Hozirgi zamon
Yüklə 279,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Научный импульс » Октябрь , 2022 79 imo-ishoralardan tez va aniq foydalanish, eng keskin va kutilmagan pedagogik vaziyatlarda ham osoyishtalik va aniq fikr yuritish, tahlil qilish qobiliyatini saqlab qolish imkonini beradi. Pedagogik texnika quyidagi tarkibiy qismlardan iborat: nutq malakalari; pedagogning mimikasi va pantomimikasi; o‘z psixologik(ruhiy) holatini boshqara olishi; aktyorlik va rejissorlik mahorati. Avvalo, pedagogik texnikaning tarkibiy qismi sifatida pedagogning nutq malakalarini, ya’ni savodli gapirish, nutqini chiroyli va tushunarli, ta’sirchan qilib bayon etish, o‘z fikr va his- tuyg‘ularini so‘zda aniq ifodalash malakalarini aytib o‘tish mumkin. Olimlarning hisoblashlariga ko‘ra o‘quv uchun ajratilgan vaqtning taxminan 1/4 - 1/2 qismi o‘quvchilarning o‘qituvchi nutqini eshitishlari va tushunishlari uchun sarflanadi. Demak, o‘quv materialining o‘quvchilar tomonidan puxta o‘zlashtirilishi o‘ qituvchi nutqining kamoloti va yorqinligiga bog‘liq ekan. Haqiqatan ham, A.Avloniy ta’kidlaganidek “So‘z inso nning daraja va kamoli, ilm va fazlni ulug‘lab ko‘rsatadurg‘on tarozisidir. Aql sohiblari kishilarning fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qimmatini so‘zlagan so‘zidan bilur”. Ayniqsa, o‘quvchilar o‘qituvchi talaffuzi, nutq texnikasiga katta e’tibo r berishadi. Duduq, kirish, tovushga taqlid kabi so‘zlarning, masalan “aytaylik”, “xo‘sh”, “anaqa”, “o‘tga - bo‘tga”, “demak” yoki bitta so‘zni ketma -ket uch martagacha takrorlash kabi so‘zlarning o‘rinsiz ravishda ko‘p takrorlanishi o‘quvchilarning ensasini qotiradi. Bunday hol faqat o‘rta maktab o‘qituvchilari va o‘quvchilari orasidagina emas, balki oliy o‘quv yurti professor- o‘qituvchilari orasida h am uchrashi achinarli hol. Hozirgi kunda nutq texnikasiga doir mashqlar tizimi ishlab chiqilgan. Bu tizim teatr pedagogikasi tajribalariga tayanadi hamda nutq paytida to‘g‘ri nafas olish, tanaffus va diksiyani so‘zlash kabi ko‘nikmalar o‘quv -metodik majmuasidan tashkil topgan. Mazkur tizimni o‘zlashtirish uchun o‘z ustida muntazam ishlagan har qanday inson, jumla dan, yoshlarga ta’lim - tarbiya beruvchi o‘qituvchi va murabbiylar o‘z nutqini to‘g‘rilay oladi. Kishining ovozi, tabiati o‘zgarmas degan fikrlarga qo‘shilib bo‘lmaydi. Hozirgi zamon fiziologiya fanining dalolat berishicha, ovoz sifatini mutlaqo o‘zgartirish mumkin. Bu tarixiy faktlar bilan ham isbotlangan. Masalan, buyuk notiq Demosfen o‘z duduqligini mashq qilish tufayli yengib, qadimgi Rimning buyuk notig‘iga aylangan. Pedagogik faoliyatda mimika va pantomimikaning o‘z o‘rni va ahamiyati bor. Pantomimika. Gavda, qo‘l va oyoqlarning harakatiga - pantomimikadeyiladi. Pantomimika harakatlaridan mohir pedagoglar o‘z fikrlarini bildirishda, obrazlar yarat ish kabilarda foydalanadilar. O‘qituvchilar dars jarayonida gavda harakatlariga alohida e’tibor qaratishlari kerak. Jumladan, salomlashishda gavdani tik tutib, ikki qo‘lni har bir o‘quvchini bag‘riga bosmoqchidek tutishi, bunda o‘ng oyoq, chap oyoqqa nisba tan 15-20 sm oldinga tashlangan bo‘lishi, ya’ni o‘quvchlarini yugurib borib bag‘riga bosmoqchidek ma’no angla tilishi, tavoze bilan o‘quvchilarni o‘tirishga taklif etishi, o‘rganilayotgan mavzuning |