı olanları etməlidirlər. Onlar uşaqların və gənclərin inkişafına ən böyük müsbət təsir göstərəcək qərarlar qəbul etməlidirlər Uşaq məsələləri üzrə xidmətlər Bu, alternativ himayə altında böyüyən uşaqlara cavabdeh olan yerli dövlət orqanlarıdır. Onlar alternativ himayəyə ehtiyacı olan hər bir uşağın rahat və təhlükəsiz yaşaması üçün lazım olan yararlı yaşayış şəraiti ilə təmin edirlər. Bu şəraitlərin təmin edildiyini yoxlamaq üçün onlar dövrü 37
yoxlamalar aparırlar. Uşaq məsələləri üzrə xidmətlər himayə altında böyüyən uşaq və gənclərin rifahı üçün çalışırlar. Onlar uşaqların doğma ailələrinə nə vaxt qayıtmalarına qərar verirlər. Uşaq 18 yaşına çatmamış istənilən şəxs kimi müəyyən edilir. 12 yaşlı və ondan yuxarı yaşda olan uşaq “yeniyetmə”, yaxud “gənc” adlana bilər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 15 yaşdan 24 yaş arasında olan şəxsləri gənc kimi müəyyən edir. SOS Uşaq Kəndi Valideyn qayğısından məhrum olmuş uşağın ailə mühitində böyüməsinə yardım edən ailə əsaslı himayə modelidir. SOS – un himayədarı SOS ailəsinə rəhbərlik edir və uşağın himayəsinə və inkişafına birbaşa məsuliyyət daşıyır. Valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar
Bunlar, istənilən səbəbdən valideynləri ilə yaşamayan uşaqlardır. Yaşlarına görə himayə altından çıxan gənclər (himayəni tərkedənlər). Bu, himayə sistemi daxilində xüsusi müdafi ə və yardıma hüqu- qu olmayan yaşa çatdıqlarına görə himayə altından çıxan gənclərə şamil edilir. 38
Məlumatlı ol və kənarda qalma! 39 Avropa Şurasının “Avropanı uşaqlar üçün və uşaqlarla birgə quraq” proqramı uşaqların insan hüquqlarının dəstəklənməsi və uşaqları zorakılığın bütün formalarından qorumaq üçün yaradılmışdır. Proqrama görə məsuliyyət daşıyan qrup məktəbdə zorakılıq, insan hüquqları sahəsində təhsil, uşaqlar və İnternet, eləcə də uşaqlar və ədalət məhkəməsi sistemi kimi məsələlərlə məşğul olur. Proqramda valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların konkret hüquq və ehtiyacları, xüsusilə də təhsilə, sosial, səhiyyə və hüquqi xidmətlərə çıxış və iştirak hüququ kontekstində nəzərə alınır. Konvensiyalar, görüşlər və nəşrlər barədə daha ətrafl ı məlumat almaq üçün, eləcə də “Vəhşi İnternet Meşəsi” onlayn oyununu oynamaq üçün aşağıda göstərilən İnternet saytına daxil ola bilərsiniz. www.coe.int/children SOS Uşaq Kəndi valideyn himayəsindən məhrum olmuş və ya məhrum olmaq təhlükəsi altında olan uşaqların himayəsi, təhsili və sağlamlıqlarının qorunması sahəsində birbaşa xidmətlər göstərən, uşaqların maraqlarına yönəldilmiş qeyri-hökumət və qeyri-dini təşkilatdır. Təşkilat, həmçinin müvafi q himayənin təmin edilməsi üçün uşaqların himayədarlarının, onların ailələrinin və cəmiyyətin imkanlarını genişləndirmək üzərində çalışır. “SOS Uşaq Kəndi” valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqların hüquqlarını da qoruyur. Təşkilat 1949-cu ildə təsis edilmiş və BMT-nin UHK-nı rəhbər tutaraq hazırda 130 ölkəni əhatə edir. www.sos-childrensvillages.org “Uşaqların Rifahı Naminə Keyfi yyət” (Quality4Children (Q4C)) Standartları – Avropa- da uşaqlar üzərində alternativ himayənin 18 keyfi yyət standartından ibarət toplumdur. Q4C Standartlarının işlənib hazırlanması prosesi uşaqlar, gənclər, doğma ailələr, himayədarlar, sosial işçilər və digər maraqlı tərəfl ər daxil olmaqla 32 ölkədən təxminən 500 nəfərin fəal iştirak etdiyi tədqiqat metodu olan “tarixçələrin danışılmasına” əsaslanır. “Uşaqların Rifahı Naminə Keyfi yyət” Standartları üç təşəbbüsçü təşkilat: SOS Uşaq Kəndi, Beynəlxalq Ha- milik Tərbiyəsi Təşkilatı (IFCO) və Beynəlxalq Təhsil Cəmiyyətləri Federasiyası (FICE). tərəfi ndən Avropa Parlamentində 2007-ci ildə bəyan edilmişdir. O vaxtdan bəri, bu üç təşkilat milli siyasətlərdə və hamilik təcrübəsində bu standartların yerinə yetirilməsini həyata keçi- rir. Uşaq və gənclər, eləcə də onların himayədarları himayə şəraitində Q4C Standartlarını bilməyə və istifadə etməyə sövq edilirlər. www.quality4children.info Gənclərə Hakimiyyət (Power4Youth) Alternativ himayə altında böyüyən gənclərin birliyi- dir. Onlar aşağıdakılarla maraqlanırlar: başqaları ilə fi kir mübadiləsi etmək; öz təcrübələrini paylaşmaq, dostluq əlaqələri yaratmaq, Q4C Standartlarının həyata keçirilməsində iştirak etmək; və həmyaşıdlarından dəstək almaq. Himayə altında böyümüş və 28 yaşına çatmamış hər bir uşaq və ya gənc P4Y birliyinin üzvü ola bilər. Daimi virtual məlumat mübadiləsindən başqa, P4Y birliyi himayə altında böyümüş uşaq və gənclər üçün maraq kəsb edən mövzuları müzakirə etmək üçün öz üzvləri ilə birbaşa görüşlər təşkil edirlər. On- lar, həmçinin himayənin keyfi yyətini yaxşılaşdırmaq üçün təklifl ər irəli sürür və bu təklifl ərin milli və beynəlxalq səviyyədə nəzərə alınmasına çalışırlar. www.power4youth.eu 40
41 Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Hüquqları Konvensiyası: Konvensiyanın tam mətni: www2.ohchr.org/english/law/crc.htm Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş versiyası: www.unicef.org/voy/media/rights_leafl et.pdf Konvensiyanı öz ana dilinizdə oxumaq üçün aşağıdakı ünvana daxil olun:
(“himayə müəssisələrindəki uşaqları” ingilis, rus, yunan, polyak, estoniya və serbiya dillərində seçin). Avropa Şurasının Uşaq Hüquqları və Ailə Siyasəti üzrə Şöbəsi: www.coe.int/familypolicy Avropa Şurasının himayə müəssisələrində böyüyən uşaqlar üzrə işi: www.coe.int/familypolicy (”himayə müəssisələrində böyüyən uşaqları” seçin) Avropa Şurasının “Avropanı uşaqlar üçün və uşaqlarla birgə quraq” proqramı: www.coe.int/children “Uşaqların Rifahı Naminə Keyfi yyət” (Quality4Children (Q4C)) Standartları: www.quality4children.info 26 dildə sənədlər: w w w . q u a l i t y 4 c h i l d r e n . i n f o / c o n t e n t / cms,id,89,nodeid,31,_country,at,_language,en.html Gənclərə Hakimiyyət (Power4Youth): www.power4youth.eu BMT-nin Rəhbər Göstərişləri: www.crin.org/docs/DRAFT_UN_Guidelines.pdf Uşaq məsələləri üzrə Avropa Ombudsmanlar Şəbəkəsi: http://crin.org/enoc/members/index.asp Beynəlxalq SOS Uşaq Kəndi: www.sos-childrensvillages.org Beynəxalq Hamilik Tərbiyəsi üzrə Təşkilat (IFCO): www.ifco.info/ Beynəlxalq Təhsil Cəmiyyətləri Federasiyası (FICE): www.fi ce-inter.org/ Avropa İttifaqının “Gənclər Fəaliyyətdə” proqramı: www.salto-youth.net/about/ Uşaqlar Avropa haqqında: Uşaqların İşi üzrə Milli Observatoriyaların Avropa Şəbəkəsi: www.childoneurope.org CRIN: Uşaqların Hüquqları üzrə İnformasiya Şəbəkəsi: www.crin.org “Uşaqlara Ən yaxşı Qayğı” Şəbəkəsi http://crin.org/bcn/ YUNİSEF: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Uşaq Fondu www.unicef.org Gənclərin səsi: www.unicef.org/voy/explore/rights/explore_155. html www.unicef.org/protection/fi les/Parental_Care.pdf Faydalı istinadlar 42 Qeydləriniz 43
44 Himayə altında böyüyən uşaq və gənclər Öz hüquqlarını tanı! Himayə altında yaşayan zaman doğma ailəmlə görüşə biləcəyəmmi? Bunu istəməsəm, nə olacaq? Alternativ himayə altında yaşadığım müddətdə kobud davranış və laqeydlikdən əziyyət çəkirəmsə, nə edə bilərəm? Əgər sosial işçilərimlə problem yaşayıramsa, kimə müraciət edə bilərəm? Şəxsi himayəmlə bağlı məsələ həll edildiyi zaman mənim səs hüququm varmı?
yaşayan uşaq və gənclər üçün nəzərdə tutulmuşdur. O, yuxarıda verilən, eləcə də bir çox digər suallara cavab verir. Şəkillər, tarixçələr və məlumatlar sayəsində himayə altında yaşayan uzaq və gənclər BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyasında, Avropa Şurasının himayə müəssisələrində yaşayan uşaqların hüquqları haqqında tövsiyələrində, eləcə də Avropada “Uşaqların rifahı naminə keyfi yyət” Standartlarında irəli sürülən hüquqları haqda məlumat əldə edə bilərlər. Onlar, həmçinin bu hüquqlardan necə yararlanmağı öyrənə və öz himayə məsələlərinin, eləcə də onun necə yaxşılaşdırılmasının həlli zamanı fəal rol oynaya bilərlər.
hüquqlarına həsr olunmuş “Avropa Şurasının”Avropanı uşaqlar üçün və uşaqlarla birgə quraq” proqramının veb saytından, www.coe.int/children e-ünvanından yükləmək mümkündür.
Avropa Şurasına 47 üzv ölkə daxildir və bu təşkilat demək olar ki, bütün Avropa qitəsini əhatə edir. Avropa Şurası 1949-cu ildə yaradılmış və İnsan hüquqlarının müdafi əsi haqqında Avropa konvensiyasına və insanların, eləcə də uşaqların müdafi əsinə dair digər baza sənədlərinə əsaslanan ümumi, demokratik və hüquqi prinsipləri inkişaf etdirmək yolları arayır. Yüklə 363,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|