Ii qism VIII bob. Didakòikaning predmeòi va uning vazifalari
Yüklə 334,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
| ifodalash mumkin
.
89 Faollashtirish vositalari tizimi, ta’limning mazmuni, o‘qitish- ning shakl va metodlari o‘qitishning asoslangan, maqsadga muvofiq o‘z-o‘zini boshqaradigan jarayon sifatida tashkil qilishni ta’minlashi uchun ular quyidagi talablarga
: — ta’limning hamma bosqichlarida o‘quvchilarda o‘qitishning ichki motivlarini qo‘zg‘atish va rivojlantirish; — o‘quvchilarda o‘z oldilariga muayyan maqsadlarni qo‘yish va kelgusidagi faoliyatlarini rejalashtirishga rag‘batlantirish mexa- nizmini takomillashtirish; — o‘quvchilarda axborotlarni qayta ishlashga doir ta’limiy va aqliy ko‘nikmalarning shakllanishini ta’minlash; — o‘quvchilarning o‘quv-bilish maqsadlariga erishish uchun jismoniy va axloqiy, irodaviy kuchlarini oshirish; — ta’lim jarayonida nazorat va o‘z-o‘zini boshqarish orqali o‘quvchilarning o‘z o‘quv-bilish faoliyatini baholashini ta’minlash. Shu qoidalarga rioya qilinsa, ta’lim samaradorligi yanada ortadi. Òa’lim jamiyatning iqtisodiy-ijtimoiy darajasi va madaniyati, uning siyosiy va mafkuraviy strukturasi mazmunini belgilaydigan masalalarni hal qiladi. Shuning uchun oiladagi yoki jamoadagi, maktabdagi, ishlab chiqarishdagi maqsadga muvofiq yoki tasodifiy tarbiya o‘z mohiyatiga ko‘ra ijtimoiy bo‘ladi, chunki har qanday tarbiya ijtimoiy munosabatlarning subyekti hisoblanadi. Inson tug‘ilgan paytidan boshlab u yoki bu ijtimoiy guruhga mansub bo‘lib, mehnat aloqalarining ma’lum tizimida tegishli yuridik huquqlardan foydalanadi. Jamiyatdagi o‘zaro munosabatlar majmuyining mazmuni va xarakteri shaxs kamol topishining umumiy yo‘nalishini hal qiluvchi yo‘sinda belgilaydi. Ota-onalar va pedagoglar tarbiya metodlarida o‘ziga xos o‘rin tutsalar ham, ularning maqsadlarini, istaklarini va intilishlarini pirovard natijada jamiyat belgilaydi, uning u yoki bu ijtimoiy guruhlari, hayotning umumiy sharoitlari, uning manfaatlari va ideallari belgilaydi. „Ijtimoiy tarbiya“ iborasidan ancha tor ma’noda shaxsga ta’sir ko‘rsatishning maxsus tuzilgan ijtimoiy institutlarda amalga oshiriladigan, oiladagi va yaqin atrof-muhitdagi tarbiyadan farqli jarayonni ifodalash uchun foydalaniladi. Òa’lim va tarbiya tushunchasining qaysi biri kengroq ma’noga ega ekanligi xususidagi bahs samarasizdir, chunki hamma gap ularning qaysi maqsadda qo‘llanishidadir. Adabiyotlarda ko‘p uchraydigan „ta’lim“ va „tarbiya“ so‘zlarini pedagogik jarayonning qarama-qarshi tomonlarini ifodalash uchun qo‘llanishi unchalik
90 to‘g‘ri emas. Binobarin, ta’lim bilim berishning maqsadga muvofiq jarayoni sifatida doimo muayyan shaxslarni tarbiyalashni o‘z ichiga oladi. Òarbiyaning yo‘nalishi esa, hatto, ta’limning mazmuni va saviyasi bilan rasman bir xil bo‘lsa ham prinsið jihatdan turlicha — insonparvar -demokratik yoki totalitar bo‘lishi mumkin. Òa’lim- tarbiya muassasalarida amalga oshiriladigan chuqur pedagogik jarayon sifatidagi tarbiya haqida gapirish uning faqat bir tomonini — kasbiy jihatini ko‘rsatishni bildiradi. Òarbiya hamma vaqt xalq orasidagi hodisa, ijtimoiy hayotning doimiy kategoriyasi hisoblangan. Òarbiyaning ijtimoiy tabiatini anglash davlat va xalq tarbiyasi, jamiyat va shaxs tarbiyasi o‘rtasidagi maqsadga muvofiq va tasodifiy tarbiya o‘rtasidagi tafovutni, tar- biyaviy ta’sir obyektining g‘oyat murakkab tugunini bilish imko- nini beradi. Òarbiya shaxsni maqsadga muvofiq yo‘sinda shakllantirish, unda fazilatlarni tarkib toptirish jarayonidir. Òarbiya tarbiyani amalga oshiruvchilar kutadigan natija mavjudligini talab qiladi. U ikki turdagi faoliyatni, ya’ni shakllanuvchi va shakllantiruvchi faoliyatni bajaruvchilar tarbiyaning tashkilotchilari, shakllanuvchi faoliyatni bajaruvchilar esa tarbiyaning yolg‘iz yoki jamoaviy obyektlari hisoblanadi. Òarbiyaning o‘ziga xos xususiyatlari uning ikki tomoni — obyektiv va subyektiv jihatlari mavjudligidir. Uning shakllantiruvchi faoliyatlarini bajaruvchilar o‘zlari xohlasa-xohlamasa tarbiyaning obyekti ekanligida ko‘rinadi. Yuqorida ta’kidlanganidek, obyektiv shakllanuvchi va shakllantiruvchi faoliyatlar hamda ularning elementlari o‘rtasida, shuningdek, har bir faoliyatning elementlari o‘rtasida ichki obyektiv bog‘lanish va munosabatlar mavjudligida namoyon bo‘ladi. Shakllantiruvchi va shakllanuvchi faoliyatning subyektiv tomo- ni u yoki bu faoliyatni bajaruvchilar —subyektlar hisoblanadi va tarbiyaning natijalari ularning ichki holatiga, egallagan shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, ehtiyojlari hamda qobiliyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Òarbiya ba’zan to‘plangan bilimlarni, faoliyat tajribalarini yosh avlodga berishning yo‘li sifatida, ba’zan erishilgan ma’naviy madaniyatni qayta tiklash va rivojlantirishning omili sifatida va ba’zan ijtimoiy munosabatlarning alohida shakli sifatida ta’riflanadi. Òarbiyaning maqsadi uning ko‘zlangan natijasidir. U jamiyat rivojlanishining ehtiyojlarini o‘zida aks ettiradi va jamoatchilik hamda
91 davlat hujjatlarida ifodalanadi, pedagogik ta’limotlar va nazariyalarda muayyanlashtiriladi hamda batafsil yoritiladi. Sinfiy jamiyatda tarbiyaning maqsadi hukmron sinflar tomonidan belgilanadi va bayon qilinadi. Masalan, quldorlik davrida —tarbiyaning maqsadi qullarni bo‘ysundirish va bostirib turishga layoqatli jangchilar hamda lashkarboshilarni; feodalizm davrida feodal ritsarlar; burjuaziya davrida ishbilarmonlar va biznesmenlarni tayyorlashdan iborat bo‘lgan. Òarbiyaning maqsadi — shaxsni har tomonlama va uyg‘un kamol toptirish, uning ma’naviy, axloqiy-estetik qadriyatlarini shakllantirish, yuksak darajada uyushgan va shakllangan jamoalarni vujudga keltirishdir. Òarbiyaning maqsadlarini oxirgi va oraliq, umumiy va muayyan, asosiy va yo‘l-yo‘lakay maqsadlarga tasniflash mumkin. Maqsad bilan bir qatorda, hal qilinishi maqsadga erishishni ta’minlaydigan vazifalar ham turadi. Masalan, tarbiya- ning umumiy maqsadini ro‘yobga chiqarish, ya’ni shaxsni har tomonlama kamol toptirish uchun Yüklə 334,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|