Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

(7-2-2) KӘŞMİR BÖHRANI

Təlatümlü tarixə malik olan Kəşmir xalqı, inglislərin Hind yarımadasına gəlməsindən, 1819-cu ildə sinklərin hakimiyyətinin başlanması və 1846-cı ildə Kəşmirin ingilislər tərəfindən Kolab Sinkx və Duqreyə satılmasından sonra, əzabla dolu yaşayışa düçar oldular. Sinkx və Duqre hakimləri, Kəşmirin müsəlman xalqına qul kimi baxır və onlarla qeyri-insani rəftar edirdilər. Buna görə də həmin dövrü Kəşmir xalqının qara dövranı adlandırırlar. Hind yarımadasının parçalanması, Hindistan və Pakistan dövlətlərinin yaranmasından sonra, təəssüflər olsun ki, Kəşmir xalqının yaşayışı və taleyində heç bir dəyişiklik yaranmadı. Әvvəlki iki qrupun hakimiyyəti, Kəşmir müsəlmanlarının hərəkatı üçün yeni fürsət yarananadək davam etdi. Lakin hərəkat rəhbərlərinin siyasi və islamçı baxışlarının zəifliyi üzündən, həmin fürsətdən yaxşı istifadə edilmədi. Pakistanın müstəqilliyindən sonra Kəşmir diyarının siyasi tarixi, bir neçə məntəqədaxili baxışlar halqasına düşdü: Pakistan və ya Hindistana birləşmək, Hindistan tərkibində muxtariyyat və tam siyasi müstəqillik və s. İngilis dövlətinin siyasəti və Kəşmirin siyasi rəhbərlərinin səhv mövqeyi, Hindistanın həmin məntəqə üzərində ağalığının davam etməsinə kömək etdi və Kəşmirin müsəlman xalqını, Hindistan dövlətinin nəzarəti altında saxladı. Başqa tərəfdən, Kəşmirin Hindistan və Pakistanla nisbətdə coğrafi mövqeyi və xüsusiyyətləri, onlar arasında münaqişənin yaranmasına səbəb oldu. Hətta 1948, 1965 və 1971-ci illərdə siyasi və hərbi çəkişmələrlə nəticələndi. BMT iki qətnamə çıxarmaqla, Kəşmirin taleyini öz xalqının öhdəsinə buraxdı. Lakin Hindistan dövləti qətnamələrin hökümlərini qəbul etməkdən boyun qaçırdı və hərbi qüvvədə istifadə edərək, Camu və Kəşmir üzərindəki hakimiyyətini qoruyub saxladı. Vəziyyətin bu cür davam etməsi, məntəqənin iqtisadi, ictimai və mədəni inkişafında qeyri-müəyyənliyin yaranmasına səbəb oldu. Nəticədə, yoxsulluq və inkişafdan gerililik, həmin məntəqəyə hakim kəsildi. Kəşmir böhranı, özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir:

1. Islam və Hind mədəniyyətləri arasında ziddiyyət

Islam mədəniyyəti, məntəqədə üstünlük təşkil edir. Həmin iki mədəniyyətin siyasi nümunələrini bir tərəfdən islamçı və xalq hərəkatlarında, digər tərəfdən Hind dövlətində görmək olar. Mədəniyyət arasında qeyri-bərabərliyin yeri, Kəşmirdəki istismarı və hakimiyyət davamının qorunması məqsədilə, geniş hərbi qüvvələrinin hüzuru vasitəsilə doldurulur.

2. Atom silahlarına malik qonşuların mənafelərindəki ziddiyyətlər

Keçmiş SSRI-in dağılmasından əvvəl, Kəşmir diyarı dörd atoma malik ölkə (SSRI, Çin, Hindistan və Pakistan) tərəfindən əhatə olunmuşdu və hazırda, ən azı üç atoma malik ölkə (Çin, Hindistan və Pakistan) tərəfindən əhatə olunub. Adı çəkilən dövlətlərdən hər biri, Kəşmir məntəqəsində öz mənafeini tə᾽min etməyə çalışır. Buna görə də, onların iddia etdikləri Kəşmirdəki mənafelərini tə᾽min etmək üçün rəqabətləri, münaqişənin genişlənməsi və hərbi münaqişənin baş vermə ehtimalına kömək edir. Aydındır ki, bu cür hərbi münaqişə, Asiyanın cənubu və bütün dünya üçün dəhşətli nəticələrə gətirib çıxara bilər.

3. Böhranın məntəqədaxili olması

Belə ki, beynəlxalq səhnəyə çıxmış bir çox böhranlı strateji məntəqələrin ziddinə olaraq, Kəşmir böhranı məntəqədaxilidir və münaqişə onun qoşunları arasında gedir. Geosiyasi və geostrateji üstünlüklərindən əlavə, Kəşmirdəki hakimiyyət boşluğu da, qoşunlar arasında Kəşmirə nəzarətetmə üstündə münaqişəyə səbəb olmuşdur. Çünki əgər Kəşmirin siyasi müstəqilliyi tə᾽min edilərsə, müstəqil siyasi hakimiyyətlə birlikdə, qonşularla bərabər xarici əlaqələr yaradılarsa, onlar arasındakı rəqabət üçün şərait zəifləyəcəkdir. Lakin hazırda, qonşular arasında Kəşmirin sahibsiz olması kimi müştərək fikirin mövcudluğu və «kim Kəşmirə sahib olarsa, öz təhlükəsizliyini tə᾽min edəcək və rəqibi olan qonşuya qarşı, üstünlüyə malik olacaq» ideyası kimi qonşular arasında müştərək fikirlərin olması üzündən, onlar Kəşmirdəki nüfuzlarının artırılmasına çalışırlar.