Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

(4-3-4) DÖVLӘTLӘRİN QARŞILIQLI HÖRMӘT PRİNSİPİ

Hər ölkə və millətin özünəməxsus ləyaqət və heysiyyəti vardır. Millətlər də ayrı-ayrı şəxslər kimi heysiyyətə malik olaraq, özlərini möhtərəm, ləyaqətli və hörmətli sayır və öz milli heysiyyətlərinə daha çox bağlı olurlar. Müstəqillik prinsipi, millət və dövlətlərin azad və bərabər olması bais olur ki, onlar özlərini bu ləyaqətə layiq bilməklə, başqalarının da onlara və onların milli heysiyyətlərinə ehtiramla yanaşmasını istəyirlər.

Bu iş təkcə ülvi, ruhi və məntiqi bir ehtiyac üzündən olmayıb, əksinə, müstəqillik prinsipi, millətlərin bərabər olması və hakimiyyəti nəzərdə tutulmaqla, bir hüquq şəklində meydana gəlmişdir. Millətlər nəinki başqalarının onlara hörmət etməsini istəyirlər, əksinə, bu işi yerinə yetirməyi özləri kimi başqa dövlətlərin də borcu hesab edirlər. Buna görə də, dövlət və millətlər çarəsizlik üzündən bir-birlərinə ehtiram etməli, bir-birlərinin milli heysiyyət, hörmət, ləyaqət və varlığını möhtərəm saymalı və bir-birlərinə etinasızlıq və hörmətsizlik etməməlidirlər. Әgər bu cür olmasa, onlar arasındakı əlaqələr, qızğın mübahisə və toqquşmaların meydana gəlməsi ilə nəticələnəcəkdir. Çünki, millətlər öz milli şərəf, izzət, ləyaqət və heysiyyəti hesabına kiminləsə müamilə etməyə hazır deyillər. Ola bilər təsəvvür olunsun ki, bəzi ölkələr müstəmləkəyə çevrilmiş ölkələr kimi başqalarının hökmranlığı altında olduğu üçün buna razı olsun. Amma əsl həqiqətdə bunların da buna o qədər də dözməyə halları yoxdur. Təcrübə olunduğu kimi onlar nəhayət, əsarət altından çıxaraq, öz izzət, şərəf və ləyaqətli vəziyyətlərinə qayıdır və onu qorumağa çalışaraq, öz milli heysiyyət və varlıqlarının həmişə əzəmətli görünməsini arzu edirlər. Necə ki, Iran milləti Amerika ağalığına dözə bilməyərək, qiyam etməklə öz milli qürur, izzət, hörmət və müstəqilliyinə nail ola bildi və bununla fəxr edir. Pakistan dövləti də Amerika senatorlarından birinin təhqirinə dözməyərək, güclü şəkildə etirazını bildirdi. Bu cür hadisələr çoxdur. Qarşılıqlı hörmət prinsipinin ən mühüm olan aşkar və rəsmi nümunələrindən biri, bütün ölkələr tərəfindən riayət olunan siyasi hüquqlar və onların toxunulmazlığıdır. Bu hüquqlara əsasən, ölkələrin bütün nümayəndəlik və diplomatları həmləyə məruz qalmaqdan və hörmətsizlikdən amandadırlar və bunu həyata keçirmək dövlətlərin vəzifə borcudur. Әn kiçik həmlə və hörmətsizlik iki ölkə arasında olan əlaqələrin kəsilməsinə və ya onların münasibətlərində qarşıdurmaya gətirib çıxara bilər. Necə ki, “Taliban” hərbi qüvvələrinin 1998-ci ildə (1377-ci ilin şəhrivər ayında) Әfqanıstanın Məzari-şərif şəhərində olan Iran konsulluğuna həmlə edərək, diplomatları qətlə yetirməsi, Iran hökumətinin və beynəlxalq təşkilatların xüsusilə, BMT və onun Təhlükəsizlik Şurasının güclü etirazına səbəb olmuşdu. Bu iş, Iranın Әfqanıstanla müştərək olan şərq sərhədlərində dolayı yolla hədə-qorxu gəlməkdən ötrü iki ağır hərbi manevr keçirməsinə səbəb oldu.