10
I BOB. Olmosh haqida umumiy ma’lumot.
1.1.O‘zbek tilshunosligida olmosh so‘z turkumining o‘rganilishi.
O‘zbek tili birliklarini (jumladan, barcha so‘z turkumlariga oid lug’aviy
birliklarni) fonetik, fonologik, morfologik, leksik, semantik, stilistik, pragmatik
jihatdan o‘rganish keng ko‘lamda amalga oshirilmoqda.
Binobarin, bu borada
hal etilishi va chuqur o‘rganilishi lozim bo‘lgan muammolar anchagina. Bugungi
kunda bo‘layotgan jamiyatdagi o‘zgarishlar, taraqqiyot tilimizda ham o‘z aksini
topmoqda. Tilning muhim elementi hisoblanadigan so‘zning lingvistik tabiati,
shakl va ma’no
xususiyatlari, uning nutqiy jarayonda tutgan o‘rni qadimdan
tadqiqotchilarning diqqatini tortib kelmoqda. So‘zlarning inson, narsa-hodisa,
belgi-xususiyat, harakat- holat singarilarni ifodalashdagi o‘ziga
xos jihatlarini
belgilash maqsadida ularni muayyan guruhlar va turkumlarga ajratgan holda
tahlil etish borasida tilshunoslar yakdildirlar.
O’zbek tili leksik-grammatik tizimida alohida xususiyatlarga ega bo‘lgan
olmoshlar ham so‘z turkumlari orasida mustaqil guruh sifatida e’tirof etib
kelinmoqdaki, bu e’tirof ma’lum nazariya asoslarga ega.
So‘z turkumlarining, jumladan olmoshlarning o‘zbek
tilshunosligida
o‘rganilishi haqida S.Ashirboyevning “O‘zbek tili grammatik qurilishining
o‘rganilish tarixidan (1875-1917 yillardagi rus turkologlari asarlari asosida)”
mavzusida yozilgan nomzodlik dissertasiyasi va J. Eltazarovning “So‘z
turkumlari haqida lingvistik nazariyalar” nomli monografiyasida ma’lumotlar
batafsil berilgan
16
.
Ularda qayd etilishicha, XIX asrning 70-yillaridan boshlab chor Rossiyasi
O‘rta Osiyoni o‘ziga bo‘ysundirgan va yangi mustamlakani boshqarish uchun
yerlik aholining tilini o‘rganishi lozim bo’lgan. Shu maqsadda M.Terentyev,
A.V.Starchevskiy,
V.Nalivkin,
S.A.Lapin,
I.A.Belyayev,
L.Afanasyev,
N.Budzinskiy, N.Ostroumov kabilar sart (o‘zbek) tilini o‘rganishga oid
16
Юсупова Ш.Ж. Ҳозирги ўзбек адабий тили дарсларида ўқувчилар тафаккурини ўстиришнинг
илмий-методик асослари: Пед. фан.доктори ... дисс. – Тошкент, 2005. – 270 б; дисс. автореферати. – 44 б.
Dostları ilə paylaş: