I ma’ruza mashg‘ulotlari

Kiberfizik tizim (Cyber Physical System, (CPS)- nazorat va boshqarish ob’ekti bilan bir vazifani bajaruvchi o‘zaro munosabatlari fizik vositalariga ega (elektrik, ximik, optik, mexanik, biologik va h.k.) maxsus hisoblovchi tizim. Kiberfizik tizimni hisoblash platformasi asosida har qanday kompyuter qurilmasi qo‘llanilishi mumkin.
O‘rnatilgan tizimlar (Embedded System, ES) tushunchasini ko‘pgina sohalarda uchratishimiz mumkin:
O‘rnatilgan hisoblash tizimlari (O‘XT) – - nazorat va boshqarish ob’ekti bilan bir vazifani bajaruvchi va u bilan umumiy konstruksiyali maxsus (buyurtmalangan) hisoblash tizimlari(XT).
O‘rnatilgan hisoblash tizimlari – ma’lum bir funksiyalar yig‘indisini bajaruvchi maxsus axborot-boshqaruvchi tizimlar (ABT).
O‘rnatilgan hisoblash tizimlari– asosiy funksiyasi kompyuter funksiyasi bo‘lmagan ammo kompyuterni element sifatida qo‘llovchi harqanday tizim. Masalan: DVD-proigrivatel, svetoforli ob’ekt, bankomat va x.k.
Kichik kompyuterli (laptop) yoki katta universal kompyuterli (mainframe computer) ammo personal kompyuter bo‘lmagan hisoblash tizimni ham o‘rnatilgan tizim deb hisoblash mumkin.
O‘rnatilgan hisoblash tizimi – umumiy qo‘llaniladigan kompyuter bo‘lmagan dasturlanuvchi kompyuterni o‘z ichiga ko‘shuvchi qurilma.
O‘rnatilgan hisoblash tizimlari – stol kompyuteri bo‘lmagan harqanday amaliy hisoblash tizimi.
O‘rnatilgan tizim – boshqariladigan qurilmaga hisoblash elementi to‘liq o‘rnatiladigan maxsus tizim. Universal kompyuterga ko‘ra, o‘rnatilgan tizim konkret talabli bir yoki bir necha oldindan belgilangan masalalarni bajaradi.
O‘rnatilgan hisoblash tizimlari quyidagicha tasniflanadi:

• 
  qo‘llanish/tayinlanish doirasi bo‘yicha;
  
• 
  axborot va boshqarish funksiyalarini turli o‘zaro munosabatlari bo‘yicha (tizim axborot yig‘uvchi yoki avtomatik boshqaruvchi);
  
• 
  apparat bloklarini fazoviy lokallashuv bo‘yicha:
  
• 
  fazoviy lokallashgan;
  
• 
  fazoviy bo‘linib joylashilgan.
  

Hisoblash (ma’lumotlarga ishlov berish) va kommunikativ (ma’lumotlarni kiritish-chiqarish funksiyalari) tuzuvchilarini turli o‘zaro munosabatlari bo‘yicha;

Odam ishtiroki darajasi bo‘yicha:

• 
  Avtomatik tizimlar – operator boshlang‘ich sozlash va parametrlarni va ishlash rejimlarini operativ aniqlashni bajaradigan tizimlar. Ma’lumotlarni yig‘ish,uzatish va boshqarish buyruqlarini bajarish va ularni operativ ishlab chiqish odam ishtiroqisiz amalga oshiriladi;
  
• 
  Avtomatlashtirilgan tizimlar - operator ishtiroqida qisman yoki to‘liq hajmda ma’lumotlarga operativ ishlov berish va bajaruvchi qurilmalar tomonidan boshqarish buyruqlarini hosil qiladigan tizimlar (masalan, teleboshqarish).
  
• 
  Ma’lumotlarga/hisoblashlarga ishlov berishni tashkil etish bo‘yicha (markazlashtirilgan/ markazlashtirilmagan);
  
• 
  Tizimni fizik/mantiqiy modullari orasidagi va/yoki funksiyalarini masalalar darajasidagi parallelashtirish bo‘yicha.
  
• 
  Real vaqt masshtabida ishlash o‘rnatilgan tizimni asosiy ishlash xususiyati bo‘lib qoladi.