44
- Ten, kto to osiągnie jest
mę
drcem, pozostali – to głupcy, szaleńcy. Mędrzec cieszy się
Ŝ
yciem, które jakościowo nie róŜni się od Ŝycia bogów.
STOICY
1.
Koncepcja filozofii:
- W tym okresie przejęto podział filozofii stosowany powszechnie w szkołach
platońskich, a mianowicie na: logikę (teoria poznania), fizykę (teoria rzeczywistości),
etykę.
- Najbardziej istotną częścią filozofii oraz celem wszelkich analiz była etyka, gdyŜ ona
wskazywała drogę do prawdziwego szczęścia.
- W sposób obrazowy przyrównywano filozofię do sadu, w którym murem była logika,
drzewami – fizyka a owocami – etyka. Inni twierdzili, Ŝe filozofia podobna jest do jajka,
w którym skorupą jest logika, białkiem – fizyka, a Ŝółtkiem – etyka. Posejdonios
natomiast pokazywał, Ŝe części filozofii są jak Ŝywy organizm: kości i ścięgna – to logika,
ciało i krew – to fizyka, a etyka jest duszą.
2.
Teoria poznania:
- Stoicy głosili sensualizm, tj. przekonanie, Ŝe jedynym i wystarczającym źródłem wiedzy
jest doświadczenie zmysłowe. Umysł człowieka nie ma Ŝadnej wiedzy wrodzonej i jest
„nie zapisaną tablicą” dopóki doświadczenie nie odciśnie tam swoich znaków.
- W samym doświadczeniu znajduje się kryterium prawdy. Jest nim spostrzeŜenie
kataleptyczne: tj. takie, które odznacza się jasnością i wyrazistością, Ŝe nie sposób
odmówić mu przyzwolenia; pochodzi ono bowiem od przedmiotu rzeczywiście
istniejącego.
3.
Stoicka fizyka:
3.
1. Materializm:
- Zdaniem stoików istnieje jedynie to, co jest materialne, cielesne. Materia ma jednak 2
podstawowe formy: postać bierną , która podlega formowaniu i kształtowaniu, oraz
postać czynną, która jest czynnikiem kształtującym, formującym, aktywnym. Owa
45
materia czynna – to
pneuma, ogień
twórczy. RóŜnice między rzeczami spowodowane są
róŜnym napięciem owej pneumy i jest to tzw. ruch toniczny (tonos).
- Najmniejsze napięcie pneumy (tonos) znajduje się w bytach postrzeganych jako
nieoŜywione; pneuma jest tam zasadą spójności oraz trwania. W niŜszych organizmach
Ŝ
ywych (rośliny) przejawia się ona jako physis – czyli zasada odpowiedzialna za
odŜywianie, rozmnaŜanie i wzrost. W zwierzętach jest to
psyche – zasada Ŝycia
zmysłowego. Największe napięcie pneumy jest w bycie ludzkim, a dokładniej w umyśle
człowieka i tę część nazywano hegemonikon.
3. 2. Witalizm:
- Pneuma jest równieŜ zasadą Ŝycia. Dzięki niej wszechświat jest materialny, róŜnorodny
i oŜywiony.
3. 3. Celowość:
- Pneuma kieruje światem od wewnątrz, jest zasadą immanentną światu i dlatego moŜna
ją nazwać naturą, która kształtuje od wewnątrz wszystkie rzeczy. Natura jest zasadą
działającą rozmyślnie i celowo, a to dowodzi, Ŝe pneuma jest rozumem. Świat
przeniknięty pneumą jest zatem racjonalny.
- Rozum kierujący światem jest boski, jest
bogiem. Stoicy uwaŜali, Ŝe świat jest
przeniknięty bogiem. Takie stanowisko nazywa się panteizmem.
Determinizm:
- Bóg, który przenika świat opiekuje się nim (opatrzność), ale zarazem jego wyroki są
nieugięte. MoŜna zatem powiedzieć, Ŝe owa boŜa opatrzność to takŜe fatum, które jest
nieuchronną koniecznością, nieodwracalnym ciągiem przyczyn. Wszystkie wydarzenia w
ś
wiecie są powiązane i określone(determinizm).
3.5. Cykliczność
ś
wiata:
- Obecna postać świata musi przeminąć: co jakiś czas ma miejsce poŜar świata – czyli
powrót wszystkich rzeczy do pierwotnej pneumy, która jest takŜe ogniem.
- Z owego poŜaru ocaleją nasiona/zarodki rzeczy zwane przez stoików logoi
gennetikoi/spermatikoi . Z nich, po poŜarze rozwinie się świat w dokładnie takiej samej
postaci.
3.6. Człowiek:
- Dusza ludzka jest tym elementem, w którym napięcie
pneumy jest największe, ale nie
jest ona nieśmiertelna. Odradzać się najwyŜej będzie w kolejnym świecie.
46
4.
Stoicka etyka:
- Człowiek powinien kierować się w swoim Ŝyciu tym, aby Ŝyć zgodnie ze wskazaniami
najlepszej swojej cząstki, a jest nią niewątpliwie rozum. śycie najlepsze, to zatem Ŝycie
zgodne z rozumem, Ŝycie zgodne z naturą albo wolą boga (rozum=bóg=natura).
- To, co pomnaŜa i zachowuje nasz byt jest –dobrem, a to, co go pomniejsza i mu szkodzi
– jest złem. Dobrem jest zatem cnota, występek – złem; wszystkie pozostałe rzeczy są –
oboję
tne. Wśród rzeczy obojętnych jedne (jak zdrowie, bogactwo) – choć od nas nie
zaleŜą, to są jednak godne wyboru, a inne (jak choroba, ubóstwo)- są godne odrzucenia.
- Uczucia (pathe) są tym czynnikiem, który utrudnia podporządkowanie się rozumowi i
podąŜanie drogą cnoty. Mędrzec powinien zatem podporządkować uczucia rozumowi i w
ten sposób przywrócić równowagę swemu wnętrzu. Mędrzec jest zatem apathes. Stoicki
ideał apatii - w swojej słabszej wersji to postulat podporządkowania uczuć rozumowi, a
w wersji mocniejszej – wykorzenienia uczuć.
STOICYZM- materializm, dynamizm, panteizm, determinizm, apatia