Ii qism VIII bob. Didakòikaning predmeòi va uning vazifalari
Yüklə 334,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Abdulla Avloniy.
Òurkiy guliston yoxud axloq. Ò., „O‘qituvchi“, 1992- y, 23- bet.
85 tushunchasini Yan Amos Komenskiy (1592—1670) ham ana shu yo‘sinda sharhlagan. Uning bu boradagi fikr-mulohazalari 1657- yilda nashr etilgan „Hammaga hamma narsani o‘qitishning universal san’ati ifodalangan buyuk didaktika“ nomli asarida bayon qilingan. Komenskiy didaktika faqat o‘qitish san’atidangina emas, balki tarbiyalash san’atidan ham iboratligini qayd qilgan va tarbiya har tomonlama axloqiylik yo‘nalishidagi fe’l-atvorni shakllantirishning zarur sharti ekanini ham uqtirgan. Didaktikani yuqoridagicha tushunish XIX asr boshigacha, ya’ni taniqli nemis pedagogi va faylasufi Iogan Genrix Gerbart (1776— 1841) didaktikaning asosiy nazariyasini ishlab chiqqunicha davom etgan. Binobarin, u didaktikani pedagogikaga bo‘ysunadigan tar- biyalovchi ta’limning yaxlit va ziddiyatsiz nazariyasi sifatida talqin qiladi. Gerbart va xususan, uning izdoshlari ana shu nazariyaning rolini hisobga olib, didaktikaning asosiy vazifasini — darsda bayon qilinadigan material ekanini rad etdilar. Gerbart konsepsiyasiga muvofiq, o‘qituvchi, asosan, o‘quvchilarni yangi o‘quv materiali bilan tanishtirishga doir harakatlarini tahlil qilishi lozim edi. XVIII asrda shveysariyalik pedagog I. G. Pestalossi kamol toptiruvchi ta’limning prinsiðlari tizimini asosladi. XIX asrda esa nemis pedagogi A. Disterveg o‘zining „Nemis o‘qituvchilari uchun“ qo‘llanmasida o‘quv jarayonini faollashtiradigan talablarning butun bir kompleksini taklif qildi. Fan va texnika shunday tezlikda taraqqiy topmoqdaki, maktab ta’limi bilan ularning ketidan quvib yetish mumkin emas. Lekin maktabni bitirgan yoshlar, albatta, o‘zlari bilmaydigan ilmiy kashfiyotlarga, jamiyatni rivojlantirishning bozor iqtisodiyotiga asoslangan yangi tizimiga duch keladilar. Lozim darajadagi aqlga, irodaga va hissiyotga ega bo‘lgan kishilargina notanish ma’lumotlarni tezroq o‘zlashtirib olishi mumkin. Bilim va malakalarni tarkib toptirish naqadar zarur bo‘lsa-da, hozirgi didaktika ana shu soha bilangina chegaralanib qola olmaydi. Endilikda o‘quvchilarni kamol toptirishda optimal natijalar beradigan o‘qitish jarayonining ilmiy-pedagogik asoslarini ishlab chiqish zarurati tug‘ildi. O‘quvchilarning kamol topishi ta’lim jarayonida amalga oshishi sababli bilim va malakalarni o‘zlashtirishga qaratilgan didaktik prinsiðlar ma’lum natijalarni beradi. Lekin vazifa qandaydir natijalarga erishishdan emas, balki o‘quvchilarni kamol toptirish uchun o‘qitishning eng yuqori samaradorligini ta’min- lashdan iboratdir. Buning uchun esa o‘quv jarayonining qurilishini
86 ishlab chiqish kerak. Didaktikada tarbiyalovchi dunyoqarashni shakllantirish masalalari ko‘riladi, ta’lim jarayonida o‘quvchilarda mustaqillikni, tashabbuskorlikni va shaxsning boshqa ayrim sifatlarini tarbiyalash vazifalari tahlil qilinadi. Mana shunday muhim masalalarning ko‘rib chiqilishi maktabdagi ta’lim-tarbiyaning birligini ta’minlashga xizmat qiladi. O‘z-o‘zidan ayonki, mazkur vazifani amalga oshirish uchun zarur ilmiy-pedagogik asoslarni yaratish didaktika sohasidan ko‘ra ko‘proq tarbiya nazariyasiga taalluqlidir. O‘qitish negizi yuksak axloqli qilib kamol toptirishdan iborat. Ana shunday harakatlarda o‘qishga da’vat qilish, o‘qituvchi bilan o‘quvchilarning o‘zaro munosabatlari va ta’limning metodlari masalalari boshqacha tus oladi.
Yüklə 334,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|