67
6. „Ale jeŜeli sprzeczność jest tak oczywista, Ŝe nie da się rozwiązać Ŝadnym z metodycznych
sposobów, wtedy nie ma innej rady, ale trzeba porównać ze sobą róŜne autorytety i
pierwszeństwo dać temu, który cieszy się większym uznaniem i jest oparty na silniejszych
dowodach”.
- Abelard odwołuje się zatem do rozumu, jako ostatecznego kryterium rozstrzygającego
pomiędzy konkurującymi twierdzeniami.
Podsumowanie: spór o powszechniki, sermonizm, involucrum, intencja czynu, rozum jako
kryterium rozstrzygające sprzeczności.
NURT MISTYCZNY:
- W wieku XII istniał takŜe silny nurt mistyczny, którego przedstawicielem był oponent
Abelarda św. BERNARD z Clairvaux (1090-1153). Był on benedyktynem, ale nie
odpowiadała mu złagodzona reguła benedyktyńska, dlatego w r. 1115 załoŜył własne opactwo
w Clairvaux.
- Bernard był mistykiem, który połoŜył silny akcent na dwa tematy: pokory i
przebóstwienia.
- Pokora jest cnotą, w której spełnia się mądrość filozoficzna i chrześcijańska. Wzorem
pokory jest Maryja.
- Bernard zapoczątkował nurt tzw. mistyki cysterskiej.
68
RUCH DOKTRYNALNY W WIEKU XIII
I.
1. Czynniki ekspansji naukowej w wieku XIII:
- Kontakty ze światem arabskim oraz zajęcie Konstantynopola przez krzyŜowców
ułatwiają przenikanie arabskiej, Ŝydowskiej i greckiej myśli naukowej i filozoficznej na
Zachód.
- Wprowadzenie nowej literatury arabskiej, Ŝydowskiej i greckiej (tłumaczenia i
syntezy).
- Powstanie uniwersytetów.
- Powstanie zakonów Ŝebraczych (1217 – dominikanów, 1219 – franciszkanów).
2.
Wprowadzenie nowej literatury:
- W wiekach średnich teksty filozofów staroŜytnych są znane wyrywkowo.
- Do roku 1120 podstawą nauczania jest tzw. logica vetus, tj. tłumaczenia
Arystotelesowskich Kategorii (z
Isagogą Porfiriusza)
i
Hermeneutyki wraz z
komentarzami Boecjusza.
- Po r. 1120 zostaje wprowadzona tzw. logica nova, tj. Analityki pierwszeI oraz wtóre (te
ostatnie w tłumaczeniu Jakuba z Wenecji), Topiki i O dowodach sofistycznych. W tym teŜ
czasie Jakub z Wenecji tłumaczy takŜe fragmenty Metafizyki Arystotelesa, jest to tzw.
Metaphysica vetus.
- Z dorobku Platona znane są tylko fragmenty jego dialogu Timajos w tłumaczeniu i z
komentarzem Kalcydiusza. Te fragmenty były podstawą tworzenia XII wiecznej wizji
ś
wiata przez uczonych ze szkoły w Chartres (Teodoryk z Chartres, Wilhelm z Conches).
W XII wieku zostały przełoŜone fragmenty
Fedona i Menona.
- W II połowie wieku XII powstaje w Toledo (Hiszpania) ośrodek tłumaczeń, w którym
uczeni dokonują przekładów tekstów filozofów arabskich, Ŝydowskich oraz pism
Arystotelesa. Te tłumaczenia dokonywane są przewaŜnie z języka arabskiego. Filozofia
arabska juŜ od IX w. zaczęła przyjmować myśl Arystotelesa, ale połączyła ją z silnymi
wpływami neoplatońskimi. Częściowo było to skutkiem pomyłki. Do kanonu pism
Arystotelesa dołączono bowiem pisma, które były pismami neoplatońskimi. Była to tzw.
Teologia Arystotelesa (w rzeczywistości wyciąg z Ennead Plotyna)oraz Księga o
przyczynach (Liber de causis), która była streszczeniem Elementów teologii neoplatonika
69
Proklosa. Dzieła te dołączone do kanonu pism Arystotelesa dały w efekcie arystotelizm w
formie mocno zneoplatonizowanej.
- Dopiero Wilhelm z Moerbeke (fl. 1260-85) zrewiduje poprzednie tłumaczenia dzieł
Arystotelesa i dokona nowych przekładów. PrzełoŜy takŜe pisma neoplatoników, np.
Proklosa, co pozwoli oddzielić elementy neoplatońskie od arystotelesowskich.
- Po roku 1230 Michał Szkot, działający na dworze Fryderyka II w Neapolu, rozpocznie
prace nad tłumaczeniem pism Awerroesa, filozofa arabskiego, którego tradycja
ś
redniowieczna nazwie „Komentatorem” ze względu na jego wierność nauce
Arystotelesa, którego pisma wielokrotnie komentował.
3.
Oś
rodki naukowe:
- 1200 r. moŜna uznać za datę powstania
Uniwersytetu Paryskiego. Powstał on w
wyniku połączenia istniejących juŜ szkół katedralnych, a tej nowej instytucji w roku 1200
król Filip August nadał specjalną autonomię i przywileje: wyjął spod swojej władzy i
przekazał jurysdykcji biskupa i kanclerza.
- Uniwersytet był strukturą korporacyjną: wspólnotą nauczających i nauczanych
(universitas magistrorum et solarium). Był instytucją międzynarodową: Uniwersytet
Paryski obejmował 4 nacje: francuską, pikardyjską, normandzką i angielską, natomiast
studenci Uniwersytetu Bolońskiego dzielili się na „transmontanów” (ci, z tamtej strony
gór) oraz „cismontanów”(ci, z tej strony).
- Uniwersytet dzielił się na 4 wydziały. Wydziałem początkowym był wydział Sztuk
Wyzwolonych (Facultas atrium), który bezpośrednio przejął tradycje szkół
dialektycznych wieku XII. Kiedy w połowie XIII wieku na uniwersytecie przejmie się
spuściznę Arystotelesa, studiowana ona będzie przede wszystkim na Wydziale Sztuk i
wtedy moŜna powiedzieć, Ŝe wydział ten ma charakter wydziału filozoficznego.
- Po skończonej edukacji na Wydziale Sztuk moŜna było podjąć studia na wydziale
Teologii. Studia te trwały kilka lat i obejmowały: komentowanie Pisma św. (uwieńczone
stopniem „bakałarza biblijnego”), komentowanie Sentencji Piotra Lombarda (uwieńczone
tytułem „sentencjariusza”) oraz wygłaszanie kazań, konferencji i udział w dysputach
(„bakałarz uformowany”).
- Formy nauczania na obu wydziałach są podobne. Obejmują one:
- Lectio/ lectura – tj. wykład będący formą komentarza do „klasycznego tekstu”.
Początkowo na Uniwersytecie Paryskim zakazywano „wykładania” Arystotelesowskiej