I c I l d VII-XII əsrlər azərbaycan şERİ

T utaq  ki,  z ü lm a td a   h ə y a t  su y u   var,
Y ol  açan  iç m ə z s ə   k im d ir  g u n ah k ar? 
X ızr,  İlyas  k a m   aldı  h ə y a t  suyundan, 
A ncaq  v e rm ə d ilə r  ö z g ə y ə   nişan.
B iri  k am   ala ra q   d ö n d ü   səh ray a,
B iri  d ə   iç ə rə k   c u m d u   d ə ry a y a .
D ə n lə ri  b ir  su d an   içib  b o y   atdı,
A n caq   o n u   iki  d ə y irm a n   dartdı. 
Ç eşm ən i  k e ç irm ə k   fık riy lə   ə lə , 
İs k ə n d ə r  at  çap d ı  m in  z ə h m ə t  ilə. 
D irilik   v e rə n   b ir  ç eşm ə  d ilə rk ə n , 
Ç e şm ə d ə n   g ö y ə rd i  su lu  b ir  ç ə m ə n . 
Ç e şm ən i  a ra rk ə n   qırx  g ü n   at  saldı,
O n u   ta p m ay araq   k ö lg ə d ə   qaldı.
A tə şm i  d ü şm ü şd ü   şah  ü rə y in ə , 
U y m u şd u   ç e şm ə n in   xoş  ah ə n g in ə . 
Ç e şm ə d ə n   k ö lg ə   yox,  g ü m ü ş  n u r  çıxar, 
A n caq   çox  az  o lu r k ö lg ə siz   sular. 
Ç e şm ə y ə   lazım sa  o n u n   k ö lg əsi,
N eçin   k ö lg ə siz d ir G ü n ə ş  çeşm əsi? 
İçın əli  o lu rsa  ç e şm ə   G ü n ə şd ə n , 
K ö lg ə d ə   q a lm ışd ır  o  ç e şm ə   n ə d ə n ?  
Ç e şm ə d ə   k ö lg ə lik   y a x şıd ır  tozdan, 
B u n d a  sə rin lik   var,  o n d a h ə y ə c a n .
Şah  o  k ö lg ə lik d ə   tapm adı  çara, 
G ün d ü zü   o lm u şd u r  k ö lg ə d ə n   qara. 
Ə b əd i  h ə y a ta   üm id  b ə slə rk ə n ,
İndi  can  q a y ğ ısı  ç ə k ir  h ə r  yetən. 
P adşahın  ü m id i  söndüyü  zam an 
Q ay ıtm aq   istə d i  g əld iy i  yoldan. 
D üşündü,  n ə   tə d b ir  elə sin   barı, 
Q aran lıq   k ö lg ə d ə n   çıxsın  dişarı.
O   y o ld a  q a rşıy a   çıxdı  b ir  m ə lə k , 
P adşahın  ə lin ə   o  əl  ç ə k ə rə k ,
D edi:  “ Bu  d ü n y an ı  k eçird in   ə lə ,
B elə  çiy  x ü ly a d a n   d o y m ad ın   h ə lə ? ” 
O v cu n a  b u rax d ı  pul  q ə d ə r  b ir daş,
D edi:  “T ut  bu  daşı  canından  da  baş!
B u  d a şlıq   d ü nyada  çalış,  tö k   tədbir,
B u  ağ ırlıq d a  daş  ə lin ə   keçir!
Q ə lb in d ə   m in lə rlə   olsa  da  d ilək ,
B u  d a şın   tay ıy la  doyarsan,  b işə k k ...”
O   d aşı  İsk ə n d ə r  aldı  m ə lə k d ə n , 
G ö z ü n d ə   yox  o ld u   ona  daş  v erən .
O  z ü lm ə t  içində  çapdı  İsk ən d ər, 
G ö z ü n d ə   bir z ü lm ət,  k ö n ü ld ə  kədər. 
B ir  h a tif  səslən d i  o na  qey b d ən : 
“Q ism ə ti  h ə r  k ə sə   y azıd ır  verən! 
İs k ə n d ə r z ü lm ə tə   doğru  at  çapar,
X ızr  isə  çeşm əni  işıqda  tapar.
A ra rk ə n   tapm adı  çc şm ə   İsk ən d ər, 
X ızra  q ism ə t  oldu,  gördü  çox  səm ər. 
Y üzü  halva  üçün  y an d ırar  ocaq,
H alv a  şirin  ey lə r  bir  ağzı  a n c a q ” . 
B aşq a  b ir  səs  g əld i  ki:  “ Ey  əh li-R u m ! 
Bu  g ö z ə l  ö lk ə d ə   v ar  parlayan  qum. 
P eşim an   olacaq  onu  g ö tü rən ,
D iz in ə   vuracaq  heç  g ö tü rm ə y ə n ” . 
K e ç irk ə n   parlayan  qum dan  h ə r  n əfər 
G ö tü rd ii  bəx tin o   g ö rə  bir  q ə d ə r.
O  y e rd o   şah  gördü  çox  h ik m ət,  çox  raz 
Ki,  o n d an   biriııi  söyləm ok  olm az! 
İsra fıld ə n ,  Surdan  bir  b əh s  açaraq, 
D em o d im ,  m o q səd d ən   diişm oyim   ıızaq 
A çm ış  bu  m odəni  başqa  b ir  şa ir26", 
Y e n id ən   bir  osas  qurm aq  çotindir.
Əli  çatm ay ın ca  hoyat  suyuna,
Q ayıtdı  şah  işıq  çeşm o  yoluna. 
İsk ə n d o r  orduya  verinco  fərm an ,
İşığa  d ö n d ü lə r  zü lm o t  yolundan.
O  yeni  cığırla  goldiyi  yoldan 
B o ləd çi  o lm u şd u r  o  dərdli  m adyan. 
Q ırx  g ü n   yol  g ctd ik d ən   sonra  qaranlıq 
G e td ik c o   çək ild i,  göründü  işıq.

---

A1  G ü n əş  b u lu d d an   çıx d ığ ı  zam an  
Q a n - tə r ə  b a tm ışd ı  o  su su zlu q d an . 
Q ism ə tsiz   b ir  şey ə  g ö stə rd i  h ə v ə s, 
Q ism ə tin   d e y ilsə   ça lışm a   ə b ə s!
R u zi  arx a sın c a   q açm aq   n ə   g ərək !
S ən   otur,  ru z in in   özü  g ə lə c ə k .
B iri  to x u m   s ə p ə r,  o  biri  b iç ə r,
B ə x tiy a r o d u r  ki,  bu  sözü  d in lər.
H ə r  şeyi  ö z ü n çü n   ə k m ə k   n ə   yarar? 
D ünyada  h e sab sız  ruzi  y e y ə n   var! 
K e ç ə n lə r z ə h m ə tlə   ə k d iy i  b ağdan 
G ə lə n lə r  m e y v ə n i  d ərm iş  h ə r zam an . 
K e ç ə n lə r  b ir ço x   şey  ə k m işd ir  b iz ə ,
B iz  d ə   ə k m ə liy ik   gən c  n ə slim iz ə . 
D ünya  b ir  tarlad ır,  d iq q ə tlə   b ax saq , 
H am ı  b ir-b irin ə   cü tcü d ü r  ancaq.
İSKƏNDƏRİN  ŞİMALA  ÇATMASI  VƏ 
YƏCUC SƏDDİNİ  BAĞLAMASI
M ü ğ ən n i,  ü rə y im   d ü şü b d ü r  dara,
B u  d ə rd ə   sazın la  sən  e y lə   çara!
K ö n lü m   c u şə   g əlib ,  q ə m d ə n ,  q ü ssə d ə n , 
Sazın ın   telilə   raırı  et  onu  sən!
G ü n ə ş  öz  e v in ə   e d ə n d ə   şitab 
İstid ən   a sla n la r o ld u lar  k a b ab 227.
G ücü,  h ə ra rə ti  artdı  anbaan,
Ç irki,  rü tu b əti  sildi  havadan.
Q arsıldı  b itk in in   yaşıl  y arpağı,
S araldı  la lə n in   qızıl  y arpağı.
B iirkü  sə h ra la ra   o d -a lo v   saldı, 
M e y v ə lə rin   ağ zı  açıla  q ald ı.
B iilbül  ç ö ld ə n   d a ğ a  e y lə d i  sə fə r, 
S ə slə n d i  q ü rb ə td ə   q ə rib   n ə ğ m ə lə r. 
Q ız d ı  y ay   g ü n ü n ü n   isti  n ə fə si,
Ç alı  q u şların ın   k əsild i  səsi.
G ü n ə şi,  g ö y lə rd ə   d o lan an   zam an 
S a n c ıb   saraltm ad ı  ə q rə b tə k   xəzan. 
T ü s tü lə n ə n   bir  teşt  vardı  ə lin d ə , 
G ə z ib   od  saçırdı  o,  Z ə n g d ə ,  Ç ində. 
Y ırtırd ı  a slan tək   iti  caynağı 
G ah   ö küz  sağrısı,  gah  g u r  d ım a ğ ı22x. 
Y a y ın   ə n   şid d ətli,  isti  çağ ın d a,
D aş  m u m a  d ö n ə n d ə   gün  q ab ağ ın d a 
İs k ə n d ə r  g ö zü n d ən   qovub  yuxunu, 
İs tə d i  X ırx ıza  çə k sin   qoşunu.
Ş ah   v id a  ey ləd i  Ç in   x aq an ın a, 
X ə z in ə ,  v a r-d ö v lə t  b ə x ş  etd i  ona. 
Y o la   rəv an   old u ,  Ç ini  tə rk   etdi, 
Q o şu n u   sə h ray a  d o ğ ru  y ö n ə ltd i. 
B ə x tin in   təb lin i  çaldırıb  y e n ə ,
Y e tişd i  M ə şriq d ə n   Şim al  h əd d in ə. 
K eçd i  o,  ç ö llə rd ə n ,  axan  qum lardan, 
N ə   u çan  quş  g ö rd ü ,  n ə   d ə   b ir insan. 
Q a rşıd a   parlayan  d ü zən lik   vardı, 
Q u m ları  nur  saçar,  p a r-p a r yanardı. 
B ə lə d ç i  dcdi  ki:  “ B urda  gördüyün 
Q u m la r  b a şd a n -b a şa   g ü m ü şd ü r biitiin 
B u rd an   sən  o  q ə d ə r  g ö tü r  x ə z in ə , 
Q o şu n u   salm asın  yolda  çətin o . 
Q o şu n d an   b ilm esin   bunu  b ir n əfər, 
A ğ ır  yük  götürüb  ə ld ə n   d ü ş ə rlə r” . 
Ş a h ın sa   çox  idi  s a f  qızılları,
O d u r  ki,  baxm adı  g ü m ü şə  sarı.
A n caq   ki  n cy ləsin ,  güc  g əld i  tam ah, 
B ir  n e ç ə   d əv ən i  y üklətdi  padşah.
Ycl  kim i  kcçsə  d ə   yolu  çap araq , 
Q alx m ırd ı  h av ay a  n ə  toz,  n ə   torpaq. 
B ir  h o ftə   qonm adı  toz  p altarlara, 
Ç ü n k i  b a şd a n -b a şa   g ü m ü şd u   ora. 
D cy ərd in ,  bu  y e rlə r  iki  h issəydi: 
T o rp ağ ı  giim üşdü,  suyu  civ əy d i.
N ə   g ü m ü ş  ü stü n d ə  d in co lm ək   olar,

---