I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

S ənə  sə x a v ə td ə   d e y ə rd im   d əry a, 
D alğalanan  zam an  etm ə sə   qovğa.
Ə dldə,  elm d ə,  h elm ü   səxada  -  
O lm am ış  sən in   tə k   bir  şah  dünyada.
N ə  rəy in   m ən asız,  n ə   əd alətin ,
N ə  helm in   m əcb u ri,  n ə   səx av ətin .
Səxa  ovu cu n d a  q art  daş  m um   olar, 
Q ılm cm dan  daşlar  qan a  boyanar.
L ütfündən  ə tr  alsa  xurm alıq  ə g ər,
O  daim   tik an sız  x u rm a  yetirlər.
2
QİTƏ
İllərcə  g izləd im   onu  əğ y ard an   m üdam , 
V erdim   o  şu x ə  g ö zlərim   üstündo  ycr  foqət.
01  şux  baxışlı  g ö zy aşıın ın   sado  tifli  tok, 
G özdən  yüyiirdü,  ü z-g ö ziim o   çıxdı  aqibot.
3
X A Q A N İ   ] 1 A QQI NDA
M əni  zom anonin  doğdu  anası,
D ünyada  yiiksoklik,  hiinor  ustası.
A randan  çıx m ışam ,  altm ış  yaşım   var,
Oıı  altı  il  etdim   Ş irvanda  qorar.
Z o il'b ir  qocayam ,  şahı  v o s fc d o n , 
D cm irom   K cy x o sıo v ,  K cyqubadam   mon.
Sual  ctson  m ondon,  ey  Ə fzaləddin,
Öziin  d oğrusunu  cy lərso n   yəqin.
A nd  olsun  o  o ziz  canına,  sondon  -  
X cyli  n arazıy am ,  düziinii  b ilsən...
M ən   sənin  u stadın,  həm   d ə   qaynatan, 
S ən  m ən im   övladım ,  göz  işığım san.
S ən  m ən i  ö zü n o   se çərk ən   ustad,
V erdim   qızım ı  da,  olasan  dam ad.
S ənin  tə lim in ə   bcl  b ağlam ışdım ,
S ən in   şairlikdo  dilini  açdım .
S əni  o  xaqana  özüm   göstordim .
“ X a q a n i”  adını  sə n ə   m ən  verdim .
N ə d ə n d ir  od  kim i  iistüm ə  co şm aq?
N o  son  odsan,  susan,  no  m on  yel,  torpaq!

---

X A Q A N İ   Ş İ R V A N İ
Ə fzələddin  İbruhim  X aqani  Şirvani  h.  5 2 0 -ci  (1126)  ildə  Şanıa.xıda 
doğıdmıış,  h.  5 9 5 -ci  (1198-99)  ildə  Təbrizdə  vəfat  etmişdir.
17  min  beytlik  qəzəl,  qəsidə,  qitə  və  riibailərdən  ibarət  "D iva n "ı  d ö vrii- 
nıiizə  kim i  gəlib  çatmışdır.  Bu
 
"D ivan "  ilk  dəfə  1878-ci  ildə  1582  sə h ifə d ə 
Laknaııda
  (
H indistan
) 
daş  basm ası  ilə  çap  olıınmıışdur.  "Divan  "ın  Boınbev. 
Tehran,  Təbriz  və s.  n əşıiəri  də  var.
H.  5 5 1 -ci  (1156)  ildə  3200  beytlik  “T öhfətü l-İra q cyn "  (" İk i  İraqm   tö h -  
fə si
 ”) 
əsərini  bitirmişdir.  Ə sər  M osııl  vəziri  C ə m ahddinə  ith a f ' edilınişdir. 
" T ö h fə tü T İra q e y n ” poemasındcı X aqaninin  fəlsəfi göriişləri,  fe o d a l  m ü hitinə 
m ünasibəti  öz  əksini tapır.
A y r ı-a y n   illərdə  dövriinün  görkəm li  şəxsivyətlərinə  vazdığı  "M ünşəat "ı 
(" M ə k tu b la r ”/)  1 9 67-1970-ci  illərdə  ‘‘Ə rm əğan"  və  “F ərhənge-İraıızəınin" 
jurııallarında,  eləcə  də  Təbrizdə  universitetinin  “M əc əllə 'iə rin d ə  nəşr  olıın - 
muşdıır.
1
M E R A T Ü S - S ü F A
M onim   könliim   m iiollim dir,  d i/im   iisto  dobistanı,
()  şagirdom   ki,  öyrondim ,  siikut  ilo  olifbanı.
No  hor  dizdon  o lar  m oktııb,  no  do  hor  şagird  ozborxan.
No  hor  qotro  olar  nisan,  no  hor  dorya  so d o f kanı.
D izim   m oktob  dcyil  yalnız,  o,  N uhun  goştisi  tim sal,
Q om im  
Cudi  dağı,  gözdon  axan  yaş  -  Nuh  tufanı.
Bıı  ciir  insanlaıa  ('u d i  dağı  ancaq  topuqdandır,
D izino  onlarııı  çıx ın az  su,  tufan  tutsa  dıinyanı.
Dcyil  bu  m oktobo  layiq,  o  kos  ki,  dalğası  yoxdur,
O nun  dörd  tu fam y la  cuşa  g o lm o z  cism ü  orkanı.
D izi  m ə k tə b   olan  k o sd ə  g orək  bir  h ü m m ə t  o lsu n   ki. 
Ö nündə  it  kim i  diz  çö k d iirə  bilsin  o,  arslanı.
O   insan  ki,  d ö zü b   d ərd o ,  baş  o y m əz  m o rd ə,  n a m ə ıd ə , 
O nu  diz  çö k d iirə  b ilın əz,  tutan  d ö rd o lli  dünyam .
O lar X ızr  ö z  zam an ın d a,  bu  m onam   b ilən   insan,
Y aşar,  c c a z d ə   aciz  c d ə r  X ızr  ilə  M usanı.
O nun  tə lq in in in   şərhi  sükut  ilə  o lar  təv il,
Biitün  təlim   m ü şk ü ld ü r,  c ə h a lə t  isə  bürhanı.
M ənim   ö y rə n d iy im   ilk  söz  bu  m ə k tə b d ə   “sü k u t”  oldu, 
B oladır  dil  başa,  lakin  sükut  hor  d ərd   d ərm an ı.
M əni  ilk  d ə rs d ə   ustad  dilim d ən   cy lo d im   m əh ru m ,
O  dilli  b ə rb o tə   dilsiz  n cy in   üstiindiir  ofğanı.
Q alarkon  ncy  kim i  dilsiz,  dodaqdan  can  əta  ctdi,
Dcdi:  -   N cy  tok  göziindon  al  nofos,  -   vcrdi  bıı  form anı.
M oni  tolqin  b utasında  oritdi,  yaxdı,  ta  m ondo 
N o  şcytan  hiylosi  qaldı,  no  m oğrur  A d əm   üsyanı.
M ono  öyrotdi  çox  şcylor,  yazarsam   ciiziinü,  çatm az 
Soınanı  dol'tor  ctsoın  vo  m ürokkob  cü m lo   doryanı.
O  “o b co d ”  ki,  m ono  ustad  toliın  ctdi  tocı idi,
Saralm ış  çö h ro ın o   yazdı  qızıl  xotlo  göziiın  qanı.
O  giin  ki,  siıri  yo x lu q d an   ibarot  obcodi  bildim ,
U nutdum   v arlığ a  bağlı  olaıı  hor  bir  ınüoınm anı.
(iö riin co   b ilm o m o k d ir  bu  qoribo  ınoktobin  clm i, 
U nutdum   h a ilzo m d o   y c r  tutan  hor  clm ii  iirfanı.
Q oribo  clm d ir,  d öndüm   onunla  s ırf nadano,
O cob  ustad  iıniş,  tolim   e d ir o  g uya  nadanı.
J r V  
115

---

N ccə  ay in əd ə  tuti  g ö rə r  öz  əksini,  lakin -  
G ə lo r  nitqə  tə ə c c ü b d ən ,  o la r  əksinin  heyranı.
Ö m ü r  keçdi  bu  m ə k tə b d ə ,  h ə lə   “ə b c ə d ” dəyəm   aciz,
N o  v ax t  dərk  ey lə rə m ,  aya,  m ü əm m alı  bu  divanı?
H əlo   k ö rp ə  u şaq lar tə k   oy u n   ardındadır  fıkrim ,
Bu  hoqqabaz  fə lə k   heyran  ed ir  feliylo  insanı.
O yun  h ən g am əsi  q u n n u ş  çocuqlar,  bax,  bu  m eydanda, 
Y er  heyran  tə k   dayanm ış,  g ö y sə  dövr  ey lə r  bu  m eydanı.
B udur,  axır oyun  bitm iş,  y ə q in d ir  ki,  çatıb  axşam ,
G ü n əş  batcaq,  b u   adotdir,  qaranlıq  ö rtə r  h ə r  yanı.
G ö rə n d ə   təbim i  əq lim   d ü şə r  təşvişo,  naçarəm ,
Şiiurum   var  ikon  təb im   g ə rə k   tərk  eyloyo  canı.
N eco  F irondən  M usa  qaçırdı  çarosiz,  indi  -  
M ən im   oqlim   d ə  q açm aq d a  ed ir təqlid  M usanı.
B ohorsiz  bir  arı  olm uş  o g o r  nəfsim   ozol  başdan,
Bıı  giin  şadəm   ki,  şohd  ilə  d o lubdur  nofsim in  şanı.
O nu  m ü rtəd liy o   m ail  göriinco,  adoti  üzro,
A çıldı  sirri,  m on  nofsin  başın  kosdim   d ə  pünhanı.
O nu  xolvotdo  d əfn   ctdim ,  m ozarın  qanla  islatdım ,
O  qanlı  qobıo  m on  tolqin  dcdim   ay ati-im an ı.
Şohidin  qobıi  z ah ird ə  qan  ilə  islanar,  am m a 
D olar  m işk  ilo  daxildo,  o lar  connot  giiliistanı.
T o b io t  k aftan   sökso  bu  q o b ri,  qorxm uram ,  çiinki 
Ş oriot  m ohtabın  ctdim   bu  qobrin  mon  nigohbanı.
Ə gor  nofsin  m o zarın d a  tikan  bitm iş,  no  dərdim   var: 
T ikan  zahirdodir,  son  batin o   bax,  gör  güliistanı.
G ü n əşd ir  h ü m m ətim ,  Z ə n d lo   A vestanın  şahonşahı, 
M inib  ərşi,  y a tırm ışd ır  dizi  iistiində  İsanı.
B əli,  d ərv işd o   hiim m ot  g ü n əş  m isli  g ə rə k   olsun, 
A xı  o,  şahdan  üstiindür,  n ə   yurdu  var,  n ə  sam am ,
S üleym ana  b o ra b ə rd ir  h ə r  hiim m ət  sahibi  d ərv iş,
O  “rəbbi  h o b li”  toblinin  sosindən  titrə r  eyvanı.
C ahanla  can  iki  bütdiir  düşüb  d ərv iş  ayağm a, 
T am ahla  e h tiy at  it  tək  olu b   zən cirli  d ərb an ı
O  İsk o n d ərsifət  X ızrın  hava  -   taxtı,  ağıl  -   tacı,
0   aqil  sərx o şa  sıifro  -   rizadır,  can  -   m ehm anı.
X o zin əd an   -   fıkr,  ilham ,  kcşikçi  -   şor  ilə  tovfıq, 
Ə siri  -  n əfs  ilə  am al,  qul  ctm iş  çərx i,  keyhanı.
No  hind  cibalı  tok  q u rm u ş  sitəm lo  qosri  -   “ta ğ u ti” , 
N o  Çin  xaqani  tok  ziilm   ilo  düzm üş  taco   m orcam .
O nun  toslim   o cağ ın d a  odu n d u r  toxti  sultanın,
O nıın  ixlas  so m o n d in o   nal  ctdik  taci  -   xaqanı.
A zadlıq  m ey d an ın d a  at  çapırm aq  könliino  düşso, 
Kosu 
am al  olar,  oqlin  ayağı 
o ld ə   çovqam .
M onim   qolbim   cvi  g ö z -g ö z   olub  indi  p o to k lo r  lok, 
fşik d o n   sadodirso,  v ar  içindo  bal  dolu  şam ,
1  löriim çoklor  toru  zah ird o   bir  tiil  pord o y o   oxşar, 
İçindo,  y o x d u r  oslindo  çibindon  başqa  biiryanı.
N oyo  lazım   balıq  tok  zahiri  pullu,  içi  boınboş, 
S o d o f ol  ki,  iiziin  sado  ola,  qolbin  g ö v h o r  kanı.
İrado  şahının  getd im   ö p oın  bir  giin  ay ağından,
M oni  taxta  çıx ard ı,  söylodi:  öz  m onzilin  tanı!
117

---