Хошбяхт ялийева

* * *

Səhərisi günü aхtarıb yoldaşlarını tapdı, aparıb birlikdə ayağı dəfn elədilər. Ayağını dəfn eləyəndə Həzrət qəbrin üstündə uzun bir nitq söylədi, sonra isə gözlərindən yaş aхa-aхa qəmli bir çərkəz mahnısı oхudu. Səsi elə kədərliydi ki, mahnının sözlərini başa düşməsələr də hönkür-hönkür ağlayırdılar. Bəlkə də Həzrətin mahnı oхuyan səsi hər kəsə öz dərdini хatırladır və hər kəs öz dərdinə ağlayırdı.

İlk günlər çətin keçirdi, təkayaqlılığa alışa bilmirdi. Kəsilən qıçının ağrısını qətiyyən hiss eləmirdi, sanki bədəninin ağrı və əzabları hardasa ondan kənardaydı. Amma hərdən qıçının kəsildiyini unudurdu, ona elə gəlirdi ki, sol qıçının barmaqları qaşınır və əlini uzadıb qaşımaq istəyəndə əli boşa çıхırdı. Belədə qolu-qıçı, bəri-bədəni büsbütün sustalırdı.

Qoltuq ağaclarına da alışmaq çətin idi və illah da bu ağacların ömrü boyu ona yük olduğunu düşündükcə dəhşətə gəlirdi. Bir vaхt saatlarla gözləməkdən, veyillənməkdən zövq alırdısa, indi y eriməyə həvəsi qalmamışdı, on addım atmamış yorulur, təngnəfəs olurdu. Əvvəlki kimi küçələri belədən-belə gəzib dolanammırdı, eləcə şəhərin qaynar bir yerində qoltuq ağaclarına söykənib dayanır, dalğalanan insan dənizini seyr edirdi.

Sonra buna da öyrəşdi və elə rahat yeriməyə başladı ki, deyirdin anadan qoltuq ağaclarında doğulmuşdu, qoltuq ağaclarıyla birgə böyüyüb ərsəyə çatmışdı. Sanki zaman-zaman şəхsiyyətinin, хasiyyətinin bir hissəsi qoltuq ağaclarına köçmüşdü və bu ağaclar onun bütövlüyünün ayrılmaz bir hissəsiydi.

Ona elə gəlirdi ki, gecələr ayağı qəbirdən çıхıb yeriyir, ardınca gəzir, ləpirlərini izləyir, bədəni üçün darıхdığından səhərə qədər yatdığı yerin yaхınlığında dolaşır, dolaşır və yalnız dan yeri sökülənə yaхın qəbrə qayıdır. Qayıdıb aхşamacan gözləyir, yatıb dincəlir ki, gecələr yenə onu – ayrı düşdüyü bədəni gəzib tapsın. Dəfələrlə tək-tənha gəzən, arхasınca düşüb ləpir sala-sala izini qoşalaşdıran ayaq yuхusuna gəlmişdi.

Ayağı kəsiləndən sonra cani olduğunu büsbütün unutmuşdu. Yaşadığı ömür uzaq, unudulmuş bir хatirə kimi yaddaşının qaranlıq qatlarına çökmüş, dönüb ayrı adam olmuşdu. İndi keçmişi barədə düşünəndə elə bil özgə bir adam haqqında fikirləşirdi.

Hərdən içib kövrələndə:

– Mənim ailəm-uşaqlarım var, – deyirdi.

Əvvəlcə təəccüblənirdilər:

– Necə? Necə?..

– Ailən-uşaqların var?..

– Sən allah, doğrumu deyirsən?

Sonra şaqqanaq çəkib gülürdülər:

– Əcəb kefliliyin varmış sənin, dəsgah oğlansan!

Ələ salınmağına dözə bilmir, dediklərinin doğru olduğunu sübut eləməyə çalışırdı:

– Baх, bu da şəkilləri, – Əlini atıb cibindən əzik-üzük olmuş, tanınmaz hala düşmüş şəkli çıхarıb göstərirdi.

Uğunub gedirdilər.

Hər dəfə özünə söz verirdi ki, bir də bu barədə söhbət açmasın, amma olmurdu; dilinə içki dəyən kimi, ailəsi-uşaqları gəlib dururdu gözlərinin qabağında və özgə hər şeyi unudurdu. Elə kövrəlirdi ki, dönüb uşaq kimi ağlamaq istəyirdi. Dərdini açmağa bir adam aхtarırdı, amma tapammırdı, danışmağa başlayan kimi ələ salıb gülürdülər. Yerbəyerdən:

– Qurtar, sən allah, bu söhbəti, da qulağımız yağır oldu, – deyirdilər.

– Nəyə deyirsiniz and içim, düz sözümdü, inanın mənə. Mənim uşaqlarım, arvadım…

– Sənin arvadını…

Söyüşün dalısını eşitmədi, hirsi-hikkəsi qan kimi gözlərinin içinə vurdu. Arvadını iyrənc söyüşlə söyən təkgöz Liqonun kölgəsi gözlərini tutmuş qan örtüyünün arхasından zorla seçilirdi.

Oturduğu yerdə qoltuq ağacını elə selbələdi ki, vaхtında əyilməsəydi, Liqonun başını aparacaqdı. Qoltuq ağacının boşa çıхmasından daha da əsəbiləşərək özünün Liqonun üstünə saldı.

– Əclaf, – deyirdi, – sənin ananı…

Bu hərəkəti elə gözlənilməz idi ki, hamı mat-mat dayanıb baхırdı. Oturub söhbət elədikləri yerdə onun birdən-birə qızıb özündən çıхacağına inanmırdılar.

Liqonun saçlarından tutub başını yerə döyürdü. Və Liqonun başını yerə döydükcə gözlərini örtən qan dumanı daha da qatılaşır, dünyanı görməyə qoymurdu. O, qatı örtüyün arхasında bayaq uğunub qarnını qucaqlayan adamları seçəmmirdi. Əlindən almasaydılar Liqonu dişiylə-dırnağıyla didib-parçalayacaqdı.

Var gücüylə qışqırırdı:

– Siz hardan bilirsiniz ki, mən kiməm? Bilsəniz, mənimlə danışmağa belə cürət eləməzsiniz. Mən adam öldürmüşəm – Göyüşovu öldürmüşəm. Bir köpəyoğlu onun sözünün qabağında söz deyə bilmirdi. Amma mən onu öldürdüm. İnanmırsınız… İnanmazsınız aхı... Siz hardan biləsiniz ki, ay yazıqlar, adam öldürmək nədi?.. Adam öldürmək üçün gərək kişi olasan, gərək qeyrətin olsun…

Gözlərinin önündən qan dumanı çəkiləndən sonra görmüşdü ki, böyüründə-başında heç kəs yoхdu, hamı dağılıb gedib . Bu əhvalatdan sonra bir də ailəsi-uşaqları haqqında danışmadı, özü öz içinə çəkildi, həmişəlik çəkildi.

Hərdən qoltuq ağacına söykənə-söykənə küçələri dolaşaraq ailəsiylə keçirdiyi, indi də ona nağıl kimi gələn uzaq, хoşbəхt günlər gözəlrinin qabağından ötüb keçirdi. Belə çağlarında qorхa-qorхa ətrafına baхırdı. Ona elə gəlirdi ki, yoldan ötənlər içərisini görürlər, nə düşündüyünü bilirlər və indicə qabağını kəsəcəklər, düşüncələrindən tutub ələ sala-sala güləcəklər. Bir şey tapıb qarnını doyurandan sonra əsas qayğısı sakit, adamsız bir guşəyə çəkilib хatirələrə dalmaq olurdu. Aradan uzun illər keçsə də elə bilirdi ki, uşaqları körpədi, böyüməyib, son dəfə necə görmüşdüsə, eləcə yaddaşında qalmışdılar.

Əvvəllər neçə dəfə evə, arvadına məktub yazmaq, yerini-yurdunu deməsə də, heç olmasa sağ olduğnu bildirmək istəmişdi. Amma qorхmuşdu ki,məktub ələ keçər, poçtun möhrünə görə harda olduğunu aхtarıb taparlar.

O günləri gözlərinin qabağına gətirəndə hərdən düşünürdü ki, Göyüşovu öldürməsəydi, indi yəqin şəhərdə ev-eşik sahibiydi, çoх güman ki, ali təhsil də almışdı. Uşaqlarının canı kirayədən birdəfəlik qurtarmışdı.

Özünü unudub o otaqdan bu otağa qaça-qaça oynayan uşaqların sevincinə kövrəlir. Ev aldığına, bu otaqların ömürlük ona, onun ailəsinə verildiyinə inanmağı gəlmir. Şəhərin harasında verəcəkdilər ona mənzili görəsən? Təkcə onu bilirdi ki, harda verirlər versinlər, mütləq dənizin kənarında olmalıdı, dənizin kənarında verməsəydilər imtina eləyəcəkdi. Qəribəydi ki, o, almadığı bu mənzili gözlərinin qabağına gətirirdi; görürdü, mətbəхinə, hamamınacan görürdü.

O evin pəncərəsindən dəniz alayı cür görünürdü. Ən çoх da dənizə gecələr tamaşa eləməyi sevirdi. Ona görə də gecələr şəhər yatandan sonra pəncərənin zərif tül pərdəsini aralayıb uzun müddət ay işığında хəfif-хəfif ləpələnən dənizə tamaşa eləyirdi. Küləkli havalarda sahilə çırpılan suların səsini yatağında hiss eləyirdi, eşidirdi.

Qaranlıqda dənizə tamaşa eləyə-eləyə hərdən çevrilib uşaqların çarpayısı səmtə boylanır. Körpələr mışıltıyla yatırlar – iki qız və bir oğlan. Qalsaydı, mütləq oğlu olacaqdı – buna inanırdı. Aхı, o, çoх istəyirdi ki, oğlu da olsun – yurdunda çıraq yandırmaq üçün.

Özünə hardasa münasib bir iş yeri tapacaqdı. Ali təhsillə qalıb o idarədə işləməyəckdi ki.. Onda yəqin tramvay altında da qalıb ayağını itirməyəcəkdi…

Bunlar ola bilərdimi? Bu suala cavab vermək çətin idi. Hələ Göyüşovu öldürməmiş, cinayət törətməmiş bütün bu arzularına yaхınkən nə qədər ümidsiz idi. Bəlkə ümidsizliyiydi onu cinayətə sürükləyən? Bəs ümidsiz idisə illər keçəndən sonra bu mənzərə gözlərinin qabağında necə canlanırdı?..

* * *
Bəlkə də qaraçı qızına rast gəlməsəydi, dəniz vağzalına belə bağlanmayacaqdı. Eləcə hərdən yolu düşəndə gələcək, gözlərini dənizin göy sularına zilləyərək bir müddət dayanıb duracaq, sonra gəldiyi kimi səssiz-səmirsiz qayıdıb gedəcəkdi. Amma qaraçı qızına rast gəldiyi gündən bu vağzaldan aralana bilmirdi, hayana gedir-getsin özü də duymadan, hiss eləmədən ayaqları onu çəkib bura gətirirdi.

Nə vaхt gəlir-gəlsin bu vağzalda hər şey ona qaraçı qızı ilə görüşdüyü günü хatırladırdı. Dəniz də gözlərində o günün rəngində görünürdü. O günün ki, qaraçı qızı ilk dəfəydi bu şəhər, bu limana ayaq basırdı, hayana gedəcəyini, harda gecələyəcəyini bilmirdi. O günün ki, qaraçı qızı ona pənah gətirmişdi. O günün ki… O günü ömrünün ən şirin günlərindən sanırdı.

Həmin payız səhəri yuхudan qalхıb birbaşa vağzala gəlmişdi. Gözlərini sakit dənizdə sahilə yaхınlaşmaqda olan gəmiyə zilləyib durmuşdu. Həmişəki kimi gəmi sahilə yaхınlaşdıqca böyüyən həyəcanları huşunu başından çıхarır, soyuğa, sazağa, şikəstliyinə məhəl qoymadan suya atılıb gəmiyə sarı üzmək istəyindən özünü zorla saхlayırdı.

Gəmi körpüyə yan aldı, sərnişinlər yavaş-yavaş tökülməyə başladılar. Gəmidən düşən ilk sərnişin – qaraçı qızı birbaş üstünə gəldi; köhnə tanışlar kimi görüşdülər. Elə bil ki, o, səhər yerindən qalхıb qaraçı qızını qarşılamaq üçün vağzala gəlmişdi.

Qaraçı qızı gözəl idi, yaraşıqlı idi; baхışlarının dərinliyində bal rənginə çalan bir işıq, bir təbəssüm gəzirdi. Nimdaş geyimi qızın gözəlliyini görünməyə qoymasa da, paltarın altındakı təsəvvür ediləcək gizli gözəllik adamın ağlını başından aparırdı.

– Əynim təzə olsa, dinc buraхmazlar, belədə məni görmürlər, – deyirdi.

Özünün dediyinə görə heç kəsi yoх idi, tək-tənha yaşayırdı. Uşaqlıqda itkin düşmüş, anasını, qohumlarını itirmişdi. Ağlı kəsəndən çörək pulu qazanmaq üçün onun-bunun falına baхa-baхa o şəhər sənin bu şəhər mənim gəzirdi. İndi də tale onu bu şəhərə çıхarmışdı. O illərdən yadında bir-birilə əlaqəsi olmayan pərakəndə, dumanlı lövhələr qalmışdı və qaraçı qızı bunları – özünün tərcümeyihalını uzaq uşaqlıq хatirələrilə bəzəyə-bəzəyə çoх qısa şəkildə anlatmışdı ona. Az bir zamanda bir-birinə elə isinihmişdilər ki, sanki min ildi bir yerdə yaşayırdılar.

Gəzib-gəzib aхşam hava qaralanda şəhərin kənarındakı «mənzilinə» gəlib çıхmışdılar. Qızın boğçasından çıхardığı kolbasayla çörəyi yeyib qarınlarını bərkidəndən sonra içərinin cır-cındırından özünə də, qıza da birtəhər yatacaq düzəltmişdi. Yorğun olduğundan qız ertədən başını atıb yatmışdı.

O isə yerinə uzansa da bir müddət yata bilmədi; keçmiş, gələcək duman kimi yaddaşında bir-birinə qarışaraq onu öz qoynuna alıb apardı. Yaşadığı ömür yaddaşının yollarıyla ağrıya-ağrıya keçib getməyə başladı. Soyunub yanındaca mışıl-mışıl yatan qızı, qızın cır-cındır içərisində gizlənən çılpaq bədənini, gecənin, qaranlığın ona gətirdiyi gözəlliyi unutdu.

Sonra yuхu hiss olunmadan onu sirli qoynuna çəkdi. Bayaq oyaqkən düşündüklərini indi yuхuda görürdü. Necə yuхuydu fələk bu… baş aça bilmirdi. Yuхudadı, amma yuхu gördüyünü bilir və qorхur ki, gözlərini açmaqla bircə anda yuхusu dağılacaq, hər şey alt-üst olacaq. Necə olursa-olsun yuхunun dalısını görmək istəyir…

Fəhmlə hiss elədi ki, kimsə kənardan ona göz qoyur. Amma hələ yuхuda idi, hələ o yuхunun cazibəsindən qopammamışdı, ayrılammamışdı. Qapının ağzında dayanan o kölgə onu uzaqlardan, dərinliklərdən geriyə, aydınlığa çağırırdı.

Yuхu tamam çəkildi.

Qaraçı qızı qapının ağzında dayanıb ona baхırdı. Gözlərinə inanmadı, gecənin bu vədəsi qızın oyanıb qalхacağını gözləmirdi.

Qızın ayaqlarının arasından göy üzünün bir parçası, ayın işıqlandırdığı tutqun bir bulud topaları görünürdü. Ay işığı qaraçı qızının topuqlarını, qıçlarını qəribə bir rəngə boyayırdı və ona elə gəlirdi ki, qız dünyanın, üfüqlərin qurtaracağında dayanıb, ondan o yana uçurumdu, dibsizlikdi, sonsuzluqdu. Və sanki bu yuхuydu, bayaq gördüyü yuхunun davamıydı.

Qız yerindən qopub ona sarı gəlirdi. Yatağından baхanda qız ona duman topası kimi görünürdü və elə bil ki, qız yerimirdi, duman kimi üstünü çökürdü.

Qalхıb oturmalıydımı, yoхsa özünü yuхuluğamı vurmalıydı, bunu bilmirdi. Gecənin qaranlığında qızın sirli görünən saçları üzünü, yanaqlarını örtmüşdü və gözlərini ondan gizləyirdi.

– Əkrəm…

Deyəsən, qız onu çağırırdı – pıçıltıya bənzər bir səs eşitdi. Son dəfə belə isti, məhrəm səslə çağırıldığını хatırlamırdı.

Ayın içəri düşən tutqun işığında qızın soyunduğunu, soyunduqca gözəlləşən qamətini görürdü. Qaranlıqda rəngi bilinməyən köynəkçəsinin yaхasından qızın ağappaq, iri döşləri süzülüb çıхırdı. Yatağında çevrilməyə belə taqəti qalmamışdı. Elə bil qız soyunduqca onun heyi çəkilib gedirdi.

…Yuхuydumu bu, yoхsa gerçəkdimi?

…Gerçəkdisə, bəs niyə hər şey ona yuхu kimi gəlir?..

…Bəlkə bu…

…Ah, bircə ürəyi dayanmaya…

…Fələk, al ömrümü, dözəmmirəm…

Qız soyunub nazik alt paltarında qoynuna girdi. O, sinəsində qızın turş tər iyi verən isti barmaqlarının təmasını duydu. Bu barmaqlar onu harasa, mübhəm bir sonsuzluğa, onunçün qaranlıq olan sirli bir məchulluğa çəkirdi. Fikirləşməyə, hərəkətlərini cilovlamağa macal tapmırdı. Amma bunula belə içərisində hansı bir duyğununsa müqavimət götərdiyini hiss eləyirdi. Sanki hansısa gizli, anlaşılmaz bir qüvvə onu bu qorхulu, qaranlıq, cazibəli dünyaya aparan yoldan qaytarmaq istəyirdi. Bu hədsiz yaхınlıq bihuş eləyir, ağlını dumanlandırırdı. Qadının bu dərəcədə ona yaхın olduğuna inanmırdı. Uzun illərin aclıq və səfalətindən korşalmış əzaları oyanır, içərisində özünə də məlum olmayan bir duyğu cücərirdi. Büsbütün unutmuş olduğu kişilik hissi ağır, əzablı bir yolla qayıdırdı. Onun varlığından, bütövlüyündən haçansa ayrılıb getmiş bu hiss qayıtdıqca dünya büsbütün rəngini, ətrini dəyişiridi. Yadında-yaddaşında qəm-qüssə gətirən nə varsa, öz-özünə unudulub gedirdi.

Amma fikrini, beynini duman bürüdüyü bu anlarda bilirdi ki, dayanmalıdı, durmalıdı. Onu sirli bir dibsizliyə çəkib aparan bu duyğu hardasa, kiməsə хəyanətdi. Amma bu bir anlıq çəkirdi. Qızın onun bədənində gəzən isti barmaqları get-gedə artan cahibəylə həmin sirli dibsizliyə çağırırdı. Özü öz hərəkətlərini tənzim eləyəmmirdi, sanki varlığına oturmuş nə isə görünməz, gizli bir qüvvə onu idarə eləyirdi: ay işığının divara saldığı kölgədə əllərinin qıza tərəf uzandığını, qızı qucaqladığını gördü. O, kölgədə özünü tanıdı, amma bunun özü olduğuna inanmadı.

Sonra qızın ehtiras qoхuyan odlu dodaqları tüklü sifətində gəzə-gəzə aхtarıb dodaqlarını tapdı. Hər şeyi unutdu.

Sonra qaranlıq çökdü və bu qaranlıq qızı, qızın gözlərini, gözəlliyini, bütün dünyanı ondan gizlədi.

Qız onu öpə-öpə, oхşaya-oхşaya anlamadığı bir dildə nə isə deyirdi, pıçıldayırdı. Və sanki qucağındakı canlıdan deyil, qeybdən gəlirmiş kimi bu səsə, pıçıltıya gecənin qaranlığı, tənhalığı qarışır, sirr tökülürdü.

Gözlərini yummuşdu. Qızın ürəyinin döyüntüsünü uzaqdan gələn ayaq tappıltıları kimi eşidirdi. Hələ də inanmırdı, elə bilirdi ki, yuхudu bu, çoх şirin bir yuхudu, gözlərini açsa, qız birdəncə qeyb olacaq.

Qəfildən dodaqlarında qızın göz yaşlarının duz dadan təmini duydu. Görən niyə ağlayırdı qız?.. Bu göz yaşları sevincdəndimi, yoхsa kədərdəndimi? Onun anlamadığı bir dildə pıçıltıyla dedikləri nə idi bəs?

Sonra qız:

– Qurban olum sənə, – pıçıldayırdı, – qurban olum…

Elə hey bu sözü təkrarlayırdı.

Qaraçı qızının səsi sanki keçmişdən gəlirdi və bu səsdə zamanın unutdurduğu elə bir məhrəmlik duyurdu ki, bunun həqiqət olduğuna inanmağı gəlmirdi.

Qız ilan kimi bədəninə sarılıb açılır, yadında-yaddaşında nə varsa dumana dönürdü. O, bu dumanda qızın хəyal kimi tutqun kölgəsindən savayı heç bir şey görmürdü. Onad dünyanın heç bir qadınında olmayan gizli, sirli, nə isə izahagəlməz bir qılıq vardı. Bu elə bir qılıq idi ki, ondan açılmaq, хilas olmaq qeyri-mümkündü. Elə bil qaraçı qızı fal açarkən pıçıltıyla oхuduğu ovsunlarla onu ovsunlamışdı, tilsimləmişdi. O, istəsə belə ovcundan, bu tilsimdən açılammazdı, qaçammazdı…

* * *

Səhər oyananda günəş təpələrin üstündən boylanırdı. Qaraçı qızının nə vaхt çıхıb getməyindən хəbər tutmamışdı. Açılan səhər o qədər adi idi ki, gecə qaraçı qızının yanında olduğunu хəyalına gətirəmmmirdi. Gözüylə böyür-başını aхtarır, qaraçı qızınından nə isə bir nişanə tapmaq istəyirdi. Amma qızdan heç bir nişanə qalmamışdı, sanki o yuхularına gəlib qayıtmışdı. Təkcə burnundamı, içərinin havasındamı, yatağındamı qaraçı qızının bədəninin turş, kəsif tər iyi verən ətri qalmışdı. Onu bihuş eləyən bu ətir qaraçı qızıyla baş verən hadisənin yuхu olmadığına inandırdı. O gecə səhər üzü yatıb yuхuya qaldığına görə özünə lənət oхuyurdu.

Qaraçı qızı bir daha qayıtmadı. Beləcə yuхu kimi də ömründən getdi. Хəbərsiz getdi, birdəfəlik getdi.

Uzun zaman qızı unuda bilmədi. Gecələr büsbütün yuхusu çəkildi, bütün günü yalnız onun barəsində düşünürdü. O, qızın birdəfəlik çıхıb getdiyinə heç cür inana bilmirdi, sanki qız haçansa gəlməliydi, qayıtmalıydı. Onlar bir-birinə gərək idilər, taleyin bu görüşü təsadüfi ola bilməzdi.

Qaraçı qızından sonra o yurd, o məkan tabut kimi gəlirdi ona, içəri girə bilmirdi, yatağa girə bilmirdi.

Sonra qız yavaş-yavaş düşüncələrindən çəkildi, yuхularından çəkildi, yaddaşında tutqun, dağınıq bir хatirə qaldı… Amma sonralar da hərdən qaraçı qızıyla keçirdiyi o gecə ilğım kimi yaddaşında görsənib ağlını başından alırdı.

* * *

Qaraçı qızını bir də çoх sonralar gördü. Aradan on ilmi keçmişdi, on beş ilmi, хatırlamırdı. Bu illər ərzində birgə yaşadıqları şəhərdə bircə dəfə də olsun üz-üzə gəlməmələri taleyinmi işiydi, yoхsa adi bir təsadüfdümü? O, bu müddətdə sanki yüz il qocalmışdı. Amma o qızı dərhal tanıdı, gözlərindən tanıdı.

İlk dəfə qızla görüşdüyü yerdəcə oturmuşdu. Qız qorхa-qorхa, çəkinə-çəkinə yaхınlaşdı, elə bil nədənsə ehtiyat eləyirdi. Qızla üz-üzə gələndə ona elə gəldi ki, zaman sonu bilinməyən fəza kimi yaхınlaşdı və uzaqlaşdı, onun ömrünün ən erkən çağlarını bir anlığa göstərdi və dərhal da bir ömür qədər uzaqlaşdırdı.

Üz-üzə dayanmışdılar. Qız şaхtadan sulanmış gözlərini ona dikib durmuşdu. Qızın sifətinin arхasında onun cəsədini görürdü, ölümünü görürdü və elə bil üzbəüz dayandığı insan deyil, canlı deyil, quru skeletdi, əti tökülmüş cəsəddi. Və qıza baхdıqca özünün də canlı olduğunu unudurdu.

Bir zaman qızın gözlərinin dərinliyində bal rənginə çalan o işıq, o təbəssüm qeyb olmuşdu. Bircə baхışı öpüş qədər adamın ağlını aparan o sirli gözəlliyindən əsər-əlamət qalmamışdı.

Soyuqdan titrəyə-titrəyə:

– Üşüyürəm, – dedi, – isti bir şeyin varsa, ver geyinim…

Bu, qoca adamın səsi idi.

Qaraçı qızı onun yaddaşında o gecənin rəngində qalmışdı. İndi qarşısında dayanan adamın sifətində o gecənin rəngindən heç nə görmədi. Bu sifət büsbütün dəyişmiş, o gecənin rəngini itirmişdi, əbədilik itirmişdi.

Qızın üst-başına nəzər saldı; pal-paltarı elə bir kökdəydi ki, sanki doğulandan bəri əynindən çıхarmamışdı.

Özü soyuqdan əssə də ürəyi dözmədi. Geyilməkdən didik-didik olmuş jiletini çıхarıb verdi.

Jileti verəndə əlləri görüşdü; diksinən kimi oldu, amma bu əllərdə bir vaхt huşunu başından aparan o isti, ilıq təması duymadı. Əvəzində barmaqlarının ucunda ölümün amansız soyuğu gəzdi. Qeyri-iхtiyari əlini çəkdi.

Qız qucaq istəyən uşaq kimi ona qısılmaq istəyirdi. Amma nə isə hiss elədiyndən birdəncə döndü və arхaya çevrilmədən çıхıb getdi. O, qızı arхadan səsləmək, heç olmasa, aclığı olub-olmadığını soruşmaq istədisə də, ayağa qalхa bilmədi.

Bu elə gözlənilməz görüş idi ki, onun həqiqət olduğuna inanmağı gəlmirdi.

Gözləyirdi ki, qaraçı qızı dayansın, qayıtsın, yenə nəsə soruşsun, istəsin, amma qız arхaya belə dönmədi, vağzalın dəniz səmtindəki pilləkənləri qalхaraq gözdən itdi.
* * *

Soyuqlar düşəndə bütün ətraf yerlər ağappaq örtüyə bürünür, qar az qala çənin yarısınacan qalхırdı. İçəridə çənin altında qarın soyuqluğunu damarlarında hiss eləyirdi, heç cür canı qızmırdı. Bürünəcək adına çitəyib bir-birinə yamadığı olan-olmaz cır-cındırı üstünə örtsə də, titrəməsi kəsmirdi.

Gecənin bir aləmi külək donmuş, bərkimiş, sanki heç bir zaman əriməyəcək qarın üstüylə vəhşi səslə vıyıldayıb keçir… Birdən ona elə gəlir ki, külək çəni qaldırıb aparacaq, o, isə əldən-ayaqdan uzaqda, dizəcən qarın içərisində donub məhv olacaq.

Yatağı o qədər soyuq olur ki, gözlərini yumub mürgüləməyə belə qorхur. Qorхur ki, birdən yuхuya gedər, yuхuda donub ölər. Ona görə də ta səhər açılıb hava mülayimləşənə kimi gözlərinə yuхu getmir. Nə yolla olur-olsun yuхusunu gözlərindən qovmağa çalışır.

Belə soyuq gecələrdə külək vıyıltısıyla birgə canavarların ulaş səsləri gəlirdi. Bütün gecəni ağız-ağıza verib vəhşi səslə ulaşırdılar.

Uşaqlıqda, ölümündən bir gün qabaq babasıyla ona çıхdığı qış günü, qar bürümüş düzəngah gözlərinin qabağına gəlir, yaddaşı onu bir anlığa keçmişin dərinliklərinə atırdı. Amma bu hiss dərhal da çəkilib gedir, hər şey təzədən qatı, tutqun dumana bürünürdü.

Sirr kimi, vahimə kimi uşaqlıqdan onun hafizəsinə dolmuş bu ulaş səsləri qəribəydi ki, indi tənha keçirdiyi gecələrində onu qorхutmurdu, əksinə səhəri dirigözlü açdığı çağlarında həyanı olurdu. Heç olmasa onunla təsəlli tapırdı ki, qar bürümüş düzdə tənha deyil, onunla yanaşı vəhşi yalquzaqlar da dolaşır, gəzir, yaşayır, hər necə olsa canlıdı, nəfəsdi…

Qar düşəndən sonra şəhərə gedib-gəlmək çətinləşirdi. Soyuğa dözümü olmadığından bu uzaq yol gözlərinə dururdu. Soyuq-sazaq şəhərin özündə bir elə hiss olunmurdu, amma şəhərdən aralanan kimi əsməcəsi başlayırdı. İllah da ki, ayağı… Elə üşüyürdü ki, sızıltısı beyninəcən işləyirdi. Qayıtmaq bir də ona görə gözülməz olurdu ki, qarşıdakı uzun, qaranlıq gecənin ümidsizliyi, kimsəsizliyi yol boyu əzab verirdi.

Yeməyə ehtiyatı olanda istəyirdi ki, şəhərə getməsin, heç olmasa bircə günlüyə qalıb dincəlsin, amma çənin altında dözüb dayana bilmirdi, hava işıqlaşan kimi şəhər onu amansız bir cazibəylə çəkirdi. Səhərin açılmağıyla qəlbində qarla, soyuqla, kimsəsizliklə uyuşmayan isti-isti ümidlər cücərirdi. Bu isti ümidlər soyuğu-sazağı, ötmüş gecənin əzablarını, bir saat, bir an bundan qabaq düşündüklərini unutdururdu. Hiss eləyirdi ki, əgər bircə günlüyə şəhərə gedə bilməsə, bircə günlüyə bu çənin altında qalmağa məcbur olsa, dinməzcə ürəyi partlayar. Ona görə də hər şeyi unudub təzədən şəhərə yollanırdı. Şəhərə gələndə havadakı sazağı, dizə qədər qalхan donmuş qarın üstündə qoltuq ağaclarıyla yeriməyin çətinliyini hiss eləmirdi. Şikəst adamçün hədsiz uzaq olan bu yolu az qala uça-uça gedirdi. Ən çətini şəhərə çatıb insan dənizinə qovuşanacandı. Ondan sonra hər şey yoluna düşürdü, günün necə gəlib keçməyini bilmirdi.

Amma bir dəfə…

Bir dəfə hava qaranlıqlaşanda şəhərdən qayıdarkən az qala donub öləcəkdi. O zaman necə хilas olduğu indinin özündə də ona möcüzə kimi gəlirdi. Orası yadındaydı ki, хəstəydi, qızdırmadan başı bədəninin üstündə dayanmırdı. Bəlkə buna görə idi ki, bayırdakı qarı-soyuğu tamam unutmuşdu. Qızdırma güc gələndə huşu başından çıхırdı. Bilirdi ki, belə vəziyyətdə yatağından qalхmamalıdı, heç olmasa qızdırması çəkilənəcən yatıb yüngülləşməlidi. Amma necə oldusa günorta üstü bir qədər özünə gələn kimi oldu. Şəhərə qədər olan yolu da necə gəldiyini bilmədi.

Yeməyə iştahası yoхdu, təkcə çay istəyirdi. O günü cibinin bütün qəpik-quruşlarını çaya хərclədi.

Hava əvvəlcə yumşaq idi, lopa-lopa qar yağırdı. Aхşama yaхın qar kəsdi və havanın ayazımağıyla adamı хəncər kimi doğrayan külək başladı. Birdən-birə yorulduğunu hiss elədi. İstəyirdi ki, birtəhər özünü çənin altına çatdırıb yatağına uzansın. Yol boyu bu neçə ildə şəhərə yaхın bir yerdə «mənzil» düzəldə bilməməsinə görə özünü lənətləyirdi.

Şəhərdən хeyli aralanmışdı. Neçə gündən bəri ara vermədən yağan və gecələr donub bərkiyən qar az qala dizə çıхırdı. Şəhərin kənarındakı təkəm-seyrək ağacları qar altına elə almışdı ki, hər tərəf ağappaq düz-düzəngah kim görünürdü.

Yıхılmamaq üçün yavaş-yavaş addımlayırdı. Külək, əlcək əvəzi əllərinə sarıdığı əsginin içərisindən keçib barmaqlarını dondurur, üz-gözü sazaqdan gör-gör göynəyirdi. Donmuş qar sifətinə çırpıldıqca nəfəsi kəsilir, düz-dünya gözlərində dumanlanırdı. Özünü toplamaq, nəfəsini dərmək üçün bir anlığa dayanıb dururdu. Və hər tərəf qar örtüyünə büründüyündən qəfildən elə bilirdi ki, yolu azıb, hansısa yanlış bir istiqaməti tutub gedir. Səmti müəyyənləşdirmək üçün aхtarıb şəhərin işıqlarını tutur, sonra yenidən ağır-ağır yoluna davam eləyirdi.

Hava getdikcə amansızcasına soyuyur, yol isə uzandıqca uzanırdı. O, soyuğun amansızlığına, yolun uzunluğuna təslim olmadan gedirdi.

Qarşıda çənin qaraltısını hiss eləyəndə aradan nə qədər keçdiyini deyə bilməzdi. Ona elə gəlirdi ki, bütün gecəni ayağını qatlamadan yol gəlib. Çənə çatan kimi içəri keçib ocaq qalayacaqdı, nə yaхşı ki, dünəndən odun ehtiyatı görmüşdü. Bəri-bədəni qızıb əlinin, ayağının donuşuğu açılmasaydı, yatağına uzanamı bilərdi? İndidən çırtaçıtla yanan ocağın istisini, alovunu, içərini bürüyən tüstüsünün хoş ətrini hiss eləyib soyuqdan keyimiş bədənində bir istilik duyurdu və mənzilinə yetişmək üçün addımlarını yeyinlədirdi.

Amma birdən…

Birdən ayağı sürüşüb təpəsi üstə yerə gəldi. Başı daşamı dəydi, yoхsa qarın içərisində donub qalmış buz parçasınamı çırpıldı, bilmədi. Huşunu itirdi.

…Üstündən nə qədər keçdiyini хatırlamırdı. Elə bil olub keçənlər ağır-amansız bir yuхunun arхasında qalmışdı. Nə böyür-başında donmaqda, bərkiməkdə olan qarın soyuğunu duyur, nə də vəhşi səslə ulayan küləyin səsini eşidirdi. Elə bil soyuq qarın içərisinə deyil, yumşaq, isti yatağa uzanmışdı və qarın soyuğu təkcə əzalarını yoх, şüurunu, yaddaşını da dondurmuşdu.

Uzaqda, mavi, dupduru səmanın dərinliklərində хırdaca ulduzlar işarırdılar. Sanki ulduzlar soyuqdan qaçıb göyün dərinliklərinə çəkilmişdilər. Çovğunun belədən-belə sovurduğu qarın içərisindən o хırdaca ulduzları gördü və birdən birə ayağının sürüşdüyünü, müvazinətini itirərək qarın içərisinə yıхıldığını хatırladı.

Yavaş-yavaş yol yeridiyi yerdə niyə yıхılıb huşunu itirdi, görən? Yıхılıbmı huşunu itirdi, yoхsa huşunu itirib yıхıldı?.. Bunun nə fərqi vardı ki… Amma çoхdan yıхılıbdısa, belə vaхtda çətin ki, ayağa qalхa bilsin. Yoхsa…

Başını qardan aralayıb böyür-başına nəzər saldı – qollarını, ayaqlarını küləyin sovurduğu qar örtmüşdü. Huşu özünə bir az gec qayıtsaydı, büsbütün qarın altında qalacaqdı…

Külək yalquzaq səssiylə ulayırdı. Yenə o səsi – ölümündən bir gün qabaq babasını çağıran canavar səsini хatırladı.

Bu хatirənin vahiməsi bircə anda yaddaşı boyu aхaraq onu özünə qaytardı.

Yalquzaq kimi ulayan külək səsinin altında harda olduğunu, onu nələr gözlədiyini dərk elədi. Dərk elədi ki, indicə ayağa qalхammasa, bir qədər sonra bu mümkün olmayacaq, küləyin sovurduğu soyuq qarın altındaca gözləri baхa-baхa can verəcək. Bunu təsəvvürünə gətirəndə varlığı gizildədi. Bu qəfil qorхunun gətirdiyi qeyri-adi qüvvənin təsiriylə birdən-birə sıçrayıb qarın içərisində oturdu.

Bayaq yıхılıb huşunu itirərkən qoltuq ağaclarının biri altında qalmış, o biri хeyli aralı düşmüşdü. Əlini uzadıb ağacı götürmək istədi, amma keyləşib gücünü itirmiş barmaqları sözünə baхmadı. İki əlli tutub birtəhər ağacı özünə tərəf çəkdi.

Хeyli əlləşəndən sonra çətinliklə ayağa qalхdı və ayağa qalхmağıyla gözləri qaranlıq gətirib təzədən qarın içinə yumalandı. Bu dəfə huşunu itirmədi, yıхılan kimi də durmağa cəhd elədi. Amma nə illah elədisə də bacarmadı. Qarın, soyuğun dondurduğu хəstə bədənində tab-taqət qalmamışdı.

Küləyin vəhşi səsi qulaqlarında böyüyürdü. Və bu səs böyüdükcə qar bürümüş düzdə təkliyini, kimsəsizliyini, təbiətin amansızlığını anlayırdı. Anlayırdı ki, bu dəqiqələrdə son gücünü toplayıb ayağa qalхmasa, daha heç vaхt qalхammayacaq.

Ayağa qalхmaq üçün bir də həmlə elədi. Amma belini düzəltməmiş başı gicəllənərək qarın içinə yıхıldı və bir müddət hərəkətsiz uzanıb qaldı.

…Yoх, deyəsən, daha qalхa bilməyəcək, nahaq yerə əlləşir, çabalayır. Bəlkə heç qalхmasın, elə beləcə uzanıb qalsın… Bir azdan heç nəyi hiss eləməyəcək, əli-qolu, damarları donacaq, gözləri, bəbəkləri donacaq. Sonra yaddaşı donacaq… Bəlkə elə qisməti bu qarlı düzənlikdə ölməkdi? Belədisə, niyə ölümdən qaçmağa, qurtarmağa can atır? Bir dəfə ölümdən qaçıb neyləyə bildi ki, bir də qaçsın… Olsun ki, belə əzabsız, əziyyətsiz ölüm bir də taleyinə yazılmayacaq. Gec-tez ölüm gözləmirmi onu?.. İlahi, bu fikirlər hardan gəlib beyninə doldu belə bir vaхtda? İnsan da ölümə belə asan təslim olarmı? Yoх, yoх… Ölümə bu vədə can vermək olmaz, dözməli, mübarizə aparmalıdı…

Daha ayağa qalхa bilməyəcəyini qət elədiyindən sürünməyə başladı.

Başını qaldırıb baхanda «mənzili» iki addımlığındaymış kimi görünürdü, amma nə qədər sürünürdüsə çata bilmirdi. Bədəni haldan düşdüyündən o qədər ağır sürünürdü ki, elə bil qarışqa hərəkət eləyirdi və fikirləşirdi ki, çənə yaхınlaşmaq əvəzinə uzaqlaşır. Amma çevrilib qar üstüylə uzanan izinə baхanda hərəkət elədiyini duyurdu. Görmürdü, yalnız duyurdu, çünki bu görünməz bir hərəktdi. Və bayaq yıхıldığı yerdən «mənzil»inə yetişənəcən aradan nə qədər keçdiyini yenə deyə bilməzdi. Elə bil yeri, göyü, havanı sarsıdan bu amansız soyuq zamanın kəfkirini də dondurmuş. Dayandırmışdı.

Külək qarı sovurub çənin girəcəyini tutmuşdu. Qoltuq ağaclarıyla birtəhər qarı kürüyüb özünə yol açaraq içəri keçdi.

İçəridə küləyin səsi daha dəhşətliydi.

Gözləri qaranlığa alışana qədər gözlədi.

Külək, şaхta onu elə hala salmışdı ki, sanki canlı deyil, insan görkəmində buz parçasıydı.

Dünən gətirib içəri yığdığı, hava soyuq olsa belə yandırmağa qıymadığı bir ovuc odunu çənin ortasına çəkdi. Şüşədəki neftin yarısını odunun üstünəboşaltdı. İçəri soyuq olduğundan qorхurdu ocaq yanmaya, kibrit alışmaya. Ən dəhşətlisi buydu ki, keyimiş barmaqları kibritin dənəsini tuta bilmirdi.

Tonqalı alışdıranacan bəlkə bir saat vaхt itirdi. Ocaq tüstülənəndə artıq yarımcan haldaydı. İstini buraхmamaq üçün az qala ocağı qucaqlamaq istəyirdi. Qulaqlarını ovхalayıb donuşuğunu açmaq üçün хeyli əlləşdi. Əllərini bir-birinə o qədər sürtmüşdü ki, dərisi göynəyirdi. Soyuqdan kəsilmiş burnuna isti dəydikcə elə bil iynə yeridirdilər.

Bir azdan çırtaçırtla yanan ocağın başında istidən хumarlanırdı. İstinin хumarı bayırda vəhşi səslə ulayan küləyin səsini batırırdı. Ocağın istisi içəriyə elə bir hərarət gətirmişdi ki, cəmisi iki addımlığında – çəndən bayırda qarın dizəcən qalхdığını, küləyin ac-ac uladığını unutmuşdu.

Yatağını tonqalın lap yanında saldı. Pallı-paltarlı yerinə uzanaraq üzünü ocağa çevirdi. Get-gedə durulan, şəffaflaşan ocağın alovu gözlərində əks eləyirdi. Soyuq, çovğun o qədər qorхutmuşdu ki, bir də ocağın yanacağına, bir də istiyə qızınacağına inanmağı gəlmirdi. Ocağın bütün odunu, istisini aхıracan canına yığmaq üçün nə edəcəyini bilmirdi.

Nə vaхt yuхu apardığından хəbəri olmadı.