Hozirgi zamon
Yüklə 279,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Pedagogik qobiliyatlar
Layoqat- Psixologiyada tug ‘malik alomatlari bor individual sifatlar layoqatlar deb yuritildi va uning ikki xili farqlanadi: 1) tabiiy (tug‘ma) layoqat - odamdagi oliy nerv tizimi faol iyatining xususiyatlari, miya yarim sharlarining qanday ishlashi, qo‘l -oyoqlarning biologik va fizio logik sifatlari, bilish jarayonlarini ta’minlovchi s ezgi organlari - ko‘z, quloq, burun, teri kabilarning xususiyatlaridan tashkil topadi. Ijtimoiy layoqat – bola tug‘ilishi bilan uni o‘rab turgan atrof muhit, muloqot uslublari, so‘zlashish madaniyati kabi ko‘plab omillar ta’sirida tug‘ma layoqat tarbiyalanib qobiliyatga aylanib va rivojlanib boradi. Demak, layoqat tug‘ma bo‘lib, qobiliyat tarbiya ma hsulidir. Shaxsning muayyan faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirish sharti hisoblangan va buning uchun zarur bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash dinamikasid a yuzaga chiqadigan farqlarda namoyon bo‘ladigan individiual - psixologik xususiyatiga qobiliyat deyiladi. Pedagogika va psixologiya fanlari sohasida olib borilgan ilmiy tadqiqotlarda pedagogik qobiliyatlarning qo‘yidagi 10 ta turi ko‘rsatilgan: 1. Didaktik qobiliyat. 2. Akademik qobiliyat. 3. Perseptiv qobiliyat. 4. Nutqiy qobiliyat. Международный научный журнал № 3 (100), часть 1 « Научный импульс » Октябрь , 2022 77 5. Tashkilotchilik qobiliyati. 6. Obro‘ga egalik qobiliyatlari. 7. Komunikativ qobiliyat. 8. Diqqatni taqsimlash qobiliyati. 9. Kelajakni ko‘ra bilish qobiliyati. 10.Konstruktiv qobiliyat. 1.Didaktik qobiliyat - bu oson yo‘l bilan murakkab bilimlarni tarbiyalanuvchilarga tushunti ra olishdir. Bunda ta’lim beruvchining o‘quv materialini tarbiyalanuvchilarga tushunarli qilib bayon etishi, mavzu yoki muammoni ularga aniq va tushunarli qilib aytib berishi va namoyish qilishi, tarbiyalanuvchilarda mustaqil ravishda faol fikrlashga qiziqish uyg‘ota olishi ko‘zda tutiladi. Ta’lim beruvchi zarurat tug‘ilgan hollarda o‘quv materialini o‘zgartira, soddalashtira oladi, qiyin nar sani oson, murakkab narsani oddiy, tushunarsiz narsani tushunarli qila oladi. 2.Akademik qobiliyat - barcha fanlar yu zasidan muayyan bilimlarga ega bo‘lishlik. Bunday qobiliyatlarga ega bo‘lgan ta’lim beruvchi o‘z mutaxassisligi bo‘yicha bilimlar hajmidagi na emas, balki ancha keng va chuqurroq biladi, o‘z sport turi sohasidagi yangiliklarni kuzatib boradi. Fan-texnika, ijtimoiy- siyosiy hayotga doir qiziqishlari bilan ko‘p narsalarni o‘rganib boradi. Tarbiyalanuvchilarda ma’lum fan bo‘yicha bilim va ko‘nikma lar shakllantirish jarayonida ma’lumotlarni boshqa fanlar (fizika, anatomiya, fiziologiya, geometriya va h.k) bilan b og‘lay oladi. 3. Perseptiv qobiliyat - qisqa daqiqalarda tarbiyalanuvchilar holatini idrok qila olish fazilati, bu tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga kira olish qobiliyati, tarbiyalanuvchi shaxsini va uning vaqtinchalik psixologik holatlarini juda yaxshi tushuna bilish bilan bog‘liq bo‘lgan psixologik kuzatuvchanlikdir. Bunday ta’lim beruvchi kichkinagina alomatlar, uncha katta bo‘lmagan tashqi belgilar asosida tarbiyalanuvchi ruhiyatdagi ko‘z ilg‘amas o‘zgarishlarni ham fahmlab oladi. 4. Nutqiy qobiliyat –ixcham, ma’noli, ohangdor, muayyan ritm, temp, chastotaga ega bo‘lgan nutq. Shuningdek, ta’lim beruvchi nutqining jarangdorligi, uning pau za, mantiqiy urg‘uga rioya qilishi. Qobiliyatli ta’lim beruvchining nutqi mashg‘ulotda hamisha tarbiyalanuvchilarga q aratilgan bo‘ladi. Ta’lim beruvchi yangi materialni tushuntirayotgan, tarbiyalanuvchining javobini tahlil qilayotgan, ma’qullayotgan yoki qoralayotgan bo‘lsa ham uning nutqi hamisha o‘zining ichki kuchi, ishonchi, o‘zi gapirayotgan narsaga qaratilganligi b ilan ajralib turadi. Fikrlar ifodasi tarbiyalanuvchi uchun aniq, sodda, tushunarli bo‘ladi. 5. Tashkilotchilik qobiliyati- o‘quv guruhi yok i jamoani uyushtirish va uni boshqarish iste’dodi. Tashkilotchilik tarbiyalanuvchilarni xilma -xil faoliyat turiga jalb qilish uchun asos hisoblanadi. Bu qobiliyat, birinchidan, tarbiyalanuvchilar jamoasini uyushtirish, muhim vazifalarni hal etishga ruhlant irish bo‘lsa, ikkinchidan, o‘z faoliyatini to‘g‘ri uyushtirish qobiliyatidir. 6. Obro‘ga ega bo‘lishlik qobiliyati - o ‘zining shaxsiy xususiyati, bilimdonligi, aql - farosatli, mustahkam irodasi bilan obro‘ orttirish uquvchanligi. Fanda bu qobiliyat turi – |