70
nauki o świecie, tzw. libri naturales. Dopiero statut z r. 1255 nakaŜe studiowanie całego
Arystotelesa.
- Disputatio – dysputy były drugą podstawową formą nauczania. Były dysputy
zwykłe, odbywane regularnie, oraz dysputy specjalne (disputatio de quodlibet a
quodlibet), na dowolny temat, odbywane dwa razy do roku, które były wydarzeniami
ogólnouniwersyteckimi.
- Z tymi formami nauczania związany był specyficzny gatunek literatury naukowej, a
mianowicie kwestia. Kwestia miała określoną strukturę. Zaczynała się od sformułowania
głównego problemu, rozpoczynając często słowami utrum…czy..? W pierwszej części
zawierała sformułowanie trudności, które mogła rodzić odpowiedź na ten problem. W tej
części nie naleŜy szukać stanowiska autora, ale jest to raczej sformułowanie zarzutów ze
strony przeciwnej. Potem autor odpierał te zarzuty i na końcu formułował własne
stanowisko (determinatio magistralis.) Kwestie były łączone w większe całości zwane
summami (summa).
- Obok Uniwersytetu Paryskiego waŜnymi ośrodkami naukowymi było załoŜone w r.
1224 przez cesarza Fryderyka II studium generale w Neapolu. Na początku wieku XIII
(ok. 1210) powstał uniwersytet w Oxfordzie. WaŜnymi ośrodkami studiów medycznych
było Salerno i Montpellier.
4.
Nurty wieku XIII:
- Do połowy wieku XIII generalna orientacja filozoficzno-teologiczna jest augustyńska.
Cały wysiłek naukowy znajduje spełnienie w studiowaniu i komentowaniu Pisma Św.
Dominuje zatem wciąŜ sformułowany przez św. Augustyna ideał „mądrości
chrześcijańskiej”.
- Wraz z pierwszą recepcją arystotelizmu, która dokonuje się za pośrednictwem myśli
arabskiej, kształtuje się nurt arystotelizmu eklektycznego, który zwany jest tak z powodu
łączenia nauki Arystotelesa z innymi elementami doktrynalnymi, np. z nauczaniem
neoplatoników czy Awicenny (filozof arabski). Arystotelizm eklektyczny zwany jest
takŜe arystotelizmem neoplatonizującym albo awicennizującym, a jego głównym
przedstawicielem był św. Bonawentura.
- Ok. połowy wieku XIII kształtuje się nurt arystotelizmu umiarkowanego
(ortodoksyjnego). Ten nurt pojawia się wraz z recepcją myśli Arystotelesa
71
„oczyszczonego” z wpływów neoplatońskich. Głównym reprezentantem tego nurtu jest
ś
w. Albert Wielki i św. Tomasz z Akwinu.
- W latach 60-tych XIII wieku pojawi się nurt arystotelizmu radykalnego
(heterodoksalnego), który będzie reprezentowany przez Sigera z Brabancji i Boecjusza
z Dacji. Myśliciele ci uznają Arystotelesa za najwyŜszy naukowy autorytet. Będą starali
się wyraźnie oddzielić dziedzinę filozofii i teologii, porządek nauki i porządek wiary. W
ten sposób na terenie filozofii (nauki) będą mogli głosić tezy bliskie Arystotelesowi,
chociaŜ niezgodne z prawdami wiary (jak np. teza o wieczności świata, czy jedności
intelektu czynnego, który pojmować będą jako wspólny dla wszystkich ludzi). Z ich
stanowiskiem będzie polemizował zarówno św. Tomasz, jak i św. Bonawentura.
- Polemikę z arystotelizmem radykalnym zakończą potępienia dokonane w r. 1277. W
tym roku biskup ParyŜa Stefan Tempier dokonał potępienia 217 tzw. „tez
awerroistycznych”. Były to w większości twierdzenia zwolenników arystotelizmu
radykalnego. Te potępienia spowodowały największy kryzys w dziejach myśli
ś
redniowiecznej. Wydawało się, Ŝe arystotelizm jest trudny do pogodzenia z myślą
chrześcijańską, niesie bowiem ze sobą nadmierny racjonalizm i naturalizm.
- Jako reakcja na róŜne typy arystotelizmu pojawiła się w II połowie wieku XIII
filozoficzna szkoła augustyńska. Jej przedstawicielami byli np. Jan Peckham czy Piotr
Olivi.
5.
Ś w. BONAWENTURA (1217-1274)
- Właściwie nazywał się Jan Fidanza. Początkowo studiował w ParyŜu sztuki wyzwolone,
a później teologię. W r. 1243 wstąpił do zakonu franciszkanów. W roku 1253 ukończył
studia na Uniwersytecie Paryskim uzyskując tzw. licentia docendi (prawo nauczania) i
rozpoczął kierowanie szkołą franciszkańską. W r. 1257 został generałem zakonu
franciszkanów, nie mógł zatem stale przebywać w ParyŜu, ale angaŜował się w polemikę
z arystotelizmem radykalnym poprzez swoje konferencje. W r. 1273 został kardynałem.
- Do jego najwaŜniejszych dzieł naleŜą: Komentarz do „Sentencji”, Breviloquium
(streszczenie komentarza do Sentencji), Droga duszy do Boga (Itinerarium), O
sprowadzaniu się sztuk do teologii.
- Bonawentura uwaŜał, Ŝe filozofia i teologią są odrębnymi dyscyplinami, które róŜnią się
metodą. JednakŜe wiedza filozoficzna jest etapem, a nie celem na drodze ku całościowej
„mądrości chrześcijańskiej”. Filozofia nie jest pełną mądrością, ale narzędziem syntezy
teologicznej.
72
- Ś wiat stanowi hierarchicznie uporządkowaną drabinę śladów i znaków BoŜych.
Poznając te BoŜe ślady od razu „współ- ujmujemy” (contuitio) Boga, jako ich przyczynę,
tak jak widząc strumień – współ- ujmujemy jego źródło, choć go bezpośrednio nie
dostrzegamy. Świat jest więc księgą, która mówi o Bogu, wskazuje na Boga. Piękno,
porządek, harmonia rzeczy stworzonych są wskazówkami (indicia) mówiącymi o Bogu,
dlatego nie są potrzebne dowody istnienia Boga.
- Istnienie Boga jest bezpośrednio oczywiste. Bonawentura przytacza swoistą
„modyfikację” dowodu św. Anzelma. Mówi: Si Deus est Deus, Deus est („Jeśli Bóg jest
Bogiem, Bóg istnieje”).
- Człowiek odkrywa Boga zastanawiając się nad przebiegiem swojego poznania. Ludzkie
poznanie ma początek w zmysłach (empiryzm genetyczny), ale nie wyjaśnia to faktu,
skąd nasze poznanie czerpie swoją pewność. Zdaniem Bonawentury, aby ocenić piękno
jakichś dwóch rzeczy pięknych, czy sprawiedliwość dwóch czynów sprawiedliwych
musimy się posłuŜyć ideą piękna, sprawiedliwości, która nie pochodzi przecieŜ z
doświadczenia. Te i inne idee zostały udzielone człowiekowi przez Boga w akcie
iluminacji (oświecenia). Rzeczy piękne, zanim ocenimy jako piękne, muszą najpierw
istnieć. Byt jest podstawową własnością wszystkich rzeczy. W ludzkim umyśle jest zatem
wpisana idea bytu absolutnego, nieograniczonego, bezwzględnego – to jest Byt BoŜy.
Dlatego Bonawentura twierdzi, Ŝe istnienie Boga jest oczywiste.
- Ś wiat rzeczy stworzonych ma jego zdaniem strukturę hylemorficzną . Ale
Bonawentura głosi tzw. powszechny hylemorfizm, tj. wszystkie byty – poza Bogiem –
składają się z materii i formy. Byty duchowe składają się z materii i formy duchowej, a
byty cielesne z formy i materii cielesnej. W bytach stworzonych materia jest zasadą
jednostkowienia, indywiduacji, dlatego np. aniołowie, którzy składają się z materii
duchowej zorganizowanej przez formę duchową, są bytami jednostkowymi. Z tego teŜ
powodu dusza ludzka jest dla ciała formą, ale w sobie samej jest substancją, która
składa się z materii i formy. Dusza moŜe zatem istnieć po śmierci ciała.
- Bonawentura przyjmował takŜe, Ŝe w kaŜdym bycie moŜe być wiele form ułoŜonych
hierarchicznie. Najbardziej podstawową formą jest forma światła oraz forma zarodkowa
(rationes seminales), która określa przyszłe stany danej rzeczy.
Podsumowanie: empiryzm genetyczny, iluminacja, powszechny hylemorfizm.
Dostları ilə paylaş: |