17
Olmoshlar ma’no jihatdan boshqa mustaqil so‘zlardan ma’lum darajada farq
qiladi. Ular predmet, belgi va miqdor ma’nolarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri ifodalamay,
balki
boshqa predmet, belgi va miqdor tushunchalari bilan bog‘langan holda
ifodalaydi. Olmoshning konkret ma’nosi
kontekst, situatsiya - nutq protsessida
ishtirok etuvchilarning munosabatiga qarab konkretlashadi.
Olmoshlar konkret
ma’no bilan umum ma’noning almashinib qo‘llanishini xarakterlovchi so‘zlardir.
Olmoshning muhim belgilaridan biri uning abstrakt va umumlashgan ma’nolarni
ifodalashidadir:
Ular kim-u biz kim? U nimayu bu nima?
Shaxs, ikki predmetni
ko‘rsatgan. Olmoshlar ba’zi xususiyatlariga ko‘ra sifatlarga va ayrim belgilarga
ko‘ra ravishlarga yaqin turadi. Shuning uchun ham ayrim tilshunos olimlarning
uni olmosh-otlar, olmosh- sifatlar va olmosh-ravishlar
deb alohida turkumlarga
ajratishlari (A.A.Shaxmatov), ayrim tilshunoslar tomonidan ot xarakteridagi
olmoshlargina ‘‘olmosh” turkumi ichida o‘rganilib, ravish va sifat xarakteridagi
olmoshlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri ravish va sifatga (V.V.Vinogradov)
kiritilishi bejiz
emas. Hatto E.D.Polivanov olmoshni alohida so‘z turkumi sifatida olmay, otga
(aniqrog‘i ot tarzidagi olmoshga) kiritadi.
21
Boshqa turkum leksemalariga beriladigan so‘roqni bildiruvchi va shunday
leksemalar o‘rnida ishlatiluvchi birliklarga olmosh leksemalar turkumi deyiladi.
Olmoshdan leksik ma’no emas, balki mavhum grammatik ma’no anglashiladi.
Har bir lug‘aviy leksemalar turkumining o‘z so‘roq olmoshlari bo‘ladi:
22
1)
ot so‘roq olmoshlari:
kim-, nima-;
2)
sifat so‘roq olmoshlari:
qanday, qanaqa, qaysi;
3)
son so‘roq olmoshlari:
necha, qancha, nechtadan, nechanchi;
4)
ravish so‘roq olmoshlari:
qachon, nega, nimaga, nechuk, qanday
qilib, qay tarzda;
5)
Fe’l so‘roq olmoshlari:
nima qildi, nima qiladi, nima qilayotir.
Olmoshlar ma’no va grammatik xususiyatlariga ko’ra
quyidagi turlarga
bo’linadi:
Dostları ilə paylaş: 
