Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

KӘŞMİRİN QONŞULARI ARASINDAKI QARŞILIQLI GEOSİYASİ REAKSİYALARIN FORMASI

Dediyim kimi, Kəşmirin qoşunları dünya və məntəqə miqyasında güclü dövlətlərdir və həmin dövlətlər, Kəşmirdə müstəqil hakimiyyət və siyasi sistemin olmaması üzündən, bir-biri ilə qarşılıqlı çəkişmədədirlər. Hər birinin digərinə nisbətdəki vəziyyəti, Kəşmir barəsindəki və məntəqədəki yaxınlaşma və konfrontasiya haqqındakı məsələlərdəki rəftarına tə᾽sir edir. Kəşmirin qonşularının vəziyyəti və onların məsələyə baxışı, keçmiş SSRI-nin dağılmasından sonra dəyişikliyə mə᾽ruz qalmış, xüsusi geosiyasi formanın yaranmasına səbəb olmuşdur.

SSRI-nin parçalanmasından öncə, bu formanı həmsərhəd ölkələrin qarşıdurması və qarşıduran ölkələrin razılaşması təşkil edirdi. Bu xüsusiyyət, məntəqədə bərabərlik yaradırdı. SSRI dağılmazdan öncə, Kəşmirin ətrafını 4 güclü ölkə əhatə etmişdi və onların hər biri, özüylə həmsərhəd olan digər 2 güclü ölkə ilə münaqişə və qarşıdurma halında idilər. Yə᾽ni Çin, Hindistan və SSRI ilə, SSRI Çin və Pakistanla, Pakistan SSRI və Hindistanla, Hindistan, Pakistan və Çinlə rəqabət və münaqişə halında idilər. Lakin çarpaz formada və hər iki ölkədən biri, bir-biri ilə razılığa gəlmiş, anlaşmış və məntəqədə, bir növ yaxınlaşmaya nail olmuşdular. Yə᾽ni Çin və Pakistan bir-biri ilə və SSRI Hindistanla, bir-birini yaxşı anlayırdılar və razılığa gəlmişdilər. Başqa sözlə, bu geosiyasi məsələ də, qonşu ölkələrin yaxınlaşması ilə qarışmışdı.

SSRI-nin razılaşması ilə məntəqədə iki siyasi qüdrət (Әfqanıstan və Pakistan) yarandı. Həmin ölkələrin Kəşmirdə heç bir mənafei yoxdur. Әksinə, onların başı öz daxili məsələlərinə qarışıb. Bundan əlavə, rol oynamaq, Kəşmirdə öz mənafeini tə᾽min etmək və rəqabət meydanında yarışmağa gücləri yoxdur. Bu səbəbdən də, SSRI-nin dağılmasından sonrakı yeni geosiyasi durumda, yalnız üç ölkə qalmış və Kəşmirin şimalında güclü ölkə boşluğu yaranmışdır. Onun məntəqədəki rolu və Kəşmirin qərbində və şərqindəki ölkələr üçün yaratdığı təhlükə sovuşmuşdur. Durumdakı qüvvələr bərabərliyi pozulmuşdur. Çünki, Kəşmirin qərb və şərqindəki ölkələrin (Pakistan və Çin) yaxınlığı, hələ də qalmaqdadır. Şimal və cənubdakı ölkələrin (SSRI və Hindistan) yaxınlığı, pozulmaya mə᾽ruz qalmışdır. Digər tərəfdən, Çin və Pakistan əleyhinə müştərək təhlükə, yə᾽ni SSRI dağılmışdır. Buna görə də, yeni durumda, şərqlə qərbin (Çin və Pakistan) yaxınlaşması, geosiyasi üstünlüyə malikdir. Hindistan əvvəlki durumdan fərqli olaraq, qeyri-münasib vəziyyətdədir və şimal tərəfdən daha çox təhlükə hiss edir. Bu səbəbdən də, xarici siyasətdə özünün Kəşmirdəki mövqeyini möhkəmləndirir və Kəşmirin məzlum xalqına qarşı mehribanlığını artırır. Hindistanın Çin və hətta Pakistanın rəqibi olan Amerika (müştərək hərbi manevr həddinədək) və Pakistan və Çinlə qədimdən yaxşı əlaqələrə malik olan IIR-lə yaxınlaşmasını, sözü gedən geosiyasi durumun dəyişməsi çərçivəsində təhlil etmək olar.