Rezin çarxla yayma maşını
120
Rezin çarxla yayma maşını özü hərəkət
edən, hava ilə doldurulmuş və ya bərk rezin
təkərlərə malik yerkipləşdirici maşındır. Kip-
ləşdirmə statik, eləcə də təkərlərin elastiki
deformasiya sayəsində yayılma effekti ilə
aparılır. Rezin çarxlı yayma maşınlarının
tətbiq sahəsi bitium tərkibli örtük materialları
və hündürlüyü aşağı olan qrunt yerləridir.
Ölçüsündən asılı olaraq maşınlar 5
÷
11 təkərə,
5
÷
32t arasında çəkiyə malik olurlar. Gücü 150
kVt-a qədərdir. 20 km/saat sürətilə rezin çarxla
diyirləmə maşınları ən sürətli kipləşdirici
maşın sayılır.
Hərəkət hidrodinamik ötürmədən verilən
kardan valı və →diferensialla təkərlərə ötürü-
lür. Maşının idarəsi hidrostatik baş verir və
müxtəlif variantlara malikdir. Təkərlərin sayı
çox vaxt tək sayda götürülür. Qabaq və arxa
təkərlərin eninə istiqamətdə sürüşmş yerləş-
məsi yerli araboşluqsuz kipləşdirməyə imkan
verir. Təkərlərin yırğalanan quraşdırılması
səthin strukturundan asılı olmayaraq həmişə
eyni təzyiq yaratmağa imkan verir (şəkil 1).
Kontakt təzyiqi təkər yükü və təmas səthindən
asılıdır. Bu parametr kipləşdirilən səthdən asıl
olaraq təkərlərdəki təzyiqlə idarə oluna bilir
(2
÷
8 bar). Təkərlərin işləmə dərinliyi həmçinin
maşının hərəkət sürətindən asılıdır.
Şəkil 1. Müxtəlif profilli qruntların rezin çarxla
yayılmasına aid misallar
(alm. die Gummiradwalze, ingl. Rubber-tired roller)
Rezin emaledən maşın rezin məmullarının
kauçukdan hazırlanması üçün tətbiq edilən
maşındır. Bu maşınlara xüsusi →kalandr,
sığallama, →ekstrudisiya, →presləmə, təzyiq
altında emal, →örtükçəkmə maşınları, həm-
çinin hazır məhsulları vulkanizasiyaetmə ava-
danlıqları daxildirlər. Kalandrların əsas məq-
sədi təkər üzlükləri və transportyor lentlərinin
hazırlanması üçün parça materialları üzərinə
kauçukun çəkilməsidir. Proses həm isti, həm
də soyuq halda aparıla bilir. Sığallama ma-
şınında kauçuk nisətən maye halında tekstil
materialının üzərinə çəkilir, bu yolla rezin dəs-
mallar və kip idman ləvazimatları hazırlanır.
Örtükçəkmə qaşov və ya diyirlənmə aləti ilə
aparılır. Qaşovla işləyən üsulda kauçuk
materialı əsas mateial üzərinə sabit qalınlıqda
yayılır. Qaşovun düzxətli ağıza malik olması
nisbətən sabit qalınlıqlı qat almağa imkan
verir. Qatın qalınlığını qaşovu yuxarıya hərə-
kət etdirməklə tənzimləmək olur. Diyirlənmə
üsulu böyük qata ehtiyac yarandıqa istifadə
olunur. Qatın qalınlığı elə də sabit olmur.
Örtük çəkilmiş parça qurudulmalıdır. Bu buxar
və hava ilə qızdırılan sobalarda baş verir.
Kalandr və ekstrudisiya maşınlarının kom-
binasiya edilməsi sayəsində kauçuk zolaq-
larının istehsalı təşkil edilir. Ekstruder ucluq və
diyircəklər daha yaxşı kipləşdirilmiş və dəqiq
kauçuk lentlərinin hazırlanmasına imkan verir.
Əldə olunan kauçuk zolaqları vulkanizasiya
üçün hazırlanmalıdırlar. Bu, öz-özünə vulkani-
zasiya tərkibinə malik yarımfabrikatların otaq
temperaturunda saxlanması ilə əldə olunur.
Başqa məhsullar istilik kameralarında 60
÷
70° -
də təzyiqsiz, və ya 130°-də təzyiq altında vul-
kanizasiya edilməlidirlər.
Fasiləsiz işləyən vulkanizasiya maşınlarında
kauçuk lentlər isti barabana sıxılırlar. Qalınlığı
5 mm olan lent 10 dəq. emal edilir.
Ekstrudisiya üsulunda müxtəlif matrisalardan
istifadə etməklə müxtəlif profilli rezin mə-
mulları hazırlamaq mümkündür. Emaldan son-
ra məmul vulkanizasiya olunur.
Fasiləsiz işləyən presləmə maşınları kauçuku
130
÷
160° temperatur arasında presləmə üsulu
ilə emal edir. Çox hallarda iki pilləli
presləmədən istifadə edilir. Pres arasına verilən
kauçuk öncə 10
÷
20 bar təzyiqdə ilkin sıxılır və
sonra təzyiq 35
÷
100 bar həddində qədər
artırılaraq yüksək təzyiqdə material son hala
salınır.
Rezin emal edən maşın
121
Şəkil 1. Diyirlənmə üsulu ilə soyuq üzçəkmə
Şəkil 2. Fırlanan vulkanizasiya maşını
1-
Qızdırıcı baraban,
2-
Polad lenti,
3-
Tarımlayıcı diyircək,
4-
Rezin arasına verilən parça lenti,
5-
Hazır məhsul
Təzyiq altında emal maşını presləməni də
özündə cəmləşdirir. Kauçuk materialı silindrdə
porşen tərəfindən bir və ya bir neçə kanalla işçi
başlığa ötürülür. Materialın kiçk bir hissəsi
silindrin dibində yığılıb qalır və bərkiyir.
(alm. die Gummiverarbeitungsmaschine, ingl.
Rub-
ber processing machine)
Rezin hazırlama maşını rezin qarışıqlarının
hazırlanmasına xidmət edir. Lazımı nisbətdə
verilmiş substatların hazırlanması adətən daxili
qarışdırıcıda baş verir. Qarışığın təbəqə və ya
lent halına salınması vəzifəsini diyircəklər icra
edirlər.
Daxili qarışdırıcının əsas hissələri ştempel,
qızdırılabilən və qarışdırılabilən kameralar və
qızdırılabilən fırlanan xəmir kürəklərindən
ibarətdir. Kürəklərin fırlanması ilə kauçuk
qarışığına böyük miqdrada enerji verilir ki,
bunula da material əlverişli qarışdırılır. Ka-
meralar və kürəklər su ilə qızdırılırlar. Bu za-
man verilən istiliyin miqdarı elə tənzim olunur
ki, →vulkanizasiya baş verməsin. Qarışıq hazır
olduqdan sonra o, kameradan xaric edilir.
Qarışdırmadan sonra diyircəklər işə düşür və
qarışığın emalı başlayır. O, qarışığı yayaraq
dəri formasına salır. Diyircəklər də qızdırılır.
Qabaq yerləşən diyircəyin hərəkətli olması ilə
dərinin qalınlığı tənzimlənə bilir. Diyircəklərin
separat mühərriklərə qoşulması onları müxtəlif
sürətlərdə fırlatmağa imkan verir. Diyircəklər
arasında sürət nisbəti 1:1,1÷1:1,3 civarında
seçilir. Nəticədə diyircəyin biri yavaş fır-
landığından digəri dərini aparır. Soyutmanı və
qarışdırmanı intensivləşdirmək üçün dərini tez-
tez çevirirlər. Bunun üçün çevirmə tərtiba-
tından istifadə edilir (şəkil 1).
Şəkil 1. Rezin hazırlayan diyircəkli maşın