I bob o'zbekiston qizil kitobiga kiritilgan o'simliklar

II BOB ENDEMIK O'SIMLIKLAR VA ULARGA TARIF
2.1 Endemiklar o'simliklar
Endemiklar, endemlar (yun. — mahalliy) — tarqalishi nisbatan kichik geografik hudud bilan cheklangan hayvonlar va oʻsimliklar oilalari, urugʻlari, turlari yoki boshqa taksonlari. Endemiklar — biron flora yoki faunaning oʻziga xos tarkibiy qismi. Endemizmning rivojlanishi geografik chegaralanish, iqlim va edafik (tuproq) sharoitlari, biologik omillar (parazitlik, konkurensiya va boshqalar) bilan bogʻliq. Tur endemizmi juda cheklangan boʻlishi mumkin. Endemiklar koʻproq okean, orollar, togʻli hududlar va koʻllarda uchraydk. Mas, Avliyo Yelena o. florasining 85% chasi, Kavkaz florasining 20% ga yaqini, Baykal koʻli faunasi va florasining 75% ga yaqin turi endemiklardan iborat. Shakllanish muddatiga binoan, endemiklar paleoendemiklar va neoendemiklarga ajratiladi².
Paleoendemiklar — yoʻqolib borayotgan relikt turlardan iborat. Ularga Gʻarbiy va Markaziy Xitoyda oʻsadigan metasekvoyya va ginkgo; Kaliforniya sekvoyyasi, Avstraliya va Tasmaniyadagi oʻrdakburun; Hind okeani Komor o. yaqinida tarqalgan latimeriya kiradi³
Neoendemiklar — yaqinda chegaralangan hududlarda paydo boʻlgan, progressiv yosh turlar yoki formalar. Ularga Qrim florasi va faunasi, Britaniya orollari faunasidagi bir qancha turlar kiradi (Kosmopolitlar bilan solishtiring)⁴
O'simliklar, boshqa tirik mavjudotlar singari, juda kuchli tirik qolish instinktiga ega bo'lib, ularni iloji boricha yuzlab va minglab yillar davomida yuzaga keladigan o'zgarishlarga moslashishga olib keladi. Odamlar, o'z navbatida, biz ham narsalarni yorliqlashlari kerak, chunki bu ularni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Shuning uchun ham botanikada uzoq vaqt davomida bitta joyda yashaydigan o'simliklarning o'ziga xos turlariga ishora qiluvchi ba'zi so'zlar mavjud.
Eng muhimlaridan biri bu endemizm yoki aniqroq bo'lishi, o'simlik endemizmi. Ushbu atama biz bilan daraxtlar, butalar, ... qisqasi, ular ichida davom etadigan ma'lum bir hududga juda yaxshi moslashishga muvaffaq bo'lgan o'simliklar haqida gapiradi. Ammo bugungi kunda ular yo'q bo'lib ketishga eng zaifdir.
Endemizm bu faqat dunyoning aniq bir qismida yashovchi hayvon yoki o'simlik: masalan Dracaena drako Macaronesia endemizmi Feniks kanariensisi bu Kanariya orollariga xos bo'lgan palma daraxti va boshqalar.
Umuman olganda, endemizm tushunchasi turlarga taalluqlidir, garchi u subspecies, genera va hatto butun oilalar uchun ishlatilishi mumkin. Bu o'rganilayotgan har bir hayvon yoki o'simlikning kelib chiqishiga, shuningdek boshqa yaqin joylarda topilganiga, yaxshi moslashishga erishish uchun ma'lum o'zgarishlarga olib kelishi mumkin bo'lgan narsaga bog'liq bo'ladi.