Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

KӘŞMİRİN GEOSTRATEJİ VӘ GEOSİYASİ ÜSTÜNLÜKLӘRİ

Pamir bəndinin əksəriyyətini təşkil edən Kəşmir məntəqəsi, qonşularının nəzərində onun strateji əhəmiyyətini artıran, gestrateji və geosiyasi üstünlüklərə malikdir. Həmin üstünlüklər bunlardır:

1. Coğrafi vəziyyəti

Kəşmir ərlverişli təbii şəraitə malik olmaqla yanaşı, dünyanın güclü və ikinci dərəcəli dövlətlər sırasına daxil olan müxtəlif ölkələrin qonşuluğunda yerləşir. SSRI-in parçalanması və Әfqanıstanın azad olunmasından sonra dünyanın hegemon dövlətlərindən birinin Kəşmirin qonşuluğundan çıxmasına baxmayaraq, sair qüdrətli dövlətlər hələ də bu məntəqə ilə qonşudur. Şimalda və Şərqdə ən böyük sərhəyə malik olan Çin, birinci yerdə və elə bu cəhətdən də qərbdə, Pakistan ikinci yerdə yerləşir. Cənubdan Hindistan ‒ müştərək sərhəd baxımından ‒ üçüncü və Әfqanıstan dördüncü yerdə gedir.

2. Hündürlük

Kəşmir məntəqəsi, Yerin tavanı sayılan Pamir hündürlüklərinin bir hissəsini təşkil edir. Bu baxımdan ətrafındakı alçaq məntəqələr üzərində nəzarət imkanına malikdir. Yə᾽ni Dəkən və Hindistan yaylası, Iran yaylasının şərqi, Әfqanıstan, Pəncab düzənliyi, Pakistan, Mərkəzi Asiya və Tacikistan, Tibet yaylası və Çinin qərbindəki Sin Kyanq məntəqəsi, Kəşmir məntəqəsinin ətrındakı alçaqlıqlarda yerləşir. Bu səbəbdən də həmin məntəqələr hərbi baxımdan Kəşmiri təhlükə sayır və qonşuların hər birinin orada yerləşməsini, özünə qarşı qısa və ya uzunmüddətli təhdid və təhlükə mənbəyi sayır. Həmin məsələ şəhərlər, böyük yaşayış məntəqələri və hətta paytaxtların onun yaxınlığında yerləşməsinə görə əhəmiyyətli olur. Bu baxımdan, Pakistan daha çox təhlükəyə mə᾽ruz qalır. Çünki paytaxtı və böyük şəhərləri, həmin məntəqəyə yaxın yerlərdə yerləşir. Çin və Hindistanın həmin məntəqənin hündürlüklərini ələ keçirmək üstündəki rəqabətinin və Syaçin diyarının strateji əhəmiyyətinin mənşəyi, həmin mövzudur ‒ yə᾽ni Kəşmirin hündürlükdə yerləşməsidir.

3. Rabitə və əlaqə əhəmiyyəti

Kəşmir və xüsusilə onun şimal hissəsi, Cənubi Asiya ilə Mərkəzi Asiya və Tibet və Çinin qərbi ilə Sin Kyanq və Asiyanın şərqi arasında rabitənin yaradılmasında mühüm rol oynayır. Ravilpəndi-Kalgit-Kaşğar asfalt yolu bu rabitəni asanlaşdırır. Bu səbəbdən də, həmin yol strateji əhəmiyyətə malikdir. Çünki Pamir hündürlükləri və Himalay dağları, Asiyanın cənubu ilə mərkəzi və şərqi arasındakı əlaqəni çətinləşdirir. Həmin yol şimal məntəqələrindən keçir və Pakistanın nəzarəti altındadır.

4. Sind və Pəncab mənbələrində yerləşmə

Kəşmir məntəqəsi, Hindistanın şimal hissəsi və Tibetin qərbi beş çayın ‒ Sind, Cəhlom, Çinab, Qavi və Sətlic çaylarının ‒ mənbəyini əhatə edərək, vahid bir topoqrafik məcmuə təşkil edir. Onun dərələri və su damarlarının istiqaməti, Pəncab düzənliyinə tərəf yönəlmiş və təbii surətdə yerləşmişdir. Buna görə də, Keşmir məntəqəsinin öz yaşayışını Pəncab və Sind çayların və məhsuldar düzənliklərdən asılı sayan Pakistan üçün xüsusi strateji əhəmiyyət kəsb edir. Pakistanın rəqibinin ona nəzarət etməsi, Pakistan üçün ciddi təhlükə mənbəyi ola bilər.

Göründüyü kimi, sadalanan coğrafi üstünlüklər Kəşmirə xüsusi strateji əhəmiyyət kəsb etdirir. Onun hamısı və ya bir hissəsinə hər bir qonşu ölkənin nəzarət etməsi, başqalarının nəzərində milli təhlükəsizlik və milli mənafe üçün ciddi təhlükə sayıla bilər. Orada hakimiyyət və müstəqil siyasi sistemin olmaması, qonşular arasında rəqabəti gücləndirmiş və Kəşmir böhranının zahirini dəyişdirmişdir. Buna görə də, həmin məntəqənin böhranının mahiyyətini, onun geostrateji və geosiyasi əhəmiyyəti çərçivəsində axtarmaq lazımdır.