42
siqaret çəkməni azaltmaqda faydalı olacaq.
İnkişaf etmiş ölkələrdə siqaret çəkmə faizi ilə təhsil səviyyəsi arasındakı əlaqə təhsil
səviyyəsinin artımı ilə, siqaret çəkmə nisbətlərində azalma şəklində özünü göstərir.
Amerikada aparılan yeni bir sosial araşdırmada ən aşağı siqaret çəkmə faizi 5.6% ilə elmi
dərəcələrə sahib olanlar arasında müəyyən olunmuşdur.
96
96
Dinn WM, A, Harris CL. Cigarette smoking in a student sample: neurocognitive and clinical correlate Addict
Behav.2004; 107-26(http://dergipark.ulakbim.gov.tr/iupcd/)
43
IV
FƏSİL.GƏNC
TƏLƏBƏ
OĞLANLARIN
SİQARET
ÇƏKMƏSİ
İLƏ
DEPRESSİYA ARASINDA ƏLAQƏSİNİN EKSPERİMENTAL
TƏDQİQİ
4.1.Tədqiqatda istifadə olunan material və metodlar
4.1.1.Tədqiqat iştirakçıları
Tədqiqatda 200 nəfər oğlan iştirak etmişdir (100 nəfər siqaret çəkən(əsas qrup) 100 nəfər
siqaret çəkməyən
(kontrol qrup)). Araşdırmaya cəlb olunanlar 18-24 yaş arası oğlanlar təşkil edir. Əsas qrupda
orta yaş həddi (19.78) kontrol qrupda orta yaş həddi (19.61) yaş təşkil edir. Tədqiqata cəlb
olunanlar respublikamızda fəaliyyət göstərən ali təhsil ocaqlarının tələbələri olmuşdur( Bakı
Dövlət Universteti, Azərbaycan Tibb Universteti, Xəzər Universteti, Azərbaycan Dillər
Universteti, Azərbaycan Texnologiya Universteti, Gəncə Dövlət Texnologiya Universteti,
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universteti). Hər bir iştirakçıya tədqiqatın məqsədi haqqında
informasiya verilmiş, tədqiqatda iştirak edənlərdən məlumatlı razılıq alınmışdır.
Tədqiq olunanların sosial demoqrafik göstəriciləri: Cədvəl 4.1
Göstəricilər
Tədqiq olunmuş iştirakçıların sayı Mütləq (%)
Siqaret çəkənlər
Siqaret çəkməyənlər
Yaş
18(31%)
19(21%)
20(21%)
21(10%)
22(5%)
23(7%)
24(5%)
18(37%)
19(19%)
20(18%)
21(4%)
22(10%)
23(9%)
24(3%)
Atanın təhsili
Orta
Bakalavr
36%
49%
35%
47%
44
4.1.2.İstifadə olunmuş metodikalar
Tədqiqatın həyata keçirilməsi üçün ilk öncə xüsusi anket hazırlanmışdır. Anket forması
anonim olaraq sosial demoqrafik xüsusiyyətləri və siqaret çəkmə vərdişi ilə bağlı olan 14
sualdan ibarətdir. Tələbələrə yaş, ana atanın təhsil və iş vəziyyəti, ailə tipi, atanın siqaret
Magistr
Yoxdur
12%
3%
14%
4%
Ananın təhsili
Orta
Bakalavr
Magistr
Yoxdur
47%
39%
6%
8%
52,5%
37,4%
5,1%
5,1%
Ata işi
Bəli
Xeyir
89%
9%
87%
13%
Ana işi
Bəli
Xeyir
43%
57%
42%
58%
Valdeyinlərin ailə vəziyyəti
Birlikdə yaşayırlar
Boşandılar
Anamı itirmişəm
Atamı itirmişəm
Ögey valdeyinim var
88%
6%
1%
4%
1%
93%
4%
3%
0%
0%
Ata siqaret çəkirmi
Çəkir
Çəkmir
Çəkirdi artıq istifadə etmir
52,6%
29,9%
16,5%
39,4%
46,5%
14,1%
45
çəkməsi, siqaret vərdişinin olub olmadığına əlavə olaraq siqaret çəkmə müddəti və gündəlik
çəkilən siqaret miqdarı, siqaretə başlama yaşı, başlama səbəbləri kimi suaları əhatə edən
anket forması verildi.
Depressiya səviyyələrini qiymətləndirmək üçün Bek Depressiya Testi (BDT) istifadə
olundu. Bek depressiya testi Beck və həmkarları tərəfindən 1961-ci ildə inkişaf etdirilmişdir.
Depressiyanın dərəcəsini ölçmək, müalicə ilə olan dəyişiklikləri izləyə bilmək və xəstəliyi
təyin edə bilmək məqsədiylə hazırlanmışdır.
Testdəki depressiya əlamətləri kilinik müşahidə və məlumatlara əsaslanaraq hazırlanmışdır.
Depressiyaya xas davranışlar və simptomlar bir silsilə cümlə ilə təyin olunmuşdur və hər bir
varianta (0-3) arasında nömrə verilmişdir. Variantlar yüngül formadan şiddətli formaya görə
sıralanmışdır.
1978-ci ildə test yenidən işlənərək xəstələrin bu günü də daxil olmaqla son bir həftəlik
vəziyyətlərini qeyd etmələrini istəmişlər. Bek testinin 21 əlamətdən ibarət olan katoqoriyaları
bunlardır:
Emosional vəziyyət, pessimizim, müvəfəqiyyətsizlik hissi, narazılıq hissi, günahkarlıq hissi,
cəzalandırma hissi, məyusluq nifrət, özünü günahlandırma, intihar istəkləri, ağlama tutmaları,
əsəbilik, sosial uzaqlaşma, qərarsızlıq, xarici görünüş, əmək fəaliyyəti, yuxu pozuntusu,
yorğunluq, iştah azalması, çəki, fiziki sağlamlıq və cinsi ehtiyac. BDT yüksək dərəcədə
keçərlilik və güvənirilik göstərən bir test olaraq bildirilmişdir.
97
Tədqiqatmızda keçərlilik və
güvənirlik çalışmaları Tegin tərəfindən 1980-ci ildə aparılan BDT Azərbaycan forması
istifadə olunmuşdur. Tegin testi test təkrar test güvənirlilik əmsalı 65,iki yarım korrelasiya
əmsalını da normalda Test 0-9= Minimal, 10-16= Yüngül, 17-29= Orta, 30-63= Şiddətli,
şəklində şərh olunmaqdadır. Psixi xəstələrdə, depressiyanın kliniki göstəricisi ilə BDT
arasındakı korrelasiya 0.55-0.96 arasında dəyişməkdədir (ortalama= 0.72). Psixi xəstə
olmayanlarda isə korrelasiya 0.55-0.73 (ortalama= 0.60) arasındadır. Asılılıq səviyyələrinin
97.
Beck and Beamesderfer 1974,Beck and others 1961,Metealffe and Goldman1965