Profil yayma
102
yatın bir emal mərkəzində təmərküzləşməsinə
imkan erən çevik istehsal qəfəsləri qoyulmuş
texnoloji tapşırığı qısa zamanda həll etməyə,
texnoloji prosesləri optimallaşdırmağa, istehsa-
lın bütün sahələrinin avtomatlaşdırılmasına
imkan verir.
Texnoloji proseslərdə hissələrin dəqiqliyinin
və keyfiyyətinin aşağı maya dəyərində və qısa
zamanda təmin edilməsi üçün yuxarıda qeyd
olunan perspektiv inkişafın təmayüllərini
özündə əks etdirən yeni texnoloji emal üsulları
işlənib praktikada tətbiq olunmuşdur. Alətin
yüksək dövrlər sayında fırlanması və bununla
verişi dəfələrlə artımaqla →yüksək sürətli
emalda daha təmiz səth əldə etmək və ya emal
vaxtına dəfələrlə qənaət etmək şəraiti yaran-
mışdır. Yüksək kəsmə dərinliyində aparılan
yüksək məhsuldarlıqlı emal üsullarının məq-
sədi sərtliyi yüksək olan dəzgahda, yüksək
bərklikli kəsici alətlə verilmiş hissənin vahid
zamanda böyük matetial qatı ilə emalına əsas-
lanır. Simulyasiya texnologiyasının tətbiqi
emalda yüksək göstəricılər əldə etməyə imkan
verən kəsici alətlərin kompyüterdə qısa müd-
dətdə layihələndirilməsi və virtual sınaqdan
keçirilməsi ilə onların tətbiqini gücləndir-
mişdir. Maşın hissələrinin mexaniki emalında
yüksək dəqiqlik və təmiz səth almaq üçün
müasir →örtükçəkmə texnologiyasının rolunu
da nəzərdən atmaq olmaz. Yüksək bərklikli
örtüklər maşın hissələrinin mexaniki emalında
alətlə pəstah arasında sürtünməni və kəsmə
qüvvəsini azaldır və bununla prosesin daha
Şəkil 2. Xətaların
paylanması xəritəsi
sürətlə və məhsuldar aparılmasına yol açır.
(alm. die progressive Technologie, ingl.
Progressive
technology)
Prosesin statistik üsulla idarə olunması is-
tehsal prosesinin daimi nəzarət olunması və la-
zımi korreksiyalar vasitəsilə statistik üsullar
əsasında optimallaşdırılmasına xidmət edir.
Prosesin qapalı dövriyyədə araşdırılması bu
üsulun tərkib hissəsidir (şəkil 1).
Şəkil 1. İstehsal prosesinin keyfiyyətinin idarəsi
Bütün proses boyu onun keyfiyyətinin faktiki
durumu nəzarət əsasında qiymətləndirilir və
verilmiş qiymətlərlə müqayisə edilir. Bu
zaman meyillənmələrin yaranma səbəblərinin
üzə çıxarılması, xətaların aradan qaldırılması
və bununla prosesin keyfiyyətinin artırılmasına
çalışılır. Prosesin yaxşılaşdırılmasına yönəl-
dilmiş tədbirlər gələcək tədbirlərə aid olur,
yəni onlar sonradan reallaşdırılır.
Prosesin statistik üsulla idarə olunması
103
Məhsula aid olan tədbirlər isə hazırlanmış
hissədə yaranmış xətalarla məhdudlaşdığından
keçmişə aid olur. Prosesə nəzarət üçün əv-
vəlcədən hazırlanmış plana əsasən müəyyən
intervallarla nümunələr götürülür. Nümu-
nələrin keyfiyyət göstəriciləri dəyərləndiril-
dikdən sonra əldə olunan verilənlər əsasında
keyfiyyətə nəzarət kartları tərtib olunur (şəkil
2). Bu kartlarda nəzarət olunan parametrin
meyillənməsinin →dispersiyası orta qiymət
ətrafında təsvir olunur. Təsadüfi meyillənmələr
normal paylanma qanununa əsasən qiymət-
ləndilir. Nəticədə prosesə təsir edən amilin
xarakteri və idarəolunabilmə qabilliyyəti araş-
dırılır. Beləliklə xətaların sistematik və ya
təsadüfi olması müəyyən olunur. Onu da qeyd
etmək lazımdır ki, prosesin statistik idarə-
olunması heçdə həmişə bir başa prosesin yax-
şılaşdırılması üsulu kimi başa düşülməməlidir,
o çox hallarda yalnız kiçik meyillənmələri
idarə etmək və yaxşılaşdırma üçün imkanları
göstərməyə xidmət edir.
(alm. statistische Prozesssteuerung, ingl. statistical
process control,
SPC)
Prosesə nəzarət texnoloji prosesin ayrı-atrı
təşkiledicilərinin halını proses vaxtı ölçmə va-
sitələrinin köməyi ilə dəyərləndirərək onların
xətasız işləməsinə xidmət edir.
Texnoloji proseslərə nəzarət zamanı həm
proses parametrləri, həm də ayrı-ayrı maşın
hissələri nəzarət obyekti rolunu oynaya bilir.
Nəzarətin əsas məqsədi prosesin etibarlığını və
məhsuldarlığını artırmaqdan ibarətdir. Bunu
təmin etmək üçün təşkilati tədbirlərlə bərabər
avtomatlaşdırılmış nəzarət və diaqnoz sistem-
lərindən istifadə olunur. Prosesinn göstəriciləri
verilmiş qiymətdən meyilləndiyi halda proses
ya idarə olunur (→avtomatik idarə sistemləri),
ya da yaranmış xəta diaqnoz olunaraq prosesə
təsir etmək üçün istifadəçiyə imkanlar verilir
(şəkil 1).
Verilmiş texnoloji proses üçün avtomat-
laşdırma dərəcəsindən, ölçmə texnikasının
etibarlığından, həmçinin nəzarət edilən göstə-
ricilərdən asılı olaraq əlverişli nəzarət stra-
tegiyası seçilir.
Texnoloji proseslər müəyyən struktur ele-
mentlərdən təşkil olunur. Bu elementlər aşa-
ğıdakı modullarda birləşirlər:
Sensor modulu,
Nəzarət modulu,
Reaksiya modulu və
Şəkil 1. Prosesin idarə olunması keyfiyyətin təmin olunması dövriyyəsində