Ijtimoiy-gumanitar fanlar

FARG'ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO’LIM
“IJTIMOIY-GUMANITAR FANLAR” KAFEDRASI

Iqtisodiyot (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha)

“BOJXONA ISHI” FANIDAN MUSTAQIL ISHI

Bajardi: 19.86 guruh talabasi Turgunbayeva Madinabonu


Farg’ona - 2023
Mundarija

Kirish…………………………………………………………………………….…..…..3
1. “Bojxona ishi” faniga kirish. Bojxona ishining vujudga kelish tarixi……………..5
2. Bojxona ishi rivojlanishining jahon tajribasi. Markaziy Osiyoda bojxona ishi…....7
3. Bojxona ishining A.Temur davridagi rivoji…………………………………….....…9
4. O’zbekiston Respublikasida bojxona ishining hozirgi holati…………………....…11
5. Davlat bojxona qo’mitasining tashkil etilish zarurati………………………..….....12
6. TIF va uni tartibga solishda bojxona organlarining ahamiyati………………..…16
7. O’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy siyosati va uning asosiy yo’nalishlari………………………………………………………………………..…..18
8. Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi va uning ahamiyati………………21
Foydalangan adabiyotlar ro’yxati………………………………………………....….22


Kirish
Bojxona hamkorligi kengashi rahbarligida tuzilgan ushbu Konventsiyaning Аhdlashuvchi Tomonlar xalqaro savdoni rivojlantirish istagida, statistik maʼlumotlarni, ayniqsa xalqaro savdoga oid maʼlumotlarni toʼplash, solishtirish va tahlil qilishni osonlashtirish istagida, xalqaro savdo jarayonida tovarlarni bir tasniflash tizimidan ikkinchisiga oʼtish jarayonida ularni takroriy tavsiflash, tasniflash va kodlash bilan bogʼliq xarajatlarni kamaytirish hamda tashqi savdo hujjatlarini standartlashtirish va statistik maʼlumotlarni uzatishni ragʼbatlantirish istagini bildirgan holda, tovar ishlab chiqarish texnologiyasi va xalqaro savdo tuzilmasidagi oʼzgarishlar 1950 yil 15 dekabrda Bryusselьda tuzilgan Bojxona tariflarida tovarlarni tasniflash boʼyicha nomenklatura toʼgʼrisidagi konventsiyaga jiddiy oʼzgartirishlar kiritishni taqozo etishini inobatga olib, Hukumatlar va tijorat hamjamiyatlari tomonidan bojxona va statistik maqsadlarda talab qilinadigan tafsilotlar darajasi yuqorida qayd etilgan Konventsiyaga ilova qilingan Nomenklaturada nazarda tutilgan doiradan tashqariga chiqib ketganligini hisobga olib, Xalqaro savdo muzokaralarini oʼtkazish uchun aniq va taqqoslanadigan maʼlumotlarning muhimligini tan olgan holda, transport tariflari va turli transport turlarida yuk tashish statistikasi uchun Uygʼunlashtirilgan tizimdan foydalanish maqsadga muvofiqligini hisobga olib, Uygʼunlashtirilgan tizim boshqa tovarlarni tavsiflash va kodlash tizimlarida yanada kengroq foydalanish uchun moʼljallanganligini inobatga olib, Uygʼunlashtirilgan tizim tashqi savdo statistikasi va ishlab chiqarish statistikasi oʼrtasida yanada yaqinroq munosabatlarni oʼrnatishga koʼmaklashish uchun ishlab chiqilganligiga eʼtibor qaratgan holda, Uygʼunlashtirilgan tizim va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro standart savdo tasnifi (XSST) oʼrtasida yaqin munosabatlarni saqlash zaruratini hisobga olib, Xalqaro savdo bilan shugʼullanadigan manfaatdor tomonlar foydalanishi uchun mos boʼlgan birlashtirilgan tarif-statistik nomenklaturadan foydalanish orqali yuqoridagi ehtiyojlarni qondirish maqsadga muvofiqligini hisobga olgan holda, Uygʼunlashtirilgan tizimda tovarlarni ishlab chiqarish texnologiyasi yoki xalqaro savdo tarkibidagi oʼzgarishlarni hisobga olish ahamiyatini anglagan holda, Bojxona hamkorlik Kengashi tomonidan tashkil etilgan Uygʼunlashtirilgan tizim qoʼmitasi tomonidan ushbu sohada amalga oshirilgan ishlarga eʼtibor bergan holda, yuqorida koʼrsatilgan nomenklatura Konventsiyasi ushbu maqsadlarning bir qismiga erishish uchun samarali vosita ekanligini isbotlaganligi sababli, zarur natijalarga erishishning eng yaxshi vositasi yangi xalqaro konventsiya tuzish ekanligini hisobga olib, quyidagilar toʼgʼrisida kelishib oldilar:ubʼektlari faoliyatini va boshqarishni qziga xos usullar va shakllar yordamida tashqil etish.

“Bojxona ishi” faniga kirish. Bojxona ishining vujudga kelish tarixi

1. Qadimgi dunyoda bojxona munosabatlarini paydo bo’lishi. Xalqlar va davlatlar urtasidagi savdo va iqtisodiy aloqalarni tartibga solishning uziga xos shakli sifatida bojxona kup asrlar muqaddam paydo bo’ldi. Tashqi savdo aloqalari xaqidagi eng ilk ma‘lumotlar bizga qadimgi Misrning oltinchi sulolasi (bizning eramizgacha bulgan III ming yillik boshi) yodgoliklari orqali yetib kelgan. Bu davrda misrliklar Finikiya shaxarlari va Kizil dengiz xavzasidagi yerlar axolisi bilan savdo qilishgan. Keyinrok Nil vodiysi savdogarlarining savdo aloqalari Ikki daryo oraligining quldorchilik davlatlariga xam yoyilgan. Savdo karvonlarining xarakati xavfsiz emas edi. Misrdagi Yangi podshoxlik davri (eramizgacha XVI-XII asrlar)ning tarixiy yodgorliklari ot-ulovlarni talash va savdogarlarning shikoyatlari xaqida xikoya kiladi. Kup mablag sarflanadigan kurikchilarni saklash kimmatga tushar va xamisha xam uzini oklamas edi. Shu sababli karvonni kuriklash sarf-xarajatlarini qoplash uchun maxsus yigimlar undirila boshlandi. Feodallar tomonidan ularning mulki orqali utuvchi savdogarlardan undiriladigan soliklar xam bojning Qadimgi kurinishi edi. Keyinchalik ularni shaxarlar xam undirib ola boshladi, davlat paydo bulgandan keyin esa boj xazinani tuldirishning qulay vositasiga aylandi. Ijtimoiy xayot murakkablashishi, shaxarlar rivojlanishi, davlat va siyosiy ustkurma paydo bo’lishi, savdo xajmi va intensivligi kengayishi davomida yigimlarning yangidan-yangi turlari, shu jumladan savdodan va yuk keltirishdan olinadigan yigimlar joriy etila boshlandi. Eramizgacha III-II ming oraligida Ashshurning (Osuriya poytaxti) foydasiga uning Kichiq Osiyodagi mustamlakalaridan boj undirilgan. Eramizgacha II ming yillik boshida deyarli butun Qadimgi dunyoning markaziga aylangan Vavilonda barcha tovarlar shaxarga olib kirilishida kuzdan kechirilar va ulardan boj undirilar edi. Boj uzining asosiy funktsiyasi, fiskal funktsiyasini, ya‘ni xazina manfaatlariga rioya qilish vazifasini ado etar ekan, boshqa soliklar va yigimlar bilan birgalikda davlatning mustaxkamlanishiga kumaklashdi. Davlat rivojlanishi barobarida bojlar xam rivojlandi, bojxona xizmatini tashkil etish shakllari va usullari takomillashdi.
Bojxona tarixining rossiyalik tadkikotchisi V.A.Tsimmerman eramizdan oldingi VI asrdan boshlab Afina axolisi donni Misrdan, Sitsiliyadan, keyinrok esa Shimoliy Koradengizbuyidan olganligini kayd etadi. Xersones, Pantikapey, Feodosiya kabi shaxar-poselenielar Qadimgi Gretsiyaning tashqi savdosi uchun shunchalik muxim ediki, ulardan tovar keltirilganligi va chiqarilganligi uchun boj undirilmas edi. «Koradengizbuyi shaxarlari mato, qirol-yarog, vino, usimlik moyi evaziga greklar dondan tashqari balik, teri, qullar yetkazib berar edi». Gretsiyaning uzida chetdan keltiriladigan tovarlardan olinadigan boj ular baxosining undan birini tashkil etardi. Biroq, vaqt o’tishi bilan afinaliklar mu‘tadil bojlar savdoning rivojlanishiga kumaklashadi va kup daromad keltirish mumkin degan qarorga kelishdi. Shu sababli eramizdan oldingi IV asrda, Demosfen davrida boj tovar baxosining yigirma, ellik, xatto yuzdan bir qismigacha qisqardi. Ayrim buyumlar - qirol-yarog, xarbiy anjomlar - umuman boj tulashdan ozod etilgan. Afinaning barcha ittifoqchilari boj imtiyozlariga ega edi, ular uz tovarlari uchun baxosining yuzdan bir qismi, qaram shaxarlar yigirmadan bir qismi miqdorida boj tulashar edi. Boj dengiz portlarida va shaxar bozorlarida yigilar edi. Quruqlikdagi bojxonalar xam mavjud edi. Bojxonalardagi operatsiyalar qushnilar bilan dushmanlik munosabatlari mavjud bulgan takdirda chegaralar yopilganda tuxtatilar edi. Boj odatda oltin va kumush bilan tulanardi. Boj yigish ayrim shaxslar yoki guruxlarga kutara sotilar, ular obruli fukarolardan bulgan kafillarga ega bo’lishardi. Misrda eramizdan oldingi IV asrda xukumat Aleksandriyaga ozik-ovkat keltirilishini va misrlik ustalarning buyumlari olib chiqib ketilishini kattik nazorat kilar edi. Chetdan keltiriladigan tovarlardan yigim Misrning shimolida - Aleksandriya va Pelusiyada, janubda-Elefantinada undirilardi, Germopolisda ichki bojxona mavjud bulgan. Karfagenda eramizdan oldingi III asrda bojlar davlat daromadining